بورس در باتلاق ارز
همایون دارابی، تحلیلگر بازار سرمایه
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که طی سال‌های اخیر بازار سرمایه را درگیر خود کرده، چند نرخی بودن ارز است که آسیب جدی به صنایع بورسی ایران می‌زند. ایران جزو معدود کشور‌هایی است که صادرات را تنبیه و واردات را تشویق و با تخصیص ارز ارزان‌قیمت که ناشی از صادرات نفت است، علاوه بر اینکه سرمایه غیرنفتی را از بین می‌برد با واردات بی‌رویه، ضربات مهلکی را به صنایع و بخش‌های مهمی مانند کشاورزی وارد می‌کند.
به عنوان مثال اکنون ایران از نظر امنیت غذایی در وضعیت بدی قرار دارد و بخش عمده‌ای از منابع غذایی کشور وابسته به واردات است. این در حالی است که کشور در گذشته یکی از صادرکنندگان برتر محصولات غذایی بود اما در حال حاضر به واردات گسترده روی آورده و در اقلامی مانند روغن، واردات کشور به بیش از ۹۰درصد رسیده است که یکی از دلایل اصلی آن را می‌توان تخصیص ارز ارزان‌قیمت در نظر گرفت.
از طرف دیگر اکثر بنگاه‌های اقتصادی کشور از لحاظ حجم فروش، کامودیتی و خام محور هستند. در این بین صنایعی مانند فولاد، پتروشیمی و پالایشی باوجود ناترازی انرژی و سایر مشکلات اقتصادی ناچار هستند دلار نیما را با اختلاف ۴۰درصد نسبت به دلار آزاد، ارزان‌تر به وارد‌کنندگان بدهند.
در اینجا دو مساله جدی وجود دارد؛ از یک سمت تنبیه صادرکنندگان و از سمت دیگر موضوع شرکت‌های صادرکننده‌ای است که به دلیل اینکه نمی‌توانند ارزش واقعی فروش خود را به دست بیاورند از لحاظ سرمایه‌گذاری دچار مشکل می‌شوند. اگر شرکت‌های پتروشیمی، معدنی، فولادی و… ارز را به قیمت واقعی به فروش می‌رساندند، منابع لازم را برای سرمایه‌گذاری در اختیار داشتند. اکنون هم مشاهده می‌کنیم که یکی از گلوگاه‌های مهم اقتصاد، مساله سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود!
بحث حامل‌های انرژی مانند آب، برق، گاز و همچنین نبود سرمایه کافی منجر به وقوع مشکلات شدید شده است. در صورتی که با واقعی کردن قیمت ارز این امکان وجود داشت که شرکت‌ها بتوانند در حوزه بالادستی خود در تامین انرژی و مواد اولیه سرمایه‌گذاری کنند.
در حالی اقتصاد ایران دچار مشکل ارز ارزان واردات است که در همه کشورها حتی آمریکا، واردات ارزان وجود ندارد. شرکت‌های بورسی همیشه این مساله را با دولت مطرح کرده‌اند که اگر قرار بر ارزان بودن ارز است، این فرآیند به جای بخش‌خصوصی یا بورسی در بودجه دولتی صورت بگیرد.
نظریه بورسی‌ها قائل بر این است که شرکت‌ها ارز خود را به نرخ واقعی به دولت بفروشند و دولت نیز با توجه به برنامه‌های خود، ارز یارانه‌ای به بخش‌های موردنظر تخصیص دهد. متاسفانه دولت وارد شرایطی شده است که از جیب شرکت‌های بخش عمومی و بازار سرمایه یارانه می‌دهد که منجر به فرار پول از بازار سرمایه شده و به این ترتیب اکنون ما شاهد افول بازار سرمایه هستیم.
