چین و هند در دو‌راهی تحریم و منافع انرژی
محمود خاقانی، کارشناس بین‌المللی انرژی
قیمت نفت با وجود عرضه بیش از تقاضا در بازار، روز جمعه دوم آبان‌ماه۱۴۰۴ افزایش یافت. نفت‌خام دریای شمال اسکاتلند بشکه‌ای ۶۵دلار و ۸۶سنت و نفت‌خام متوسط غرب تگزاس در آمریکا بشکه‌ای ۶۱دلار و ۶۷سنت معامله شد. این افزایش قیمت به دلیل تحریم دو شرکت بزرگ نفتی روس‌نفت و لوک‌اویل روسیه توسط آمریکا توصیف شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت چین برای دور زدن تحریم‌های نفتی، روش تهاتر در تجارت بین‌دولتی با ایران را پذیرفته است. هنوز مشخص نیست که چین و هند در برابر تحریم جدید آمریکا علیه روسیه چه واکنشی نشان خواهند داد.
بهای نفت بالا می‌رود یا پایین می‌آید؟
کارشناسان گروه اقتصادی استاندارد چارتد (Standard Chartered) برخلاف تحلیل‌هایی که در بازار بورس نیویورک درباره کاهش قیمت نفت مطرح شده بود، معتقدند که قیمت‌ها روندی افزایشی دارند. این گروه اعلام کرده است که تولید نفت در آمریکا در سال‌جاری میلادی (۲۰۲۵) همچنان به بالاترین سطح تاریخی خود می‌رسد.
تولید نفت‌خام در خردادماه۱۴۰۴ با افزایش ۱۳۳هزار بشکه در روز به رکورد ۵۸/۱۳میلیون بشکه در روز رسید. با این حال بسیاری از کارشناسان انرژی بر این باورند که تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا به دلیل تداوم قیمت‌های پایین در نهایت مجبور به کاهش تولید خواهند شد. آنان همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که تضعیف چشم‌انداز اقتصادی جهانی ممکن است منجر به اجرای سیاست‌های انبساطی از جمله کاهش نرخ بهره بانکی در آمریکا و واکنش‌های اقتصادی چین و هند در برابر تحریم‌های نفتی آمریکا علیه روسیه شود.
تغییر نظر استاندارد چارتد
با توجه به تحولات جدید در خاورمیانه و خلیج‌فارس، نگرانی‌ها درباره احتمال جنگ آمریکا با ونزوئلا و اقدامات غیرقابل پیش‌بینی دونالد ترامپ، گروه اقتصادی استاندارد چارتد به‌‌تازگی به جمع کارشناسانی پیوسته است که کاهش قیمت نفت در بازار را محتمل می‌دانند.
براساس گزارش «اویل‌پرایس»، این گروه چشم‌انداز قیمت نفت‌خام را برای سال‌های آینده کاهش داده است. استاندارد چارتد میانگین قیمت نفت برنت در سال۲۰۲۵ را از ۶۱دلار به ۶۸دلار و ۵۰سنت افزایش داده اما هدف قیمتی برای سال۲۰۲۶ را از ۷۸دلار به ۶۳دلار و ۵۰سنت و برای سال۲۰۲۷ را از ۸۳دلار به ۶۷دلار کاهش داده است.
به گفته این موسسه، از اوایل سال۲۰۲۶ به بعد، منحنی معاملات آتی نفت در وضعیت «کُنتانگو» قرار دارد؛ بدین معنا که قیمت آتی نفت بالاتر از قیمت نقدی است. این وضعیت معمولا بیانگر انتظار بازار برای افزایش قیمت یا هزینه بالای ذخیره‌سازی است. در مقابل «بِکواردِیشن» زمانی رخ می‌دهد که قیمت آتی پایین‌تر از قیمت نقدی باشد و معمولا نشانه تقاضای فوری بالاست.
