همخانه تاریک
پویا اصل‌باغ– تقسیم اجاره و پول پیش نخستین توجیهی است که با دیدن آگهی‌های همخانگی به ذهن می‌رسد. فشار گرانی مسکن می‌تواند توان مالکیت یک واحد آپارتمان را سلب کند اما نیاز اولیه سکونت را نه. نیازی که با سکونت در شهری دیگر یا تمایل به جدایی از خانواده به دلایل مختلف سر بر آورده و راه‌حل‌های موقتی باید به تامین آن کمک و گریزی پیدا کنند. قبلا پل‌های هوایی و دیوارهای شهر وسیله اطلاع‌رسانی درباره نیاز به همخانه و تقسیم وجه اجاره یک خانه بودند، گاهی هم فضای مجازی محل مناسبی برای انتشار این آگهی‌ها بوده و هست. حالا اما پلتفرم دیوار این شرایط را برای همگان ایجاد کرده است. آگهی‌هایی که بعضی پر از شرط و شروط و اما و اگر هستند و بعضی دیگر شرایط ساده‌تری دارند. اغلب آگهی‌دهندگان دانشجویان و افراد مجرد شاغلی هستند که به فرد دیگری برای تقبل بخشی از هزینه‌ها نیاز دارند اما در این میان شرایط خاص هم میان آگهی‌دهندگان کم نیست. کسانی که حاضرند از بخش زیادی از سهم پرداختی همخانه یا حتی تمام این سهم بگذرند و با او زندگی کنند. اغلب این افراد جنسیت همخانه موردنظرشان را ذکر نکرده‌اند و با یک تماس می‌شود فهمید به همخانگی با جنس مخالف تمایل بیشتری دارند.
به نظر می‌رسد بعد از ازدواج‌های سفید و رفتن زوج‌ها به زیر یک سقف بدون ایجاد پیوند زناشویی رسمی، این پدیده در قالب جدیدی در حال رشد است. این بار پیوند غیررسمی هم در میان نیست. آنچه در میان است تنها یک ضرورت اقتصادی موقتی برای گذران زندگی است. سقفی برای دو نفر تا اطلاع ثانوی؛ شاید خواستگاری سفید. البته بعضا افرادی که خارج از کشور زندگی می‌کنند هم برای نگهداری والدین خود دست به این اقدام زدند. به عنوان نمونه در یکی از آگهی‌ها مردی که خارج از کشور زندگی می‌کند، برای مادر پیرش به دنبال همدم و همخانه زن می‌گردد تا با او زندگی کند یا مثلا دانشجویانی که مشکل هزینه و خوابگاه دارند، آگهی همخانه منتشر می‌کنند تا بتواند مشترک با کسی سرپناهی برای خود دست و پا کنند. در نهایت سایت دیوار امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در بحث آگهی، خرید و فروش در سال۱۳۹۱ راه‌اندازی شد. بنابر گزارش مالکان این سایت در سال۱۳۹۹، حدود ۱۳میلیون آگهی توسط ۱۸میلیون کاربر به ثبت رسید. طبق گزارش‌ها این اپلیکیشن در ۴۴میلیون دستگاه نصب شده است. در کنار خدماتی که این سایت ارائه می‌دهد اما لایه‌های سیاه و پنهانی وجود دارد. در نهایت برای صحت و سقم این آگهی‌ها خبرنگار «جهان‌صنعت» به صورت مشخص به آنها پیام داد تا از اصل ماجرا اطلاع پیدا کند.
به دنبال همخانه بی‌حاشیه هستم
مرد دیگری که ۳۶ سال دارد از شرایط خود برای همخانه شدن در این پلتفرم نوشته است:«آقا هستم ۳۶ساله، دارای منزلی بسیار شیک در منطقه دامپزشکی تهران. به دنبال همخانه زن هستم. مبلغ منتشر شده به عنوان اجاره، ۵۰میلیون تومان ودیعه و ماهی ۶میلیون تومان اجاره.»
در یک آگهی دیگر عنوان شده، آقا هستم و به دنبال همخانه خانم شاغل یا دانشجو تا ۳۵سال! لطفا بی‌حاشیه باشد. ودیعه در نظر گرفته شده یک‌میلیون تومان و ماهی ۵میلیون اجاره.
برای صحت و سقم این آگهی خبرنگار «جهان‌صنعت» به او پیام داد که یک خانم ۲۶ساله هستم اما شاغل نیستم. این آقا در پاسخ به سوال خبرنگار گفته که هزینه‌های مسکن به روش‌های دیگر هم قابل گفت‌وگو است و لطفا عکس خود را ارسال کنید! آنطور که از ماجرا پیداست، قضیه انتشار آگهی‌های همخانگی اهداف سیاهی را در دل خود دارد.
