نبردی فراتر از تراشه‌ها
جهان صنعت– در سال‌های اخیر، تنش میان دو قدرت جهانی چین و ایالات‌متحده آمریکا در حوزه فناوری، وارد مرحله‌ای تازه شده است. جنگ تجاری که روزی با تعرفه‌ها و تحریم‌های صنعتی آغاز شد، اکنون به میدان‌های تخصصی‌تری چون «مترولوژی» یا علم اندازه‌گیری کشیده شده است. طرح راهبردی اخیر چین برای تحول در مترولوژی، نقطه عطفی در این نبرد ژئوتکنولوژیک محسوب می‌شود؛ طرحی که نه‌تنها صنعت تراشه و فناوری‌های کوآنتومی را هدف قرار داده، بلکه چشم‌اندازی گسترده برای سلطه چین در حوزه‌های حساس آینده ترسیم می‌کند.
مترولوژی، به ظاهر رشته‌ای فنی و آکادمیک، در واقع زیرساخت حیاتی صنایع نوین است. بدون اندازه‌گیری‌های دقیق و قابل اعتماد، کیفیت ساخت تراشه‌ها، صحت عملکرد سامانه‌های هوش مصنوعی، پایداری شبکه‌های ارتباطی و حتی دقت تجهیزات نظامی قابل تضمین نیست. از این رو کشورهایی که به مرزهای نوین در مترولوژی دست یابند، در واقع پایه‌های اقتدار صنعتی، علمی و دفاعی خود را تقویت کرده‌اند. چین به روشنی به این واقعیت پی برده و طرح پنج‌ساله‌ای را تدوین کرده که اهداف آن تا سال ۲۰۳۰ و فراتر از آن نیز امتداد می‌یابد. این طرح با عنوان رسمی «برنامه اقدام ملی برای نوآوری در مترولوژی»، توسط اداره دولتی تنظیم بازار چین تدوین شده و محورهایی چون فناوری تراشه، ابزارهای اندازه‌گیری کوآنتومی و توسعه استانداردهای بین‌المللی را در بر می‌گیرد.
مترولوژی و رقابت تراشه‌ای با آمریکا
تراشه‌ها یا نیمه‌رساناها، کلیدواژه اصلی در رقابت چین و آمریکا در قرن بیست‌ویکم هستند. ایالات‌متحده با وضع تحریم‌هایی مانند کنترل صادرات تراشه‌های پیشرفته، تلاش کرده تا رشد تکنولوژیک چین را محدود کند. در پاسخ، چین با اتخاذ سیاست‌های توسعه‌محور، نه‌تنها به تولید داخلی تراشه روی آورده، بلکه مترولوژی را به عنوان یک ابزار راهبردی برای ارتقای کیفیت و نوآوری در این صنعت برگزیده است. طرح چین، ایجاد بیش از ۲۰معیار جهانی در مترولوژی و توسعه حداقل ۱۰۰دستگاه و ماده استاندارد نوآورانه تا سال ۲۰۳۰ را هدفگذاری کرده است. این امر نه‌تنها برای رقابت با فناوری آمریکا بلکه برای رهبری جهانی در این عرصه طراحی شده است. یکی از محورهای بسیار مهم این طرح، تمرکز بر اندازه‌گیری‌های دقیق در مقیاس کوآنتومی است. این حوزه نویدبخش تحولات انقلابی در فناوری‌های سنجش، ناوبری، ارتباطات و رمزنگاری است. به عنوان مثال، توسعه ژیروسکوپ‌های کوآنتومی می‌تواند سامانه‌های ناوبری بدون وابستگی به GPS را ممکن کند؛ فناوری‌ای که برای کاربردهای نظامی و فضایی حیاتی است. چین در این مسیر، توسعه ابزارهای مرجع کوآنتومی، دستگاه‌های اندازه‌گیری توزیع‌پذیر و شانه‌های فرکانسی روی تراشه را در دستور کار قرار داده است. این ابزارها به واسطه توانایی در اندازه‌گیری فرکانس‌های بسیار دقیق نور، انقلابی در ابزارهای طیف‌سنجی، فناوری فوتونیک و پردازش اطلاعات نوری ایجاد می‌کنند.
گره‌های فناوری در مشت مترولوژی
همزمان با کوچ فناوری‌های رایانه‌ای به مقیاس نانو و حتی زیرنانو، نیاز به اندازه‌گیری‌های دقیق‌تر و نوآورانه‌تر افزایش یافته است. طرح چین، تمرکز ویژه‌ای بر توسعه روش‌های نوین در اندازه‌گیری ویژگی‌های تراشه‌های عصبی، سنسورهای کوچک، فناوری‌های رباتیک و تولید مواد افزایشی دارد. این رویکرد نشان می‌دهد که چین فراتر از تولید صرف، به دنبال تضمین کیفیت، عملکرد و قابلیت اطمینان در فناوری‌های نوین است؛ حوزه‌ای که آمریکا نیز با ایجاد دفتر «CHIPS for America» درصدد تقویت آن است. یکی دیگر از زمینه‌های کلیدی که چین در آن مترولوژی را به کار گرفته، کنترل بر زنجیره تامین عناصر کمیاب خاکی است. این مواد- که شامل عناصری مانند نئودیمیم و دیسپروزیم هستند- برای ساخت آهنرباهای قدرتمند، موتورها، سامانه‌های دفاعی و ابزارهای الکترونیکی پیشرفته استفاده می‌شوند. چین که بیش از ۸۰درصد زنجیره فرآوری این عناصر را در اختیار دارد، اخیرا با افزودن هفت عنصر دیگر به فهرست کنترل صادرات، به طور غیرمستقیم به تحریم‌های آمریکا پاسخ داده است. در چنین شرایطی، مترولوژی پیشرفته به چین این امکان را می‌دهد تا فرآیندهای استخراج، پالایش، ترکیب و استفاده از این عناصر را با دقت بالاتری کنترل کرده و فناوری‌های وابسته را ارتقا دهد. این امر می‌تواند در آینده به عنوان یک ابزار فشار ژئوپلیتیکی موثر در برابر آمریکا و متحدانش عمل کند.
