گروگانگیری هسته‌ای
علیرضا کیانپور- نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از امروز، دوشنبه ۱۹خردادماه ۱۴۰۴ {۹ژوئن ۲۰۲۵} آغاز به کار خواهد کرد؛ نشستی که قرار است بنابر اعلام قبلی برگزارکنندگان به مدت پنج روز تا ۲۳خردادماه {۱۳ژوئن} ادامه یابد که حدود سه ماه پیش، هنگامی که نشست پیشین این نهاد در میانه اسفندماه سال گذشته برگزار شد، منابع گوناگون رسانه‌ای داخلی و خارجی اعلام کرده بودند که برگزاری نشست بهار۱۴۰۴ شورای حکام، عملا آخرین مهلت این نهاد برای بررسی پرونده هسته‌ای ایران خواهد بود؛ مهلتی که درواقع در اختیار رافائل گروسی، مدیرکل آژانس قرار گرفته بود تا با تهیه گزارش خود درباره پرونده هسته‌ای ایران، زمینه تصمیم‌گیری شورای حکام در این رابطه را فراهم کند. گزارشی که ازقضا همین چند روز پیش منتشر شد و اگرچه تا پیش از انتشار آن، باتوجه به آغاز مذاکرات ایران و آمریکا از روزهای پایانی فروردین‌ماه امسال و ادامه این گفت‌وگوها در روزهای اخیر، بسیاری از ناظران کماکان امیدوار بودند که این گزارش با لحنی معقول و بی‌طرف، ماهیت پرونده هسته‌ای ایران را برای اعضای شورای حکام آژانش تشریح کند، در روزهای گذشته پیرو انتشار کلیاتی از این گزارش محرمانه در چند رسانه بین‌المللی، آرام‌آرام آن امیدواری‌ها رنگ باخته‌اند.
افزایش ناامیدی در این راستا به‌ویژه وقتی دوچندان شد که در روزهای گذشته و همزمان با نزدیک شدن به موعد برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تحرکات دیگری نیز با محوریت تروئیکای اروپایی و ایالات‌متحده انجام گرفت و جمعه گذشته، وزارت خارجه آمریکا از بخشی از محورهای اصلی این رایزنی‌ها پرده برداشت. دستگاه دیپلماسی ایالات‌متحده با اعلام اینکه واشنگتن در تلاش برای برقراری هماهنگی با شرکای اروپایی خود است تا درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به موضعی مشترک برسند، تاکید کرده که این کشور همچنان «نگرانی‌های جدی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران و عدم پایبندی طولانی‌مدت این کشور به تعهدات پادمانی‌اش دارد.»
انتشار جزئیات اولیه پیش‌نویس قطعنامه شورای حکام
این درحالی بود که کمتر از ۲۴ ساعت پس از انتشار این موضع وزارت امور خارجه ایالات‌متحده، خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارش روز پنجشنبه هفته گذشته خود اعلام کرده بود که کشورهای غربی قصد دارند قطعنامه‌ای ضدایرانی را در جلسه آتی شورای حکام ارائه دهند که برای اولین‌بار در ۲۰سال گذشته، ایران را به عدم پایبندی به تعهدات پادمانی خود متهم خواهد کرد. هرچند این خبرگزاری آمریکایی در ادامه تاکید کرده که این قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده نمی‌شود. به اذعان آسوشیتدپرس، این اقدام در زمان حساسی صورت می‌گیرد «زیرا دولت دونالد ترامپ رییس‌جمهور ایالات‌متحده به دنبال دستیابی به توافقی با تهران برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور است.» این خبرگزاری نوشته است: «پیش‌نویس قطعنامه‌ای که به طور مشترک توسط فرانسه، بریتانیا و آلمان، معروف به تروئیکای اروپایی به همراه ایالات‌متحده ارائه شده بود، پس از امضای نهایی توسط واشنگتن توزیع شد.» آسوشیتدپرس همچنین با استناد به متن پیش‌نویس این قطعنامه که به رویت این خبرگزاری رسیده، اعلام کرده که در بخشی از پیش‌نویس ادعا شده «ناکامی‌های متعدد ایران در انجام تعهدات خود از سال ۲۰۱۹ برای ارائه همکاری کامل و به موقع به آژانس در مورد مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده در چندین مکان اعلام نشده در ایران، به معنای عدم پایبندی به تعهدات آن تحت توافقنامه پادمانی آن است.» تروئیکای اروپا و آمریکا در بخش دیگری از پیش‌نویس این قطعنامه بحث‌انگیز ادعا کرده‌اند که «ناتوانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ارائه تضمین مبنی بر اینکه برنامه هسته‌ای ایران منحصرا صلح‌آمیز است، پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که در صلاحیت شورای امنیت سازمان ملل متحد، به عنوان نهادی که مسوولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را برعهده دارد، قرار دارد.»