می‌توانم چهره زیبای شما را ببینم؟
یکی از این افراد اما با ارسال شماره خود درخواست داشت تا در پلتفرمی دیگر به صورت خصوصی صحبت کنیم. این آقا بیان کرد: «من مهندس عمران هستم و اصلا هزینه برایم مهم نیست. امکانش هست چهره زیبای شما را ببینم؟» حال می‌بینیم که مانند ویترین حق انتخاب پیش‌رو است. بیشتر افرادی که این آگهی‌ها را منتشر کرده‌اند، داخل گفت‌وگو درخواست داشتند که برای اثبات لطفا به صورت صوتی مشخصات خود را عنوان یا حتما عکس خود را برای ما ارسال کنید. این مساله فقط به یک یا دو مورد اما محدود نمی‌شود. با یک سرچ ساده در این سایت می‌توانید لایه‌های پنهان و سیاه دیوار را مشاهده کنید.
دیوار دفعه اولش نیست
سال‌ها قبل برخی افراد با منتشر کردن آگهی‌هایی تحت عنوان کفش جلو باز یا کفش پاشه بلند، اقدام به تن فروشی یا خواهان اینگونه افراد بودند. در همین راستا اشکان میرآرمندهی، مدیر وبگاه دیوار به اتهام فراهم آوردن موجبات فساد و فحشا از طریق جذب تن‌فروشان در سال ۹۸، به یک‌سال حبس غیرقابل تبدیل محکوم شده بود اما در آذر ماه سال۱۴۰۰ با اعتراض به رای صادر شده، میزان حبس وی به ۹۱روز کاهش یافت. در همین زمینه شورای‌عالی فضای مجازی استدلالی بیان کرد که شعبه ۹ دیوانعالی کشور با استناد به همین نظر که مسوولیت محتوا برعهده کاربر منتشر‌کننده آن است، سرانجام در بهمن سال۱۴۰۱ با رای دادگاه تجدیدنظر تهران، این پرونده مختومه اعلام شد. با توجه به صحبت‌هایی که گفته شد اما هنوز شاهد چنین آگهی‌هایی در دیوار هستیم به طوری که مطابق با استدلالی که شورای‌عالی فضای مجازی بیان کرده، اکنون برخی افراد بدون ترس از محتوایی که منتشر کرده‌اند، اقدام به منتشر کردن چنین آگهی‌هایی می‌کنند.
پشت دیوار خبر‌های خوبی نیست
موضوع افراد تن فروش اما مساله غیرقابل انکار و بی‌اهمیتی نیست. افراد به دلیل وضع نامناسب اقتصادی مجبور به انجام چنین کاری هستند. در مقابل افراد از نیت شومی که منتشر‌کنندگان این آگهی‌ها دارند شاید بی‌خبر باشند. در اینجا این سوال پیش می‌آید چرا هیچ نظارت و اقدامی در همین راستا صورت نگرفته است؟ دیوار برای آگهی‌های مشکوک گزینه‌ای تحت عنوان گزارش عنوان کرده که به نظر می‌آید چندان کارایی خاصی هم ندارد. به فرض اگر این آگهی مسدود شد، آیا نمی‌توان با اکانت دیگر چنین آگهی‌ای منتشر کرد؟ فرد منتشر‌کننده آگهی بدون ترس و واهمه از فرد دیگر می‌خواهد که حتما عکس خود را برایش ارسال کند و بدون هیچ نگرانی اعلام می‌کند که منزل من تک خواب است با این موضوع مشکلی ندارید؟!!
به گفته برخی کارشناسان این مساله بیشتر بار اقتصادی دارد تا فرهنگی و اجتماعی. یک زن که وضعیت مالی خوبی ندارد و از پس هزینه‌های خورد و خوراک خود در وضعیت فعلی برنمی‌آید، چگونه می‌تواند منزلی در تهران اجاره کند؟ در چنین شرایطی دولت به جای اینکه حل این موضوع را به گردن پلتفرم بیندازد باید خود فکری کند. شرایط اقتصادی حاکم بر کشور باعث ظهور چنین خلأهای فرهنگی و اجتماعی شده است. زمانی که در نقش یک خانم جوان خود را قرار دادم، متوجه رفتار‌های تحقیرآمیز و اذیت‌کننده شدم. اینکه در پس چنین آگهی‌هایی نیت‌های شوم و سوءاستفاده‌کننده قرار گرفته که باید برای حل آن اقدامی کرد.
