موج جدید آنفلوآنزا
پویا اصلباغ- چند روزی است که شرایط و اقدامات مسوولان خبر از گسترش شدید آنفلوآنزا در کشور میدهد؛ وضعیتی که نگرانیهای زیادی را درباره آغاز یک اپیدمی تشدید کرده است. طی روزهای اخیر مخصوصا از ابتدای هفته جاری مقامات بهداشتی با بررسی وضعیت استانها از افزایش چشمگیر ویروسهای تنفسی خبر دادند. براساس آخرین دادههای دانشگاههای علوم پزشکی استانها میزان ابتلا به آنفلوآنزا در کشور به چهاربرابر حد هشدار رسیده و موج بیماری همچنان روبهگسترش است. خراسانجنوبی، قزوین، تهران، هرمزگان، زاهدان و اصفهان در بدترین وضعیت قرار دارند و تاکنون استان هرمزگان دو مورد و یزد هفتمورد فوت قطعی را بهثبت رساندند. مسعود شریفی، سرپرست معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی یزد اعلام کرده که از مجموع ۸۵۰آزمایش انجامشده نتیجه ۴۱۷نفر مثبت بوده و هفتنفر نیز در هفته گذشته جان خود را ازدست دادند. دانشگاه علوم پزشکی یاسوج هشدار داده که ویروس امسال جهش قابلتوجهی داشته و نیمی از مبتلایان را کودکان زیر پنجسال تشکیل میدهند.
در چنین شرایطی بسیاری از مراکز آموزشی در استانها مانند چهارمحال و بختیاری، اردبیل، هرمزگان، یزد، فارس، مازندران، آذربایجان غربی، کرمانشاه و چند شهر دیگر برای قطع زنجیره انتقال تعطیل اعلام شده است. با این اوصاف درحالحاضر فشار زیادی بر نظام درمانی کشور وارد شده و سلامت شهروندان نیز در خطر جدی قرار گرفته است. در شرایطی که کشور وارد فاز بحرانی بیماری شده، اقدامات گسترده و اطلاعرسانی دقیقی ازسوی دولت انجام نشده و این مساله میتواند در ماههای پیشرو اوضاع را حادتر کند.
وضعیت ویروس آنفلوآنزا در کشور
قباد مرادی، مدیرمرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت ضمن بررسی وضعیت شیوع بیماری آنفلوآنزا در کشور به «جهانصنعت» گفت: آنفلوآنزا در نیمکرهشمالی و در اغلب کشورهای جهان درحال گردش است. نوع در گردش زیرگونهای از آنفلوآنزای نوع A است. همانطور که میدانید آنفلوآنزا و تمام عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی معمولا هرسال دچار تغییراتی میشوند. زمانیکه میزان این تغییرات کم باشد ممکن است علائم بالینی یا رفتار ویروس نسبت به سالهای گذشته تفاوت چندانی نداشته باشد. اصولا این ویروسها هرسال دچار دگرگونی میشوند و به همین دلیل است که واکسن آنفلوآنزا هرساله برای همان سال تهیه میشود.
وی افزود: آنفلوآنزای امسال تغییراتی داشته که رفتار ویروس را کمی متفاوت کرده و معنای آن این است که امسال ویروس بیشتر کودکان ۴تا۱۵سال را درگیر میکند و علاوه بر این سرعت سرایتپذیری آن بسیار بالاست. همانطور که گفتم این وضعیت منحصربه کشور ما نبوده و هماکنون در بیشتر کشورهای نیمکرهشمالی الگوی مشابهی در جریان است. هرچند کودکان بیشتر مبتلا میشوند و سرایتپذیری بالا بوده اما خوشبختانه میزان مرگومیر چندان زیاد نیست و اگر وخامت بیماری را با شاخص مرگ بسنجیم تغییر قابلتوجهی نسبت به سالهای گذشته دیده نمیشود و درمجموع وضعیت کلی همین است. مرادی ادامه داد: درکشور ابتدا افزایش موارد در استانهای مرکزی مشاهده و پس از رسیدن به اوج روند کاهشی آغاز شد. سپس این روند در استانهای غربی مشاهده شد و اکنون برخی استانهای شمالغربی در مرحله افزایش ابتلا قرار دارند و ممکن است پیکهای شدیدی تجربه کنند. امیدواریم همانطور که در استانهایی که زودتر درگیر شدند روند کاهشی دیدیم در سایر مناطق نیز همین الگو تکرار شود.