باوجود لحن تند و تیز پیش‌نویس این قطعنامه، آنچه کماکان روزنه امید را برای ایران زنده نگه داشته، نکته‌ای است که ازقضا آسوشیتدپرس نیز به آن اذعان و تاکید کرده که «پیش‌نویس ممکن است قبل از ارائه رسمی تغییر کند زیرا اعضای شورای حکام فرصت دارند اصلاحاتی را پیشنهاد دهند.» همزمان یک دیپلمات ارشد غربی نیز در گفت‌وگو با این خبرگزاری آمریکایی ضمن معرفی این قطعنامه ضدایرانی به‌عنوان «گامی جدی» تصریح کرده که این قطعنامه «درهای دیپلماسی را در این مورد نمی‌بندند.» این مقام غربی گفته است: «هدف این قطعنامه این است که ایران این مساله را حل کند. به‌همین دلیل است که این قطعنامه بلافاصله عدم پایبندی ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع نمی‌دهد تا تحریم‌های بیشتری را بررسی کند. ایرانیان فرصتی خواهند داشت تا سرانجام به تمام درخواست‌هایی که در شش سال گذشته مطرح شده است، عمل کنند و پاسخ دهند.»
واکنش تهران به پیش‌نویس قطعنامه شورای حکام
در شرایطی که طی این چند روز گذشته، پیرو انتشار جزئیاتی از پیش‌نویس قطعنامه شورای حکام آژانس، شاهد موجی از واکنش‌های داخلی و خارجی به این تلاش تروئیکای اروپا و آمریکا علیه پرونده هسته‌ای ایران بودیم، همزمان برخی مقام‌های مسوول در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی نیز به این تحرکات واکنش نشان داده‌اند. چنانکه کاظم غریب‌آبادی در روزهای گذشته در این رابطه اظهارنظر کرده و در هشداری صریح به طرف‌های غربی گفته بود: «طبیعی است اگر اقدام خاصی در شورای حکام انجام دهند، ایران تصمیمات لازم را در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای خود و دسترسی‌های آژانس قطعا انجام خواهد داد.» معاون حقوقی وزیر خارجه ایران البته گفته بود پیش‌بینی نمی‌کند که «این کشورها بخواهند تا این اندازه اقدام مخرب جدی انجام دهند.» پیشتر سیدعباس عراقچی، رییس دستگاه دیپلماسی ایران نیز با تاکید بر این نکته که «گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید فنی و غیرسیاسی باشد»، گفته بود که «در دیدار گروسی در قاهره، ناخرسندی خود از گزارش اخیر آژانس را اعلام کردم.» وزیر امور خارجه ایران همچنین در یک موضع‌گیری دیگر در واکنش به این تحرکات، ضمن هشدار سه کشور اروپایی عضو برجام که به گفته او، در مسیر تکرار یک «اشتباه راهبردی» قرار دارند، در پیامی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس {توئیتر} منتشر کرد، نوشت: «در سال۲۰۰۵ نیز اقدامی مشابه، موجب آغاز واقعی غنی‌سازی در ایران شد. آیا اروپا هیچ‌گاه از تجربه‌های خود درس نمی‌گیرد؟!» بنابر یادداشتی حقوقی که چند روز پیش از آغاز این نشست حساس شورای حکام آژانس در وین، میان دیپلمات‌ها توزیع شده، ایران دلیل تشدید تنش با نهاد نظارتی سازمان ملل را اتهام‌زنی و ارائه شواهد بی‌پایه از سوی بازرسان این آژانس اعلام کرده و در بخشی از این یادداشت حقوقی آورده است: «اگر این کشورها تصمیم بگیرند که از صبر ایران سوء‌استفاده کنند و بر مسیر غلط خود پافشاری ورزند، ایران ناگزیر خواهد بود متناسب با شرایط و اقدامات طرف‌های دیگر، تصمیمات مقتضی اتخاذ و اجرا کند.»
