«فرزاد»ها گرفتار خشکسالی مالی
جهان‌صنعت– یک‌سال بعد از آنکه یک مقام وزارت نفت از آغاز فعالیت‌های مرتبط با مهندسی پایه در دو بخش فراساحل و خشکی میدان گازی فرزاد خبرداد، به‌تازگی همان مقام اعلام کرده که این طرح‌ها با استفاده از توان شرکت‌های ایرانی آغاز شده است. این در حالی است که عربستان سعودی که با ایران در میدان گازی فرزاد مشترک است، یازدهمین سال بهره‌برداری از این میدان را به‌زودی پشت سر می‌گذارد.
درحالیکه از کشف میادین فرزادA و فرزاد Bدر ابتدای دهه۷۰ شمسی بیش از ۲۴ سال می‌گذرد اما به‌دلیل مشکلات حقوقی با کاشف این میدان که هندی‌ها بودند، پیچیدگی ساختار این میدان و پس از آن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران کار بهره‌برداری از این میدان که ذخایر آن بیش از ۲۳تریلیون فوت‌مکعب یا معادل حدود ۶۵۰میلیارد مترمکعب برآورد شده، به تعویق افتاده است. هر دولتی از دولت اصلاحات گرفته تا دولت شهید رئیسی و امروز دولت مسعود پزشکیان که در ۲۴سال گذشته بر سر کار آمده است، وعده‌های بی‌شماری برای توسعه این میدان مطرح کرده‌اند، درنهایت و در پایان کار، فرزادها مانده‌اند و نقشه‌های بی‌شماری که روی کاغذ مانده است.
آن‌سوی این میدان مشترک، عربستان به سرعت در حال بهره‌برداری است. او بهره‌برداری از این میدان را سال۲۰۱۳ آغاز کرد. میدان فرزاد که سعودی‌ها آن را لولو و حسان می‌نامند، از سال۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳خورشیدی) به‌طور رسمی برداشت گاز از میدان Lulu را شروع کرد و اکنون تولید آن بخشی از گاز مورد نیاز شرق عربستان (استان الشرقیه و صنایع پتروشیمی جُبَیل) را تامین می‌کند و ایران تنها نظاره‌گر همسایگان در میادین مشترک است.
هرچند سال گذشته و با تشکیل دولت چهاردهم، وزیر نفت بهره‌برداری از میادین مشترک را جزو برنامه‌ها و اولویت‌های کاری خود اعلام کرد، با این حال تشدید تحریم‌ها و کاهش منابع خارجی در دسترس برای توسعه این میدان باعث شده که عملا کار به‌کندی پیش برود. البته به‌تازگی کیوان طریقتی مجری طرح توسعه فرزادB اعلام کرده که استفاده از توان شرکت‌های ایرانی نقطه آغاز فاز فنی و اجرایی طرح به‌شمار می‌رود که با هدف تدوین طراحی‌های نهایی و آماده‌سازی پروژه برای ورود به فاز ساخت آغاز شده و به‌منزله ورود طرح فرزادB به فاز فنی و اجرایی است.
به گفته او در این مرحله، افزون بر مطالعات مهندسی پایه، مطالعات ژئوتکنیک، ژئوفیزیک، هیدرولوژی، ارزیابی‌های زیست‌محیطی و پدافند غیرعامل نیز انجام و پیش‌بینی می‌شود ظرف یک‌سال آینده تکمیل شود.
طریقتی البته با اشاره به تفآگوست‌های گاز تولیدی میدان فرزاد در مقایسه با میدان گازی پارس جنوبی، به پیچیدگی‌های فنی فعالیت‌های مهندسی گفته است: این فعالیت‌ها نیازمند هماهنگی دقیق میان بخش‌های خشکی و فراساحل است و همزمانی آغاز فعالیت‌های مهندسی در دو بخش، سبب تسهیل در تصمیم‌گیری‌های فنی، تسریع فرآیند طراحی و آماده‌سازی پروژه برای فاز ساخت می‌شود.
زمستانی که غصه ناترازی گاز را دوچندان می‌کند
زمستان هر سال که ناترازی‌های گاز به اوج می‌رسند، یادآور طرح‌های روی زمین مانده و بلاتکلیفی است که اجرای آنها هرسال به سال بعد موکول می‌شوند.
طبق آمار وزارت نفت، تولید روزانه گاز طبیعی کشور از مرز ۱۰۰۰میلیون مترمکعب عبور کرده، هرچند این ارقام حاصل شتاب اجرای طرح‌های توسعه‌ای است، با این حال این رشد پرشتاب، همواره با نگرانی‌هایی همراه بوده و آن عدم توسعه‌یافتگی میادین مشترک گازی ایران است که می‌تواند منابع پایدار و منطبق بر منافع بلندمدت را برای کشور تامین کند.
قصه میادین فرزاد Aو فرزاد Bدو میدان گازی واقع در بلوک فارس در بخش آبی خلیج‌فارس دست‌کمی از میادین مثل فروزان، آرش، بلال، نوروز، اسفندیار، مرجان، آذر، فکه، چشمه خوش، دهلران، نفت‌شهر، سیری، مبارک، نصر و کاپی ندارد. در بسیاری از این میادین، نقش ما فقط یک ناظر است و در برخی‌ها مثل پارس‌جنوبی که بزرگ‌ترین میدان مشترک است، بهره‌برداری اگرچه آغاز شده اما به‌دلیل عدم سرمایه‌گذاری به‌موقع حالا همین میدان هم با خطر افت فشار روبه‌رو است.
