قفل نرخ ارز؛ ثبات یا توهم؟
جهان‌صنعت – پگ ارزی یا «سیاست تثبیت نرخ ارز» یکی از ابزارهای کلاسیک سیاستگذاران پولی برای کنترل بی‌ثباتی در بازارهای ارزی است؛ سیاستی که در ظاهر آرامش را به نرخ ارز می‌آورد اما در عمق خود، میان ثبات و شکنندگی تعادلی ظریف برقرار می‌کند. در این سیاست، دولت یا بانک مرکزی نرخ ارز داخلی را به یک ارز خارجی – معمولا دلار یا یورو- قفل می‌کند تا از نوسانات شدید جلوگیری شود. به این ترتیب ارزش پول ملی بر پایه ارز مرجع تثبیت می‌شود و بازار نرخ مشخصی را به‌عنوان «نرخ رسمی» می‌پذیرد.
در نگاه نخست پگ ارزی مزایای قابل‌توجهی دارد. وقتی نرخ ارز ثابت می‌ماند، نااطمینانی کاهش می‌یابد، سرمایه‌گذاران خارجی راحت‌تر برنامه‌ریزی می‌کنند و تجارت بین‌المللی پیش‌بینی‌پذیرتر می‌شود. کشورهایی که در حال بازسازی اقتصادی هستند یا با تورم مزمن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، گاهی از پگ ارزی به‌عنوان «لنگر اسمی» برای مهار تورم استفاده می‌کنند. در چنین حالتی نرخ ارز ثابت می‌تواند به اعتماد عمومی نسبت به سیاست پولی کمک کند و مانع فرار سرمایه شود.
پگ ارزی اما روی دیگر نیز دارد. تثبیت نرخ ارز به‌معنای از‌دست‌دادن بخشی از استقلال سیاست پولی است. بانک مرکزی ناچار می‌شود سیاست‌های نرخ بهره و حجم نقدینگی را طوری تنظیم کند که نرخ ارز تثبیت‌شده حفظ شود؛ حتی اگر این تصمیم با وضعیت داخلی اقتصاد هم‌خوانی نداشته باشد. اگر نرخ تورم داخلی بالاتر از کشور مرجع باشد، به‌مرور ارزش واقعی پول ملی بیش از اندازه بالا می‌رود، صادرات گران و واردات ارزان می‌شود و تراز تجاری دچار کسری می‌شود .
خطر دیگر، اتکای بیش از حد به ذخایر ارزی است. وقتی فشار بازار برای کاهش ارزش پول ملی زیاد شود، بانک مرکزی برای دفاع از نرخ تثبیت‌شده باید ارز بفروشد و اگر ذخایر کافی در اختیار نداشته باشد، نظام پگ‌شده در نهایت فرومی‌پاشد. تجربه بحران‌های ارزی در آمریکای لاتین و شرق آسیا در دهه‌های گذشته نشان داده که تداوم مصنوعی نرخ ثابت، دیر یا زود به بحران تبدیل می‌شود.
در مقابل برخی کشورها شکل انعطاف‌پذیرتری از پگ را به کار می‌گیرند، مانند «پگ خزنده» یا «دامنه نوسان مدیریت‌شده» که در آن نرخ ارز در محدوده‌ای مشخص اجازه تغییر دارد. این روش امکان مداخله تدریجی را فراهم می‌کند و شوک‌های ناگهانی را کاهش می‌دهد.
پگ ارزی نه مطلقا خوب است و نه ذاتا بد بلکه ابزاری است که کارایی آن به ساختار اقتصاد، حجم ذخایر، نظم مالی و میزان اعتماد عمومی بستگی دارد. کشوری که از ثبات مالی، انضباط بودجه‌ای و ذخایر کافی برخوردار است، می‌تواند از پگ برای مدیریت اقتصاد بهره ببرد اما در اقتصادی که تورم بالا، تحریم‌های مالی یا شوک‌های خارجی مکرر دارد، این سیاست به‌جای ثبات، تنها تصویری مصنوعی از آرامش می‌سازد.