سایت دیوار، محل کسب‌وکار بسیاری از افراد است که نمی‌شود حکم قطعی داد که حتما باید این سایت مسدود یا فیلتر شود. بسیاری از کسب‌وکار‌های خرد در این سایت اقدام به انتشار تبلیغ کرده‌اند، خیلی از جوانان برای یافتن شغل یا کار به این سایت مراجعه می‌کنند در نتیجه نمی‌شود منکر کارایی و اهمیت این اپلیکیشن شد اما اینکه چرا نظارتی بر محتوای منتشر شده نیست، بسیار قابل تامل است زیرا این سایت در بخش‌هایی حیاط‌خلوتی شده برای افراد سودجو، کلاهبردار، اغفالگر و … نبود نظارت کافی در این زمینه باعث به وجود آمدن فعالیت چنین افرادی شده که به راحتی با منتشر کردن آگهی، قصد رسیدن به هدفشان را دارند. دیوار در بیانیه چند سال قبل خود اعلام کرد که امکان بررسی انگیزه، سوءنیت و سابقه احتمالی ۴۴میلیون کاربر خود را ندارد و به همین دلیل بین مسوولیت پلتفرم و کاربر آگهی‌دهنده، باید تمایزی قائل شد. اول از اینکه نقش خود سایت را نمی‌توان منکر شد. سایت باید نظارت جدی و کامل‌تری در رابطه با آگهی‌های منتشر شده انجام دهد. موضوعی که الان با آن روبه‌رو هستیم به این معناست که چون شورای‌عالی فضای مجازی گفته باید همه را به حال خود رها کنیم، مسوولیت هر اتفاق برعهده طرفین است نه خود پلتفرم. دیوار به جای اینکه بخواهد نقشش را برعهده گیرد تقصیر‌ها را به گردن بقیه انداخته و از زیر بار مسوولیت خود فرار می‌کند. علاوه‌بر خود پلتفرم، دولت هم این مساله را زیاد جدی نگرفته است، آن هم در شرایطی که همزمان با کنترل وضعیت اقتصادی اقدامات دیگری نیز می‌تواند انجام دهد. مثلا تهیه خوابگاه‌های موردنظر و کافی برای افراد بی‌بضاعت و کم‌بضاعت، سر و سامان دادن به افراد تن‌فروش و کمک هزینه‌ای برای آنان و از این قبیل موضوعات.
در چنین شرایطی سوال مهم این است که آیا قوه قضاییه و شورای‌عالی فضای مجازی باز هم پرونده خاک خورده دیوار را مجدد به جریان می‌اندازند یا خیر؟ در مقابل اما خود سایت دیوار هم برای اینکه تبدیل به مرکز فساد نشود، آیا برنامه‌ای برای کنترل کردن این اتفاقات دارد؟ اگر چنین نشود، بسیاری از افراد مخصوصا زنان در معرض سوءاستفاده افراد هوسران هستند که این امر هزینه‌های سنگین فرهنگی و اجتماعی را به کشور تحمیل می‌کند. امروزه به خاطر شرایط بد اقتصادی، نان مهم‌تر از جان و حتی مهم‌تر از آبرو و حیثیت شده است. سایت دیوار باید حداقل کنترلی بر کاربران خود داشته باشد تا به عنوان مرکز فحشا آنلاین تبدیل نشود. بی‌بندوباری که در حال حاضر بر این سایت حکمفرماست، اگر از آن جلوگیری نشود ممکن است با انبوه پرونده‌های شکایت اینچنینی مواجه شویم.
اگر به همین سبک پیش رود باید منتظر فروپاشی خانواده باشیم
در همین راستا دکتر علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس در پاسخ به اینکه چرا موضوع همخانه و اینکه آقایان به دنبال همخانه زن هستند در کشور ما به وجود آمده است به «جهان‌صنعت» گفت: این موضوع باید در دو سطح بررسی شود؛ یکی بحث خود همخانگی است و دیگری همخانه جنس مخالف است. همخانگی به دلیل مشکلات اقتصادی، کمبود مسکن و بالا بودن اجاره‌بها بر جامعه تحمیل شده و از سوی دیگر شرایط اجتماعی مانند افزایش سن ازدواج، بالا بودن تعداد مجرد‌های مطلق، کسانی که قصد ازدواج ندارند یا ناتوان هستند، به سمت همخانگی می‌روند اما اگر افراد خواهان زندگی با جنس مخالف هستند، چنین کسانی به چند دسته تقسیم می‌شوند: مطالعات نشان می‌دهد که یک گروه از اینها خیلی برایشان فرقی ندارد جنس مخالف یا موافق، به این معناست که کسی باشد بخشی از اجاره‌بها را پرداخت کند و چارچوب‌های فرهنگی که از گذشته در کشورمان بوده است را مشکلی برای خود تلقی نمی‌کنند. گروه بعدی اما افرادی هستند که به دنبال پارتنر موقت یا به معنای دیگر موافق ازدواج سفیدند.
