بانوی آهنین ژاپن

محمدرضا ستاری- گزارش‌ها از تغییر و تحولات سیاسی مهم در ژاپن حاکی از آن است که یک سیاستمدار زن راست‌گرا و تندرو در آستانه نخست‌وزیری ژاپن قرار دارد. در همین رابطه حزب حاکم و قدیمی ژاپن نخستین رهبر زن خود را برگزیده است.  سانائه تاکائیچی، سیاستمدار محافظه‌کار و سرسخت، موفق شده در رقابت داخلی حزب لیبرال دموکرات  چهار رقیب خود را شکست دهد و اکنون آماده است تا زمانی که پارلمان ژاپن در ۱۵ اکتبر تشکیل جلسه دهد، به‌عنوان نخست‌وزیر جدید این کشور انتخاب شود. به گفته برخی کارشناسان، پیروزی او نویدبخش آغاز دورانی تازه از سیاست پرتنش و چالش‌برانگیز در ژاپن است زیرا این اتفاق در حالی روی داده که حزب لیبرال دموکرات با بحران داخلی دست‌به‌گریبان بوده، روابط ژاپن با آمریکا در وضعیت ناپایدار قرار دارد و شرایط امنیتی منطقه‌ای نیز در آشفتگی کامل است.

بحران داخلی حزب لیبرال دموکرات

طبق گزارشی که در  این خصوص مجله اکونومیست منتشر کرده، حزب لیبرال دموکرات که از ۷۰‌سال پیش بر صحنه سیاست ژاپن تسلط دارد، در سال‌های اخیر با لغزش و ضعف روبه‌رو شده، به‌طوری که رسوایی‌های مربوط به تامین مالی کارزارهای انتخاباتی و تخلفات سیاسی، باعث ریزش شدید محبوبیت حزب شده است. همچنین ناتوانی در مهار افزایش هزینه‌های زندگی، نارضایتی عمومی را تشدید کرده است. در همین راستا در سپتامبر سال گذشته میلادی، حزب برای بازگرداندن ثبات، شیگرو ایشیبا، قانونگذار باسابقه و مستقل را به رهبری برگزید اما او کمتر از یک سال پس از آغاز کار به دنبال شکست‌های سنگین در انتخابات مجلس عوام و مجلس سنا، ناچار به استعفا شد. در نتیجه برای نخستین‌بار در تاریخ حزب، ائتلاف حاکم در هر دو مجلس به اقلیت سقوط کرد. در چنین شرایطی و در حالی که شعار رسمی رقابت رهبری حزب در سال جاری تغییر بود، تاکائیچی، شاگرد وفادار شینزو‌آبه، نخست‌وزیر فقید در دور نهایی با شکست دادن شینجیرو کویزومی، پسر یکی از نخست‌وزیران سابق اکثریت آرای نمایندگان پارلمان و اعضای عادی حزب را به دست آورد. اگرچه کویزومی در روز رای‌گیری شانس بیشتری داشت اما دیدگاه قاطع و محافظه‌کارانه تاکائیچی بر رویکرد فراگیر و میانه‌روی او غلبه کرد. برای جناح راست حزب، انتخاب تاکائیچی پیروزی بزرگی محسوب می‌شود اما برای منتقدان لیبرال در داخل و خارج از حزب، این رویداد نشانه لغزشی خطرناک به سمت راست افراطی است. دست‌کم این تحول نشانه دیگری از گرایش دموکراسی‌های بزرگ جهان به سیاست‌های قطبی، ملی‌گرایانه و مبتنی بر جنگ فرهنگی است. در همین رابطه جرالد کرتیس، استاد کهنه‌کار سیاست ژاپن در دانشگاه کلمبیا دراین‌باره به اکونومیست می‌گوید: این روند در همه جا در حال رخ دادن است و حالا در ژاپن هم شاهد آن هستیم.