گستره نفوذ مترولوژی در صنایع استراتژیک
طرح چین صرفا به فناوری تراشه یا کوآنتوم محدود نمی‌شود، بلکه افق‌های وسیع‌تری را دربر می‌گیرد. مترولوژی قرار است به ستون فقرات بسیاری از حوزه‌های کلیدی بدل شود، ازجمله مراقبت‌های بهداشتی، نظارت بر محیط‌زیست، ایمنی غذایی، عدالت کیفری و عملیات دریایی. این موارد نشان می‌دهد که چین، مترولوژی را نه فقط به عنوان علم اندازه‌گیری بلکه به‌مثابه اهرم کلیدی برای رهبری صنعتی، امنیتی و اجتماعی در قرن بیست‌ویکم تلقی کرده است. یکی دیگر از وجوه مهم طرح چین، تلاش برای تعریف مجدد برخی استانداردهای بین‌المللی در علم اندازه‌گیری است. استانداردهایی که تاکنون عمدتا تحت نفوذ نهادهای غربی تدوین شده بودند، اکنون با چالش مواجه خواهند شد. چنانچه چین موفق به ثبت معیارهای جهانی جدید در حوزه‌هایی چون مترولوژی کوآنتومی، فرکانسی و نیمه‌رسانا شود، می‌تواند بخشی از ساختار نظم علمی جهانی را به سوی خود معطوف کند. این رویکرد، یادآور جنگ استانداردها در گذشته است؛ از فرمت‌های ویدئویی و نرم‌افزاری تا پروتکل‌های مخابراتی، کشوری که استاندارد را تعیین می‌کند، در عمل جهت‌گیری بازار را نیز کنترل می‌کند.
مترولوژی، نقطه عطف نبرد فناوری قرن بیست‌ویکم
در مجموع مترولوژی، اگرچه شاید در نگاه اول رشته‌ای علمی و مهندسی به نظر برسد اما اکنون به صحنه‌ای پیچیده و کلیدی در رقابت ژئوپلیتیک تبدیل شده است. طرح بلندپروازانه چین برای توسعه فناوری‌های اندازه‌گیری تا سال ۲۰۳۰، بیش از آنکه صرفا یک برنامه علمی- فناورانه باشد، نمایانگر یک تغییر استراتژیک در ماهیت قدرت جهانی است. این برنامه نشان می‌دهد که در دنیای امروز، «قدرت اندازه‌گیری» می‌تواند به معنای واقعی کلمه برابر با «قدرت تعیین‌کننده» در زمینه فناوری، اقتصاد و امنیت باشد. چین با سرمایه‌گذاری هدفمند در مترولوژی کوآنتومی و توسعه فناوری‌های تراشه‌ای، در واقع به دنبال ساختن زیرساخت‌هایی است که پایه‌های آینده فناوری را شکل خواهند داد. این زیرساخت‌ها، از دستگاه‌های سنجش پیشرفته گرفته تا استانداردهای جهانی نوین، امکان کنترل دقیق‌تر بر فرآیندهای تولید، کیفیت و نوآوری را فراهم می‌کنند.
این بدان معناست که در سال‌های پیش رو، کشورها نه فقط براساس منابع طبیعی یا حجم تولید صنعتی، بلکه براساس دقت، صحت و قابلیت اعتماد به فناوری‌های اندازه‌گیری‌شده خود، قدرت و نفوذ جهانی را تعیین خواهند کرد. رقابت بر سر مترولوژی همچنین به یک نبرد ایدئولوژیک و استانداردسازی تبدیل شده است؛ جایی که تعیین‌کنندگان معیارهای علمی و فناوری می‌توانند جریان‌های نوآوری را در مسیر دلخواه هدایت و قواعد بازی جهانی را تنظیم کنند. چین که در زمینه عناصر کمیاب خاکی، فناوری کوآنتومی و نیمه‌رساناها دست برتر را در اختیار دارد، با این برنامه قصد دارد جایگاه خود را به عنوان ابرقدرت فناوری تثبیت و در برابر فشارهای تحریمی آمریکا مقاومت کند اما پیام مهم‌تر این است که این نبرد فقط میان دو کشور نیست. مترولوژی و فناوری‌های وابسته به آن، مسیر توسعه آینده تمامی کشورهای جهان را دستخوش تغییر خواهند کرد.
اگر جهان بخواهد از مزایای فناوری‌های نوین بهره‌مند شود، باید استانداردها و سیستم‌های اندازه‌گیری جهانی را به گونه‌ای شکل دهد که در عین رعایت دقت و قابلیت اعتماد، عدالت و دسترسی گسترده را نیز تضمین کند. در نهایت مترولوژی را می‌توان به عنوان «زبان مشترک فناوری آینده» دانست؛ زبانی که نه فقط دانشمندان و مهندسان بلکه سیاستگذاران، سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان جهانی باید آن را به خوبی درک کنند. تسلط بر این زبان، نه فقط کلید موفقیت اقتصادی و امنیت ملی، بلکه رمز بقای هر کشوری در دنیای پرشتاب فناوری‌های نوظهور خواهد بود.
