بازار بدهی؛ ستون پنهان اقتصاد

جهان‌صنعت – بازار بدهی یکی از ارکان اصلی نظام مالی هر کشوری است؛ بازاری که شاید در نگاه اول کمتر از بورس سهام یا بازار ارز مورد توجه عموم قرار گیرد، اما نقشی بنیادین در تامین مالی دولت‌ها، شرکت‌ها و حتی خانوارها ایفا می‌کند. در ساده‌ترین تعریف، بازار بدهی جایی است که اوراق بدهی، مانند اوراق قرضه دولتی یا شرکتی، خریدوفروش می‌شوند.

این اوراق نشان‌دهنده تعهد ناشر برای بازپرداخت اصل و سود مشخص در آینده هستند و به همین دلیل، ابزارهایی کم‌ریسک‌تر از سهام محسوب می‌شوند. اهمیت بازار بدهی در آن است که امکان تامین مالی بلندمدت و پایدار را برای اقتصاد فراهم می‌آورد. دولت‌ها با انتشار اوراق بدهی می‌توانند بخشی از کسری بودجه خود را تامین کنند بدون آنکه به چاپ پول یا استقراض مستقیم از بانک مرکزی متوسل شوند.

این موضوع به کنترل تورم و ایجاد انضباط مالی کمک می‌کند. در بخش‌خصوصی نیز شرکت‌ها با انتشار اوراق بدهی می‌توانند منابع لازم برای اجرای پروژه‌های بزرگ یا توسعه فعالیت‌های خود را فراهم کنند.

به این ترتیب بازار بدهی هم برای دولت و هم برای بنگاه‌ها یک ابزار حیاتی محسوب می‌شود. بازار بدهی ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر بازارها متمایز می‌کند. نخست، این بازار اغلب با نرخ‌های بهره و سیاست‌های پولی گره خورده است.

وقتی بانک مرکزی نرخ‌های بهره را تغییر می‌دهد، ارزش اوراق بدهی نیز تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. دوم، این بازار نقش مهمی در انتقال سیاست پولی دارد؛ به بیان دیگر، اثر تصمیمات پولی بانک مرکزی از طریق تغییر در قیمت اوراق و نرخ بازده آنها به کل اقتصاد منتقل می‌شود. سوم، بازار بدهی می‌تواند به‌ عنوان شاخصی از ریسک و اعتماد سرمایه‌گذاران عمل کند.

برای نمونه افزایش بازده اوراق دولتی به‌معنای کاهش اعتماد بازار به توان بازپرداخت دولت تلقی می‌شود. در اقتصاد ایران بازار بدهی در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است.

انتشار اوراق بدهی دولتی برای مدیریت کسری بودجه و تامین منابع پایدار جایگزین استقراض مستقیم از بانک مرکزی شد. هرچند این روند به کنترل تورم کمک کرده اما رشد بیش از حد بدهی دولت می‌تواند در آینده چالش‌برانگیز شود.

از سوی دیگر بخش‌خصوصی ایران هنوز نتوانسته است سهم قابل توجهی از این بازار به دست آورد و همچنان عمده معاملات به اوراق دولتی محدود می‌شود. بازار بدهی «ستون پنهان» اقتصاد است؛ بازاری که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به ثبات مالی، کنترل تورم و رشد اقتصادی کمک کند اما اگر بدون برنامه و شفافیت توسعه یابد، خود می‌تواند به عامل بی‌ثباتی تبدیل شود. آشنایی عموم با کارکردهای این بازار و تقویت حضور بخش‌خصوصی در آن، از ضرورت‌های امروز اقتصاد ایران است.