مجموع ذخایر گزارش‌شده برای فرزاد Aو فرزاد B در منابع مختلف عددی در ردیف ده‌ها تریلیون فوت‌مکعب ذکر شده است. بخش Bاین میدان توسط یک کنسرسیوم هندی کشف و در حدود سال‌های پایان دهه۲۰۰۰ تجاری اعلام شد؛ برقراری توسعه و قرارداد نهایی به‌دلیل تحریم‌ها و اختلافات قراردادی طی سال‌های بعد با تاخیر و مناقشه روبه‌رو شد.
به‌دنبال کشمکش‌ها و تاخیرها در سال۲۰۲۱ جمهوری اسلامی قرارداد توسعه فرزاد Bرا با شرکت داخلی پتروپارس امضا کرد تا اجرای طرح توسعه به مجموعه‌های داخلی واگذار شود. هدف اولیه قرارداد تولید قابل‌توجه گاز طی چند سال پس از آغاز پروژه بود.
در سال‌های اخیر مطالعات مهندسی پایه، انتخاب سایت برای پالایشگاه شامل تاسیسات خشکی و امضای قراردادهای داخلی برای ساخت سازه‌های دریایی – جکت‌ها و سکوی تولید- انجام و پتروپارس به‌عنوان مجری اصلی اعلام شده است.
اخیرا هم گزارش‌هایی درباره نهایی‌شدن محل ساخت پالایشگاه گاز فرزاد Bو پیشروی مطالعات محیط‌زیستی و فنی منتشر شد که نشان‌دهنده ورود طرح به مراحل عملیاتی بالاتر است. با این حال کارشناسان براین باورند که اگر تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت ایران وجود نداشت، بسیاری از بازیگران بین‌المللی از جمله شرکت‌های آسیایی که ابراز تمایل برای سرمایه‌گذاری در این میدان کرده بودند، اکنون در این میدان مشغول کار بودند. با این حال در نبود سرمایه‌گذاری خارجی فعلا اجرای فازهای اصلی توسط پیمانکاران داخلی مثل پتروپارس و پیمانکاران سازه دریایی ایرانی در دستور کار است.
وقتی فرزاد A از دست رفت
هدایت‌الله خادمی، رییس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: واقعیت این است که عربستان در میدان مشترک از جمله فروزان چندین برابر ما برداشت می‌کند. میدان فرزاد Aو B اکنون در اختیار عربستان است و ما فعالیت چشمگیری در میادین خشکی جنوب نداریم، حتی عراق در این زمینه فعال‌تر است؛ اتفاقی که ۲۰سال پیش در پارس جنوبی هم افتاد و باعث شد که ایران ۲۰ سال بعد از قطر شروع به توسعه پارس جنوبی کند درحالیکه قطر امروزه بازار ال‌ان‌جی دنیا را در اختیار گرفته است.
وی مانع توسعه میادین مشترک از جمله میدان فرزاد Aو B را منابع مالی و ضعف مدیریت می‌داند. خادمی می‌گوید: تکنولوژی مورد نیاز هرچند گران‌تر از معمول قابل خرید است اما مهم مدیریت بوده که متاسفانه در این رابطه مشکل داریم.
او ادامه می‌دهد: عدم بسیاری از میادین را می‌توانیم با شرایط موجود توسعه دهیم، مثلا میدان آزادگان و چنگوله و آذر که نیازی به تکنولوژی خاصی ندارند یا در دریا، فروزان و آرش تکنولوژی جدیدی نیاز ندارند. ما پارس‌جنوبی را هم در همین شرایط توسعه دادیم، قطعات و تجهیزات را وارد کردیم، اکنون هم امکان واردات داریم به شرطی که منابع مالی کافی و مهم‌تر از آن هدف و قصد توسعه داشته باشیم.
خادمی اضافه می‌کند: به‌نظر می‌رسد باید واژه «مشترک» را از برخی میادین حذف کرد چراکه تنها همسایگان ایران از این میادین سود می‌برند. کندی توسعه در فرزادA و فرزاد B آنقدر زیان است که گاز میدان فرزادA به سمت عربستان مهاجرت کرده است. در واقع میدان فرزادA دیگر برای ایران اقتصادی نیست زیرا امروز باید بگوییم با سوءمدیریت، این میدان گازی را دودستی تقدیم عربستان کرده‌ایم درحالیکه می‌توانستیم از این میدان یک و یک‌دهم‌میلیارد فوت مکعب برداشت کنیم.
قرار بر این بود که شرکت پتروپارس با همکاری هندی‌ها چیزی حدود ۲۸میلیون مترمکعب گاز ترش از این میدان برداشت کنند که میعانات گازی آن جدا و گاز آن نیز از طریق تاسیسات خشکی به پالایشگاه‌های پارس جنوبی منتقل می‌‌شد که متاسفانه این برنامه عملی نشد.
رییس هیات‌مدیره انجمن شرکت‌های حفاری نفت و گاز ایران تاکید می‌کند: امروز دنیا به این نتیجه رسیده که باید هرچه سریع‌تر از سوخت‌های فسیلی عبور کند و برای این هدف کشورهای صاحب پول و تکنولوژی هرچه سریع‌تر این امکانات را تبدیل به سرمایه‌گذاری می‌کنند که در آینده اگر ارزش بازار نفت کم شد همان درآمد را داشته باشند؛ همان کاری که کشوری مثل عربستان در حال انجام آن است.