وی افزود: اینها احساس می‌کنند که اگر زنی پذیرای این باشد که همخانه شود و شریکی باشد در هزینه‌های زندگی، بین آنها ازدواج سفید رخ می‌دهد. چرایی این اتفاق بار اقتصادی دارد مثل تورم، بیکاری، گرانی و از این قبیل موضوعات. دلیل دیگر آن تغییر سبک زندگی است. یک‌سری از افراد که توانمندی اقتصادی دارند یعنی انگیزه اینها مالی نیست بلکه انتخاب خود افراد است. تمایلی به ازدواج دائم و موقت ندارند اما با ازدواج سفید موافق هستند و چنین فردی در کانال‌های مختلف مثل دیوار چنین موضوعی را مطرح می‌کند. فرقی هم ندارد ممکن است آقایی به دنبال همخانه زن باشد و بالعکس. این نشان‌دهنده التهاب جامعه است یعنی نهاد خانواده در کشور، دچار مشکل شده و ما در آینده با معضل مواجه هستیم، چه ما دوست داشته باشیم چه نداشته باشیم جهان در حال حرکت به این سمت است که خانواده‌ها با رویکرد و سبک جدید در حال شکل‌گیری است. در قانون و فرهنگ ما چنین موضوعی را به عنوان خانواده به رسمیت نمی‌شناسند در نتیجه اگر افراد تن به چنین ازدواجی بدهند ضرر خواهند کرد. مطالعات نشان داده که زنان بیشتر از مردان در این زمینه متضرر خواهند شد.
این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه نظارت‌های کافی بر پلتفرم‌ها وجود ندارد، بیان کرد: این مساله دو جنبه دارد؛ دیوار و نهادهای نظارتی باید برای این چالش فکری کنند، نکته مهم‌تر اما این است که ما باید ریشه‌ای چنین ساختاری را نظم و انضباط دهیم، نظارت حتما باید باشد اما این کوچک‌ترین کاری است که باید انجام شود. موضوع این است که چرا جامعه در چنین پیچ و شرایطی قرار گرفته که وضعیت اینگونه شده است؛ علاوه بر بعد اقتصادی که اشاره کردیم بعد فرهنگی هم دارد. در جامعه‌ای که دولت با کار گذاشتن دوربین به دنبال جلب و جریمه کردن افراد بی‌حجاب است اما زیر پوست شهر اتفاقات دیگری در حال رخ دادن است. مساله اصلی این است که چرا کشور در چنین موقعیتی قرار گرفته است.
او ادامه داد: اگر این موضوع را مبارزه ساختاری نبینیم، مبارزه معلول داریم مثل مبارزه با موادمخدر، کارگران جنسی و… همه جا مبارزه و نظارت وجود دارد اما موفقیت‌آمیز نیست بنابراین چنین پدیده‌ای را باید ریشه‌ای درمان کرد. نکته بعدی این است که ما به لحاظ فرهنگی، وقتی که سن ازدواج بالا می‌رود و فرد توان ازدواج ندارد، حتما افراد برای تامین نیازهایشان به سراغ راه‌های قانونی، غیرقانونی، میان بر و غلط می‌روند و اگر به همین سبک پیش برود، ما باید در آینده منتظر فروپاشی خانواده باشیم.
شریفی یزدی درخصوص راهکارهای پیش‌رو برای کاهش آسیب‌های اجتماعی گفت: به نظرم اقدامات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت باید انجام شود. در کوتاه‌مدت، نهادهای نظارتی و امنیتی باید حتما ورود و دخالت کنند. در مقابل دیوار هم باید سر و سامانی به این موضوع بدهد یعنی افرادی که چنین محتواهایی را منتشر می‌کنند شناسایی و با آنان برخورد کند. در میان‌مدت باید فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی از طریق رسانه‌ها انجام شود و در بلندمدت اصلاح وضعیت معیشتی رخ دهد، غیراز این هیچ راهی نیست و اگر افراد غیر از این شعار‌های اینچنینی می‌دهند، دروغگو هستند.
گفتنی است حال باید دید که با توجه به نکاتی که گفته شد، آیا دیوار به این موضوع ورود و با آن مبارزه می‌کند یا مانند گذشته از زیر بار مسوولیت خود شانه خالی می‌کند؟ مدیران سایت به جای اینکه عنوان کنند ما توانایی بررسی انگیزه کاربران خود را نداریم، باید راهکاری ابداع کنند. خواسته یا ناخواسته این سایت بستری شده برای افراد سودجو و کلاهبردار، همه اینها فقط به خاطر نبود نظارت است. علاوه بر دیوار، نهادهای نظارتی هم باید نقش خود را در این زمینه ایفا کنند. با توجه به هشداری که از سوی جامعه‌شناس داده شد؛ اگر چنین نکنیم باید در آینده منتطر فروپاشی نهاد خانواده باشیم.