چهره متفاوت تاکائیچی

تاکائیچی از بسیاری جهات چهره‌ای متفاوت است زیرا برخلاف بسیاری از رهبران حزب لیبرال دموکرات، پدرش کارمند شرکت و مادرش افسر پلیس بودند و از خانواده‌های سیاسی مشهور ژاپن نیست. او در شهر تاریخی نارا در غرب ژاپن بزرگ شد و در جوانی در گروه موسیقی هوی‌متال درام می‌نواخت و به موتورسواری علاقه‌مند بود. پس از مدتی فعالیت در تلویزیون، در سال ۱۹۹۳ وارد پارلمان شد و در طول سال‌ها، سمت‌هایی مانند وزیر ارتباطات و اخیرا وزیر امنیت اقتصادی را برعهده داشت. در همین رابطه در کشوری که یکی از بزرگ‌ترین شکاف‌های جنسیتی جهان را دارد، تاکائیچی نمادی از تغییر و پیشرفت به‌شمار می‌آید. با این ‌حال او هرگز مدافع فمینیسم یا برابری جنسیتی نبوده است. این سیاستمدار محافظه‌کار با اعطای حق قانونی حفظ نام خانوادگی جداگانه برای زوج‌های ازدواج‌ کرده و نیز با جانشینی زنان در خاندان سلطنتی مخالف است؛ دو موضوعی که شاخص اصلی سنجش برابری جنسیتی در ژاپن محسوب می‌شوند.  او همچنین مارگارت تاچر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا را الگوی سیاسی خود می‌داند اما در واقع استاد و راهنمای واقعی او شینزو آبه بود که پس از کناره‌گیری از قدرت در سال ۲۰۲۰ وی را به‌عنوان پرچمدار جناح راست حزب معرفی کرد. بنابراین دستورکار سیاسی تاکائیچی شباهت زیادی به خط‌مشی آبه دارد. او با تکرار شعار آبه می‌گوید: ژاپن بازگشته است. وی همچنین خواهان تقویت نیروهای مسلح ژاپن و تکمیل ماموریت ناتمام آبه برای بازنگری در قانون اساسی پس از جنگ جهانی دوم است. علاوه بر این، تاکائیچی بر اصل صلح از طریق قدرت تاکید دارد و وعده داده سیاست‌های اقتصادی آبه  معروف به «آبنومیکس» را ادامه دهد؛ هرچند بیشتر بر جنبه‌های پولی و مالی انبساطی آن متمرکز خواهد بود. در همین رابطه است که تانیگوچی توموهیکو، مشاور پیشین آبه، می‌گوید: برای تاکائیچی همانند آبه، انضباط مالی کمتر از رشد اقتصادی اهمیت دارد. او همچنین دیدگاه‌های بازنگرانه آبه درباره تاریخ جنگی ژاپن را پذیرفته است. این مساله تلاش‌های اخیر برای بهبود روابط ژاپن با کره‌جنوبی و چین را پیچیده می‌سازد. تاکائیچی معتقد است که حزب لیبرال دموکرات باید حزبی باشد که افتخار به سنت‌ها و تاریخ ژاپن را ترویج کند. او بارها از معبد یاسوکونی  که یادبود کشته‌شدگان جنگ ژاپن ازجمله مجرمان جنگی است بازدید کرده است. بنابراین اگر در مقام نخست‌وزیر نیز به این معبد برود، نخستین رهبر ژاپن در بیش از یک دهه خواهد بود که چنین کاری می‌کند؛ اقدامی که بدون تردید خشم چین و کره‌جنوبی را برخواهد انگیخت. آزمون اولیه در این زمینه، در جریان جشن پاییزی سالانه معبد در ۱۷اکتبر مشخص خواهد شد.

آزمون دشوار تاچر ژاپن

آزمون دشوار بعدی نیز در پیش است زیرا انتظار می‌رود دونالد ترامپ در ۲۷ اکتبر پیش از آنکه در نشست سران همکاری اقتصادی آسیا- اقیانوسیه (APEC)  در کره‌جنوبی شرکت کند، به توکیو برود.