تحلیل بیگدلی از اختلافات هسته‌ای در آستانه نشست شورای حکام
باوجود تمامی تحرکات و تحولات روزها و هفته‌های گذشته که عمدتا علیه برنامه هسته‌ای ایران بوده اما یک کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل معتقد است که «باوجود احتمال بسیار بالای تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس در نشست پیش‌روی این نهاد، بعید است که دست‌کم در آینده نزدیک شاهد ارجاع این قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل متحد باشیم.» علی بیگدلی که در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» ابتدا تصویری از شرایط و مناسبات حاکم بر آخرین وضعیت پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی به دست داد، گفت: «واقعیت این است که هم‌اکنون شاهد شکل‌گیری یک جبهه‌گیری چند ضلعی علیه ایران هستیم که دست‌کم در سال‌های گذشته، مشابه آن را شاهد نبوده‌ایم. به‌نحوی که امروز آمریکا برای نخستین‌بار در این مدت اخیر، با سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان بر سر اعمال فشار به ایران در بحث هسته‌ای به تفاهم رسیده و اسرائیلی‌ها نیز با تمام توان سیاسی و رسانه‌ای که در اختیار دارند، در تلاشند عرصه را برای ایران تنگ و تنگ‌تر کنند. این در حالی است که امروز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مشخصاً دبیرکل این نهاد، آقای رافائل گروسی نیز بیش از هر زمان دیگر برای اعمال فشار به ایران تلاش می‌کند و این درحالی است که همزمان یک موج رسانه‌ای گسترده در رسانه‌های اروپایی، آمریکایی و برخی ا دیگر از کشورها علیه ایران و مجموعه سیاست‌های جمهوری اسلامی ازجمله سیاست‌های هسته‌ای تهران شکل گرفته که خواه‌ناخواه حتی بر مناسباتی در این سطح نیز تاثیرگذار است.»
صدور قطعنامه محتمل است اما ارجاع آن به شورای امنیت نه
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه با اشاره به ارائه گزارش چندی پیش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نیز انتشار پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی تروئیکای اروپایی و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران به شورای حکام آژانس که به باور او، فشار به تهران را دوچندان کرده، می‌گوید: «باتوجه به گزارش اخیر آقای رافائل گروسی، قطعنامه پیشنهادی در نشست پیش‌روی شورای حکام آژانس به احتمال قریب به یقین تصویب خواهد شد و باید منتظر صدور این قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران باشیم.» او در عین حال اضافه کرد: «آنچه اما باید در این زمینه مدنظر داشته باشیم این است که تصویب و صدور قطعنامه یک بحث است و ارسال و ارجاع آن به شورای امنیت سازمان ملل بحثی دیگر. به عبارت دیگر اگرچه به احتمال بسیار زیاد، در همین نشست شورای حکام آژانس، شاهد تصویب و صدور قطعنامه علیه برنامه هسته‌ای ایران خواهیم بود اما بسیار بعید است که شورای حکام آژانس بلافاصله اقدام به ارجاع این قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل متحد کند. فراموش نکنیم که ایران نیز در این مدت تحرکات قابل‌توجهی داشته و آقای عباس عراقچی و معاونانشان در این مدت به دفعات در این رابطه موضع‌گیری کرده و هشدار داده‌اند که در صورت پافشاری طرفین غربی بر اعمال فشار بیش از حد به ایران باید منتظر واکنش متقابل تهران باشند.»
اروپایی‌ها خواستار بستن درهای دیپلماسی نیستند
بیگدلی در توضیح علت تصویب و صدور قطعنامه شورای حکام آژانس و عدم ارجاع آن به شورای امنیت سازمان ملل گفت: «مساله مهم این است که اولا اروپایی‌ها به هیچ عنوان نمی‌خواهند با امضای یک قطعنامه همه درها و پنجره‌های دیپلماسی را ببندند. ثانیا ما درحال حاضر علاوه بر مذاکراتی که با میانجیگری طرف عمانی با آمریکایی‌ها داریم، مشغول پیشبرد یک دیپلماسی محرمانه با آمریکایی‌ها نیز هستیم. شرایطی که به نحوی مشابه درمورد اروپایی‌ها نیز صادق است و باوجود آنکه در مذاکرات اخیر ایران و آمریکا، کشورهای اروپایی حضور ندارند، مقام‌های دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی همواره سعی کرده‌اند ارتباطات خود را با پایتخت‌های اروپایی نیز زنده نگه دارند و دست‌کم سه کشور اروپایی عضو برجام را تا حد امکان در جریان مذاکراتی که با آمریکا داریم، قرار دهند.»