علت افزایش فوتیها
مدی رمرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت درباره علل افزایش فوتیها گفت: توضیح این نکته ضروری است که اگر همین الان وبسایت CDC آمریکا را بررسی کنیم این مرکز گزارش داده که آنفلوآنزا در سال گذشته حداقل ۲۸هزارمرگ در آمریکا ایجاد کرده است. آنفلوآنزا اصولا یک بیماری با میزان مشخصی از کشندگی است. برآوردها مشخص میکند چندنفر در سال مبتلا شده، چند نفر به پزشک مراجعه کرده، چه تعدادی بستری میشوند و چه تعداد وارد ICU میشوند. براساس همین برآوردها سالگذشته حداقل ۲۸هزارمورد مرگ در آمریکا به آنفلوآنزا نسبت داده شده است. از زمانی که آنفلوآنزا شناسایی شده همواره درصدی مرگ ناشی از آن وجود داشته است. معمولا آنفلوآنزاهایی که پایدار شده و به بیماری خیلی شدید تبدیل نمیشوند عمدتا در افرادی ایجاد علائم شدید یا مرگ میکنند که بیماریهای زمینهای مانند دیابت، فشار خون و بیماریهای مزمن دیگر دارند. در این افراد شدت بیماری بیشتر است و احتمال مرگ نیز بالاتر میرود. همیشه چنین بوده و اکنون نیز همینگونه است.
ظرفیت مراکز بهداشتی و احتمال تعطیلی
مردای ادامه داد: واقعیت این است که این نوع آنفلوآنزا چنانکه گفته شد بیشتر کودکان را درگیر میکند. در نظام سلامت معمولا بیش از هرچیز ظرفیت بیمارستانها بهخصوص بیمارستانهای کودکان ملاک قرار میگیرد. اگرچه سرایتپذیری ویروس زیاد بوده اما میزان مرگومیر بالا نیست و از این نظر جزو بیماریهای بسیار شدید محسوب نمیشود. در وزارت بهداشت هرگاه ظرفیت بیمارستانهای اطفال درآستانه تکمیل قرار گیرد یا تخت خالی برای بستری موجود نباشد موضوع به ستاد بحران گزارش میشود. درباره تعطیلی مدارس نیز پروتکلی با همکاری وزارت بهداشت تدوین شده است. اگر ۳۰درصد دانشآموزان یک مدرسه مبتلا شوند ابتدا کلاس، سپس مدرسه یا حتی چند مدرسه منطقه میتوانند تعطیل شوند. بهنظر میرسد با شاخصهایی که گفتم شرایط فعلی در حال مدیریت است. هرچند ممکن است آسیبهایی ایجاد کند اما فعلا کنترل در جریان است. اگر زمانی موارد مرگ در افرادی که انتظار نمیرود(افراد جوان بدون بیماری زمینهای) افزایش قابلتوجهی پیدا کند آنوقت موضوع نگرانکننده میشود اما اعدادی که اکنون در کشور داریم و مواردی که غیرطبیعی بوده و بررسی شدند چندان بالا نیست و بهنظر میرسد تفاوت معناداری با سالهای گذشته ندارد.
وی در پایان اضافه کرد: توصیه من این است که در اوج پیک آنفلوآنزا افرادی که بیماری زمینهای دارند یا کسانی که در خانوادهشان فردی با بیماری زمینهای وجود دارد بسیار مراقبت کنند. از حضور در اماکن شلوغ خودداری کرده، ماسک بزنند، شستوشوی مداوم دستها را رعایت کنند و تمام نکات بهداشتی که در دوران کرونا آموزش داده شد را جدی بگیرند. توصیه دیگر این است که افراد مبتلا تا زمان بهبودی در خانه مانده و استراحت کنند(بهویژه سالمندان و کارمندان).