این موضوع از آنجا حائز اهمیت است که تاکائیچی در کارزار انتخاباتی خود گفته بود در صورت نامطلوب بودن مفاد توافق تجاری و سرمایه‌گذاری عظیمی که دولت پیشین با ترامپ امضا کرده‌، ممکن است نیاز به مذاکره مجدد وجود داشته باشد. با این ‌حال او تصریح کرده که اتحاد با آمریکا همچنان سنگ‌بنای امنیت ملی ژاپن خواهد بود. به گفته توبیاس هریس از موسسه مشاوره‌ای ژاپن فورسایت، تاکائیچی احتمالا خواهد کوشید با اتکا به دوستی مشترک خود و ترامپ با آبه، پیوندهای دو کشور را تقویت کند. با این حال بزرگ‌ترین چالش‌های او در داخل کشور خواهد بود زیرا برنامه اقتصادی توسعه‌طلبانه‌اش در دورانی اجرا می‌شود که تورم بالا و افزایش هزینه‌های وام‌گیری، فضای اقتصادی را دشوار کرده است.  یعنی در حالی که آبه با اکثریت قاطع پارلمانی و کنترل کامل بر حزب خود حکومت می‌کرد، تاکائیچی چنین پشتوانه‌ای ندارد. بنابراین او باید به عنوان رهبر دولتی اقلیت، یا ائتلاف کنونی را گسترش دهد یا با احزاب مخالف توافق‌های موردی برای تصویب قوانین ایجاد کند. در همین رابطه برخی تحلیلگران می‌گویند: آزمون نهایی او، توانایی در مدیریت این فرآیند ظریف و شکننده ائتلاف‌سازی است. هرچند از نظر تئوریک احزاب مخالف می‌توانند متحد شده و نخست ‌وزیری جایگزین معرفی کنند اما اختلافات گسترده ایدئولوژیک، چنین اقدامی را بعید می‌سازد. حزب لیبرال دموکرات همچنین با ظهور احزاب پوپولیست تازه‌نفس روبه‌رو است که در انتخابات اخیر موفقیت‌هایی به دست آورده‌اند. در نتیجه انتخاب تاکائیچی از سوی حزب، تلاشی است برای بازگرداندن رای‌دهندگان راست‌گرایی که به گروه‌های افراطی مانند حزب سانسِیتو پیوسته‌اند؛ حزبی که با تحریک نارضایتی نسبت به حضور فزاینده کارگران خارجی و گردشگران، محبوبیت یافته است. تاکائیچی در آغاز کارزار خود نیز برای جلب نظر این طیف از رای‌دهندگان، داستان‌هایی ساختگی درباره گردشگران خارجی که در شهر زادگاهش نارا به گوزن‌های مقدس لگد زده‌اند، تکرار کرد. با این ‌حال هیچ تضمینی برای موفقیت این رویکرد وجود ندارد. کشیدن حزب به سمت راست، خطر تعمیق شکاف میان جناح‌های محافظه‌کار و میانه‌رو را به همراه دارد و ممکن است فرصت‌هایی برای احزاب لیبرال مخالف فراهم کند تا رای‌دهندگان میانه را جذب کنند. این چرخش همچنین می‌تواند ائتلاف ۲۵ساله حزب لیبرال دموکرات با کومیتو، شریک صلح‌طلب خود را به خطر اندازد. به گفته جرالد کرتیس، انتخاب تاکائیچی احتمالا فقط به تسریع روند فروپاشی حزب منجر خواهد شد. در این میان تاکائیچی در سخنرانی پیروزی خود نشان داد که به دشواری مسیر واقف است. او گفت: من از ایده تعادل میان کار و زندگی صرف‌نظر می‌کنم. برای بازسازی حزب و احیای کشور باید کار کنم، کار کنم و باز هم کار کنم.