عدم پاسخگویی به پیشنهاد آمریکا تا برگزاری نشست شورای حکام
این کارشناس ارشد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل با اشاره به برخی مسائل و موضوعات داخلی گفت: «ایران در این سال‌ها هزینه‌های سنگینی را برای تاسیسات هسته‌ای انجام داده و طبیعتا اجازه نمی‌دهد به این راحتی تمامی آنچه تاکنون انجام شده، از بین برود.» او خاطرنشان کرد: «نکته بسیار مهم دیگر آن است که منشور آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید دارد که همه کشورهای عضو ان‌پی‌تی از حق غنی‌سازی اورانیوم تا زیر ۴درصد برخوردارند و خواسته کنونی ترامپ و کاخ سفید مبنی‌بر «غنی‌سازی صفر» آشکارا با منشور آژانس در تضاد است.» او همچنین با اشاره به آخرین وضعیت مذاکرات ایران و آمریکا با میانجیگری طرف عمانی و ارائه بسته پیشنهادی واشنگتن به تهران گفت: «ایران تاکنون از ارائه پاسخ به پیشنهادهای آمریکا خودداری کرده تا ببیند سرنوشت قطعنامه شورای حکام آژانس چه خواهد شد. درواقع مقام‌های جمهوری اسلامی با عدم پاسخگویی سریع به بسته پیشنهادی آمریکا از یک‌سو و تاکید بر آغاز روند تدوین این پاسخ از سوی دیگر تلاش کردند که به‌نحوی مانع از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس شوند.»
محبوبیت حداقلی ترامپ در میان آمریکایی‌ها
بیگدلی در بخش دیگری از تحلیل خود در ارتباط با مناسبات پرتنش تهران و واشنگتن بر سر برنامه هسته‌ای ایران، به وضعیت نامناسب و نامساعد دونالد ترامپ در پیشبرد برنامه‌ها و وعده‌های انتخاباتی‌اش در آمریکا اشاره کرد و گفت: «شاید عجیب و باور نکردنی به نظر آید اما واقعیت این است که در حال حاضر، هزینه زندگی برای آمریکایی‌ها بسیار بالا رفته و در مدت اخیر حتی شاهد بودیم که در آمریکا تخم‌مرغ هم کمیاب شده است. این در حالی است که هر رییس‌جمهوری که وارد کاخ سفید می‌شود، صرف‌نظر از اینکه بتواند در دور بعدی انتخابات شرکت کند یا نه، باید طوری رفتار کند که رییس‌جمهور بعدی از همان حزب وارد کاخ سفید شود. حال آنکه هم‌اکنون ترامپ به هیچ عنوان وضعیت مساعدی ندارد و بنابر گزارش اخیر اکسیوس، درصد محبوبیت ترامپ نزد افکار عمومی آمریکا به ۴۳درصد کاهش یافته که نرخی بسیار نازل بوده و دست‌کم در چند دوره پیشین سابقه نداشته است.» او همچنین به برخی دیگر از ناکامی‌های ترامپ در تحقق وعده‌های انتخاباتی خود ازجمله در بحث تعرفه‌ها اشاره کرد و در ادامه گفت: «نکته بسیار مهم دیگر این است که در شرایط کنونی، نه ایران و نه آمریکا، راهی جز رسیدن به توافق از طریق دیپلماسی ندارند. درواقع نه آمریکا این آمادگی را دارد که بخواهد وارد یک جنگ تازه در خاورمیانه شود و نه البته جمهوری اسلامی باتوجه به انبوه مشکلات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی که گریبانگیر جامعه ایرانی شده، قادر به مدیریت شرایط جنگی است.»