آخرین گزارش گروه استاندارد چارتد تداوم ضعف قیمت‌ها در کوتاه‌مدت و در ادامه افزایش تدریجی در بلندمدت را نشان می‌دهد. کارشناسان تاکید دارند که در کوتاه‌مدت نگرانی از مازاد عرضه، جنگ تجاری آمریکا با چین و کانادا،و عدم قطعیت تعرفه‌ها، فشار نزولی بر بازار وارد می‌کند. برخی تحلیلگران حتی معتقدند تحریم دو شرکت بزرگ روسی توسط آمریکا با هدف بالا بردن مصنوعی قیمت نفت انجام شده که تا حدی نیز موفق بوده است.
کاهش تولید در آمریکا
پیش‌بینی استاندارد چارتد مبنی بر کاهش تولید نفت‌خام در آمریکا با افزایش هزینه‌های تولید شیل‌اویل و شیل‌گاز همخوانی دارد. این افزایش هزینه ناشی از کاهش منابع اولیه و لزوم حفاری در مناطق پیچیده‌تر زمین‌شناسی است.
تحلیلگران موسسه Enverus برآورد کرده‌اند که هزینه نهایی تولید نفت شیل در آمریکا تا اواسط دهه۲۰۳۰ از حدود ۷۰دلار به ۹۵دلار در هر بشکه افزایش خواهد یافت. در نتیجه بسیاری از تولیدکنندگان کوچک‌تر برای سودآوری به قیمت‌های بالاتر از ۶۵دلار در هر بشکه نیاز دارند. تولیدکنندگان بزرگ‌تر نقطه سربه‌سر پایین‌تری دارند اما چاه‌های قدیمی همچنان با قیمت‌های پایین‌تر می‌توانند جریان نقدی مثبت ایجاد کنند زیرا هزینه حفاری اولیه آنها قبلا پرداخت شده است.
موجودی گاز اروپا رو به کاهش است
اروپا اکنون وارد فصل پرمصرف زمستانی گاز شده است. گزارش «اویل‌پرایس» نشان می‌دهد در چند روز گذشته برداشت گاز از مخازن بیش از میزان تزریق بوده و حجم ذخیره به میزان ۳۵/۰میلیارد مترمکعب (bcm) کاهش یافته و به ۷۸/۹۶میلیارد مترمکعب رسیده است.
ذخایر گاز اروپا در ۱۲اکتبر۲۰۲۵ (۹مهر۱۴۰۴) به اوج خود یعنی ۱۳/۹۷میلیارد مترمکعب معادل ۳/۹۳درصد ظرفیت کل رسید. اتحادیه اروپا هدف ۹۰درصدی خود را تا اواسط مرداد۱۴۰۳ (آگوست۲۰۲۴) محقق کرده بود و اکنون نیز حدود ۹۵درصد ظرفیت پر است.
قیمت گاز در اروپا
قیمت گاز در اروپا طی هفته گذشته در محدوده پایین ۳۰یورو به ازای هر مگاوات ساعت (MWh) نوسان داشته است. با این حال معاملات آتی در بازارTTF هلند به‌دلیل نگرانی از حملات روسیه به زیرساخت‌های اوکراین و تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه اندکی افزایش یافت.
در صورت سردتر شدن زمستان از حد انتظار، ذخایر گاز کاهش یافته و تقاضای گرمایش بالا می‌رود. در حال حاضر بهای گاز ۲درصد رشد کرده و به ۴/۳۲یورو در هر مگاوات ساعت رسیده است. اعتصابات در پایانه‌های LNG فرانسه نیز عرضه گاز مایع را مختل و بازار را متلاطم‌تر کرده است.
ایران نفت دارد و گرسنه است
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور در نشست توسعه مدرسه‌سازی هرمزگان گفت: «آنها می‌گویند ما را تحریم می‌کنند اما ما خودمان خودمان را تحریم کرده‌ایم. ما نفت داریم و گرسنه‌ایم!» ایشان همچنین در ارومیه عنوان کردند که «قیمت بنزین باید افزایش پیدا کند.»
