سلامت عمومی و نقش سیاست‌های دولتی در دسترسی به دارو
نادیا ثمره‌افسری- دسترسی به دارو یکی از اجزای حیاتی تامین سلامت عمومی است و در حالی که در سطح جهانی کشورهای مختلف با چالش‌های مشابهی در این زمینه روبه‌رو هستند، وضعیت ایران به دلیل تحریم‌ها، نوسانات ارزی و مشکلات اقتصادی خاص، ویژگی‌های متفاوتی دارد. از سوی دیگر سیاست‌های دولتی در ایران می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش این چالش‌ها و بهبود دسترسی به دارو ایفا کنند.
قیمت دارو؛ چالشی چندوجهی در ایران و دنیا
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در زمینه دسترسی به دارو، قیمت بالای آن است. طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در کشورهای در حال توسعه قیمت دارو یکی از اصلی‌ترین موانع دسترسی به درمان‌های ضروری است. در ایران نیز با توجه به تحریم‌ها، نوسانات ارزی و وابستگی به واردات داروهای خاص، قیمت بسیاری از داروها در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است به‌ویژه در زمینه داروهای بیوتکنولوژی و درمان‌های نوین، وابستگی به واردات از کشورهای خارجی موجب شده که قیمت این داروها برای بسیاری از بیماران غیرقابل دسترس باشد. براساس آمارهای وزارت بهداشت ایران، هزینه‌های دارویی در کشور در سال۱۴۰۱ بالغ بر ۱۲هزار‌میلیارد تومان بود که معادل ۲/۱درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور است. در مقایسه با کشورهای پیشرفته مانند ایالات‌متحده که در آن حدود ۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی صرف هزینه‌های درمانی و دارویی می‌شود، این درصد در ایران نسبتا پایین است اما هزینه‌های دارویی برای خانوارهای کم‌درآمد فشار زیادی به همراه دارد. سیاست‌های حمایتی مانند یارانه‌دار کردن دارو، کنترل قیمت‌ها و حمایت از تولیدات داخلی می‌تواند بخشی از این مشکل را حل کند.
توزیع دارو؛ چالش‌های جغرافیایی و زیرساختی
یکی از مشکلات اساسی در ایران توزیع ناعادلانه دارو در مناطق مختلف کشور است. در حالی که در تهران و سایر کلانشهرها دسترسی به داروهای اصلی به‌راحتی امکان‌پذیر است، در مناطق روستایی و دورافتاده، بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها ممکن است با کمبود داروهای ضروری روبه‌رو باشند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی تنها ۴۰درصد از داروهای ضروری در کشورهای در حال توسعه به مناطق روستایی می‌رسد که در ایران نیز این آمار ممکن است کمتر از این مقدار باشد. با توجه به اینکه نواحی محروم ایران از لحاظ زیرساخت‌های بهداشتی و دارویی مشکلات بیشتری دارند، نیاز به تقویت شبکه توزیع دارو و ایجاد هاب‌های توزیع در مناطق دورافتاده بیش از پیش احساس می‌شود. دولت ایران باید برای بهبود این وضعیت، سیستم‌های لجستیک کارآمدتری ایجاد کرده و از فناوری‌های نوین مانند سامانه‌های آنلاین توزیع دارو استفاده کند.
نظارت و کیفیت داروها؛ استانداردهای کنترل کیفیت
موضوع دیگری که در حوزه دارو و دسترسی به آن اهمیت دارد، کیفیت داروهاست. در ایران به‌ویژه در زمینه داروهای وارداتی، نگرانی‌هایی در خصوص واردات داروهای تقلبی و غیراستاندارد وجود دارد. براساس گزارش‌های بین‌المللی در برخی کشورهای در حال توسعه حدود ۱۰درصد از داروهای موجود در بازار ممکن است تقلبی یا بی‌کیفیت باشند. هرچند ایران اقدامات موثری برای کنترل کیفیت داروها انجام داده است اما همچنان باید تقویت نظارت‌های بهداشتی و تست‌های دقیق‌تر برای داروهای وارداتی و تولید داخل مورد توجه قرار گیرد. در مقایسه با کشورهای پیشرفته مانند آلمان یا ژاپن که نظارت‌های سختگیرانه‌ای بر کیفیت داروها دارند، ایران نیز نیازمند افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های نظارتی است. وزارت بهداشت ایران می‌تواند با همکاری سازمان‌های بین‌المللی نظیر WHO و استانداردهای GMP، اطمینان حاصل کند که داروهای وارداتی و تولیدی از بالاترین استانداردهای کیفیت برخوردار هستند.