عدم دسترسی به آمار
هادی یزدانی، تحلیلگر نظام سلامت درباره شیوع بیماری تنفسی جدید به «جهانصنعت» گفت: در میدان یعنی در سطح مراکز درمانی و اورژانسها فعالیت داشته و به آمار رسمی وزارت بهداشت دسترسی مستقیم نداریم اما براساس مشاهدات میدانی باید بگویم از حدود سهتاچهارهفته قبل شاهد تغییر الگوی بالینی بیماران و افزایش شمار مبتلایان در بخشهای سرپایی بودیم. این افزایش معمولا با تاخیر دوتاسههفتهای به بخش بستری نیز سرایت میکند. در هفتههای ابتدایی پاییز، اواخر شهریور و اوایل مهر با شیوع غالب زیرسویههای کرونا مانند امیکرون مواجه بودیم که بیشتر با گلودرد شدید، تب خفیف، سرفه و بیحالی همراه بود و معمولا ۱۰تا۱۴روز طول میکشید اما از سهتاچهارهفته پیش فرم بیماری تغییر کرد: تبهای بسیار بالا، بدندردهای شدید، سرفه و علائم تنفسی برجستهتر. حتی به همکارانم در بیمارستان نیز گفتم این الگو کاملا با آنفلوآنزا تطابق دارد و با فرم کرونا بسیار متفاوت شده است.
ویروس در گردش؛ نقش حملونقل و مراکز آموزشی
یزدانی افزود: در ادامه نیز وزارت بهداشت با انجام تستهای PCR و بررسیهای ویروسشناسی اعلام کرد ویروس در گردش کشور «آنفلوآنزای نوع A / H1N2» بوده و این همان ویروسی است که اکنون بهوضوح در بیماران مشاهده میکنیم. وی درباره نقش حملونقل عمومی و مراکز آموزشی در تشدید بیماری تشریح کرد: با زنجیره انتقال مواجه هستیم یعنی فرد مبتلا به دیگران منتقل میکند و این روند بهصورت تصاعدی افزایش مییابد تا جایی که به یک نقطه انفجاری میرسد و تنها باید صبر کرد تا بخش بزرگی از جامعه درگیر شود و ایمنی جمعی کاهش شیوع را رقم بزند. در سالهایی که آموزش مجازی برقرار بود الگوی انتقال در مدارس را بهوضوح میدیدیم. کودکان بهصورت مکرر با علائم سرماخوردگی مانند آبریزش بینی، سرفه، تب و بدندرد به مدرسه میرفتند و بیماری سریع در کلاسها میچرخید. متاسفانه برخی مدارس اصرار دارند دانشآموز حتی در بدترین شرایط بیماری در کلاس حاضر شود. بعضی والدین نیز تصور میکنند غیبت چند روزه باعث عقبافتادن کودک از دروس میشود و اصلا به انتقال بیماری به دیگران توجه ندارند.
او ادامه داد: در حملونقل عمومی خصوصا مترو تراکم و تهویه نامناسب باعث میشود یک فرد بیمار بتواند بهسادگی ویروس را به دههانفر منتقل کند. ماسکزدن نیز تقریبا بهفراموشی سپرده شده است. از طرف دیگر بستر آموزش مجازی را در دوران کرونا ایجاد کردیم و اکنون زیرساخت آن وجود دارد. یکی از پیشنهادهای جدی ما این است که در دورههای افزایش شدید انتقال آموزش مدارس برای یکیادوهفته بهصورت مجازی برگزار شود تا زنجیره انتقال قطع شود. البته تبعات اجتماعی دارد اما چارهای نیست چون در آنفلوآنزا نیز مانند کرونا شیوعهای خطرناک و دورهای داریم.