یادآوری یک واقعیت تلخ
جناب آقای دکتر پزشکیان، ایران هنوز تاوان تصمیم نادرست مجلس هفتم را می‌پردازد؛ زمانی که براساس برنامه سوم و چهارم توسعه قرار بود قیمت فرآورده‌های نفتی به تدریج افزایش یابد و یارانه سوخت هدفمند شود. درآمد حاصل از آن باید به بخش‌های بهداشت، آموزش، کشاورزی و حمل‌ونقل عمومی تخصیص می‌یافت.
در مجلس هفتم اما با اهداف سیاسی و انتخاباتی، مانع از اجرای این برنامه شدند و قیمت بنزین را در ۸۰تومان تثبیت کردند. این تصمیم نادرست به‌جای جلوگیری از تورم، پایه‌گذار مشکلات بعدی شد. دولت‌های نهم و دهم در شرایط درآمد نفتی بالا، با اجرای ناقص هدفمندی یارانه‌ها، تورم شدیدی ایجاد کردند.
جراحی اقتصادی دولت سیزدهم اشتباه بود
اصلاح اقتصادی دولت سیزدهم، به تعبیر کارشناسان، از ته قیف آغاز شد نه از سر آن. به‌جای اصلاح ساختاری و تدریجی، دولت با افزایش ناگهانی قیمت کالاهای اساسی مانند نان، تخم‌مرغ و مرغ فشار مستقیم بر مردم وارد کرد در حالی‌که باید ابتدا افزایش قیمت سوخت با اطلاع‌رسانی شفاف و همراهی مردم اجرا می‌شد و در مقابل کاهش مالیات‌ها و عوارض به تقویت توان معیشتی کمک می‌کرد.
آیا می‌توان قیمت بنزین را تغییر داد؟
افزایش ناگهانی قیمت بنزین در شرایط کنونی سیاسی می‌تواند رخداد آبان ۹۸ را تکرار کند. جامعه دچار دوگانگی عمیق است و افزایش قیمت سوخت به‌طور مستقیم به افزایش هزینه حمل‌ونقل و تورم منجر می‌شود. در ایران افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی عمدتا به سود شرکت‌های پالایشی و پتروشیمی خصولتی تمام می‌شود در حالی که مردم سهمی از این سود ندارند. باید پرسید سهامداران اصلی پالایشگاه‌ها چه کسانی هستند؟
آیا امکان کنترل مصرف بنزین وجود دارد؟
در مطالعاتی که در موسسه مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی دانشگاه تهران و اتاق بازرگانی ایران انجام گرفت طرحی تحت عنوان «تعهدات اعتباری انرژی» پیشنهاد شد. براساس این طرح مردم می‌توانستند اعتبار انرژی را از شرکت توانیر یا شرکت ملی نفت خریداری کرده و در آینده از آن استفاده یا به دیگران منتقل کنند. این اقدام ضمن تشویق صرفه‌جویی باعث می‌شد انرژی به کالای ارزشمند و قابل مبادله تبدیل شود.
اجرای این طرح نیازمند وجود نهادی مستقل برای نظارت و کنترل تورم ناشی از تولید و فروش این اعتبارات است. یکی از پیشنهادات تاسیس وزارت خزانه‌داری انرژی بود تا با پشتیبانی ریال از منابع نفت‌وگاز، ارزش پول ملی تقویت شود. احیای پروژه بورس بین‌المللی نفت ایران در جزیره کیش نیز می‌تواند گام موثری باشد؛ پروژه‌ای که به گفته کارشناسان، آمریکا آن را «خطرناک‌تر از برنامه هسته‌ای ایران برای دلار» می‌دانست. باید پرسید چرا اجازه فعالیت به آن داده نشد؟ مافیای نفت چه کسانی هستند؟