ایده کنسرسیوم هسته‌ای به جایی نمی‌رسد
این کارشناس ارشد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل همچنین در واکنش به پرسش دیگر «جهان‌صنعت» درخصوص بحث کنسرسیوم هسته‌ای گفت: «فکر نمی‌کنم که کنسرسیوم هسته‌ای بتواند موفق باشد چراکه اولا کشورهای منطقه ازجمله عربستان سعودی و امارات در حال حاضر به نقطه مطلوب در روابط با ایران نرسیده‌اند و درنتیجه امکان غنی‌سازی اورانیوم خارج از مرزهای ایران فراهم نیست. ثانیا باوجود اصرار تهران بر غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران، طرف مقابل مذاکرات یعنی آمریکا تمایل ندارد که به این مساله تن بدهد.» او با تاکید بر لزوم انعطاف بیشتر تهران در مقابل خواسته‌های آژانس، تروئیکا و آمریکا گفت: «ایران حتی ممکن است با کاهش سطح غنی‌سازی تا زیر ۳درصد نیز موافقت کند. ضمن آنکه به نظر می‌رسد این مساله در جریان دیپلماسی محرمانه با آمریکا نیز مطرح شده تا از انسداد تمامی راه‌های دیپلماسی ممانعت به‌عمل آید.»
مساله حمله به ایران در حال حاضر مطرح نیست
بیگدلی در عین حال در واکنش به این پرسش که آیا در صورت تصویب و صدور قطعنامه علیه ایران، بیش از پیش به وضعیت خطیر جنگی نزدیک شده‌ایم، گفت: «در حال حاضر مساله حمله به ایران به هیچ عنوان مطرح نیست. درواقع باوجود تبلیغات آزاردهنده اسرائیلی‌ها، هنوز فاصله بسیاری با این داریم که شاهد شکل‌گیری جنگ در منطقه باشیم.» او گفت: «فراموش نکنیم دونالد ترامپ در جریان سفر اخیرش به منطقه خاورمیانه، ۴تریلیون دلار قرارداد بست و عربستان نیز قرار است ۶۰۰میلیون دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند تا به نحوی به ایجاد اشتغال در آمریکا کمک شود. در این شرایط طبیعتا ترامپ اجازه نخواهد داد بروز یک جنگ در خاورمیانه، تمامی این سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی کلان را نابود کند.»
گروگانگیری هسته‌ای ایران و جهان علیه یکدیگر
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل همچنین بر لزوم انعطاف بیش از پیش مقام‌های جمهوری اسلامی تاکید کرد و گفت: «آقای محمد اسلامی اخیرا در یک مصاحبه اعلام کرده که ما حاضریم پس از توافق با آمریکا، درهای تاسیسات هسته‌ای ایران را روی بازرسان آژانس و حتی آمریکایی‌ها باز کنیم اما باید توجه داشته باشیم که این امر به قول علما، مصداق «موکول به محال» است و ما باید همین حالا، دست به ابتکار بزنیم و شرایطی را فراهم کنیم که مانع از وخامت بیشتر وضعیت شود.» او گفت: «ما مساله هسته‌ای خود را به‌عنوان گروگان مقابل غربی‌ها نگه داشته‌ایم و به هیچ عنوان نمی‌خواهیم یک قدم عقب‌نشینی کنیم. در نتیجه آنها هم می‌خواهند با تصویب و صدور قطعنامه شورای حکام آژانس علیه برنامه هسته‌ای ایران، این قطعنامه را به‌عنوان گروگان نزد خود نگه دارند تا ببینند مذاکرات به کجا خواهد رسید. آن وقت اگر مذاکرات به نتیجه رسید که فبها؛ از ارجاع قطعنامه به شورای امنیت سازمان ملل خودداری می‌کنند اما اگر چنین نشد، قطعنامه را به شورای امنیت می‌برند و تلاش می‌کنند تمامی قطعنامه‌هایی را که در زمان احمدی‌نژاد علیه ایران به تصویب رسیده بود، دوباره به جریان بیندازند و اگر احیانا در آن زمان بخواهند به‌سوی جنگ گام بردارند، سعی می‌کنند با ایجاد اجماع کامل جهانی علیه ما، در این مسیر حرکت کنند. هرچند کماکان باید امیدوار باشیم که چنین اتفاقی نیفتد و دست‌کم در آینده نزدیک، ایران ذیل فصل ۷ منشور ملل متحد قرار نگیرد!»