رهاشدگی آنفلوآنزا
این تحلیلگر نظام سلامت معتقد است که درحالحاضر مدیریت این بیماری در کشور رها شده که میتواند تبعات گستردهای را بههمراه داشته باشد. وی در این زمینه گفت: به نظر من امروز با نوعی رهاشدگی در مدیریت بیماریهای واگیردار مواجه هستیم. مسائل اقتصادی، خطر جنگ و مشکلات متعدد دیگر باعث شده هیچ بخشی عزمی برای کنترل دقیق بیماری نداشته باشد. مقایسه مستقیم با کرونا همیشه سخت بوده اما یک نکته روشن است که در دنیا پس از مدتی عادیسازی کرونا انجام شد و رسانهها و سازمانهای جهانی دیگر مانند ابتدا به آن نپرداختند. این تصمیمها بیشتر ریشه اقتصادی داشت. بنابراین امروز هم شرایط بینالمللی بهگونهای نیست که به کشورها اجازه دهد وضعیت آنفلوآنزا را مانند کرونا به یک بحران جهانی تبدیل کنند.
یزدانی تصریح کرد: در ایران اما برخلاف تصور در دوران کرونا آسیبهای ما نسبت به بسیاری از کشورهای پیشرفته کمتر بود. هرچند ظرفیت تخت بیمارستانی و زیرساختهایمان محدود بود اما هرگز مانند بسیاری کشورها به نقطه فروپاشی مطلق نرسیدیم. اکنون نیز در مراکز درمانی براساس مشاهدات من هنوز با کمبود تخت بستری مواجه نشدیم. با این حال بخش سرپایی واقعا تحت فشار شدید بوده و تعداد مراجعان دوتاسهبرابر شده و این حجم کار برای کادر درمان سرپایی بسیار فرساینده است.
تعلل در زمینه واکسن آنفلوآنزا
یزدانی به وضعیت واکسن آنفلوآنزا نیز پرداخت و اضافه کرد: در دوسال اخیر در زنجیره تامین واکسن شاهد تعللهای جدی بودیم. گروههای هدف مانند کادر درمان، زنان باردار، بیماران زمینهای، سالمندان و کودکان ششماه تا ششسال باید در اولویت باشند اما بهدلیل محدودیت واکسن بسیاری از این افراد بهموقع واکسینه نشدند. بهترین زمان تزریق واکسن شهریور تا مهر است اما امسال واکسن دیر به دست مردم رسید و همین یکی از دلایل اصلی انفجار شیوع بود. دلایل رسمی کمبود واکسن معمولا مشکلات نقلوانتقال مالی و کمبود جهانی واکسن عنوان میشود اما شخصا قانع نیستم. میشد بسیار بهتر عمل کرد تا دستکم گروههای پرخطر واکسن را بهموقع دریافت کنند. درمجموع اگرچه فعلا بحران بستری وجود ندارد اما تاخیر در واکسیناسیون و بیتوجهی عمومی میتواند ما را در مسیر یک موج گسترده قرار دهد.
پیشگیری و استفاده از دارو
هادی یزدانی در پایان تاکید کرد: بیماران زیادی مراجعه میکنند و معمولا اولین نگرانیشان این است که اگر فردی در خانه بیمار شود همه افراد خانواده مبتلا خواهند شد. همیشه به آنها تاکید میکنم که هرچند خانهها کوچک و تراکم جمعیت بالاست اما با رعایت اصول ساده میتوان احتمال انتقال را کاهش داد. اصولی مثل استفاده از ماسک، رعایت فاصله، شستوشوی دستها و جداسازی بیمار حداقل در روزهای اول. شاید این توصیهها تکراری بهنظر برسد اما همچنان مهمترین ابزار ما برای کنترل شیوع آنفلوآنزاست. نکته مهم دیگر در این زمینه بحث دارو است. برخلاف کووید که محدودیتهای زیادی برای واردات داروهای موثر داشتیم در مورد آنفلوآنزا داروی کارآمدی مانند اوسلتامیویر وجود دارد که اگر در ۴۸تا۷۲ساعت اول مصرف شود بهویژه برای گروههای پرخطر بسیار اثرگذار است. حتی دوز پیشگیرانه این دارو را نیز داریم یعنی زمانی که یک فرد در خانه مبتلا تشخیص داده میشود میتوان برای سایر اعضای خانواده از دوز پیشگیرانه استفاده کرد تا جلوی ابتلا گرفته شود.
