نقشه بحرانی جهان
جهانصنعت – جهان همچنان خشونتآمیزتر و بینظمتر میشود. براساس ارزیابی سالانه ریسک درگیریها که توسط اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی (CFR) انجام شده کارشناسان سیاست خارجی ایالاتمتحده بهشدت نگران تهدیدهای ناشی از درگیریها علیه امنیت ملی آمریکا و ثبات بینالمللی هستند؛ تهدیدهایی که احتمال میرود درسال۲۰۲۶ پدیدار شوند یا شدت بگیرند. در این گزارش کارشناسان شرکتکننده درگیریهای جهانی را براساس احتمال وقوع و میزان آسیب بالقوه آنها رتبهبندی کرده و برای نخستینبار فرصتهایی برای اقدام پیشگیرانه را نیز شناسایی کردند.
در بخشی از این گزارش آمده که در ۱۸سالگذشته مرکز اقدام پیشگیرانه (CPA) با انجام نظرسنجی از کارشناسان سیاست خارجی آمریکا میزان خطری را که منابع جاری و نوظهور درگیریهای مسلحانه درسراسر جهان برای منافع ملی ایالاتمتحده ایجاد میکنند ارزیابی کرده است.
منطق این اقدام ساده است: اینکه سیاستگذاران آمریکایی اغلب بهطور ناگهانی با بحرانهای ناشی از درگیریها مواجه میشوند؛ بحرانهایی که توجه و منابع را از سایر اولویتها منحرف میکند و حتی گاه به مداخلات بزرگ نظامی میانجامد. درچنینشرایطی افراد درگیر معمولا پساز وقوع بحران افسوس میخورند که ایکاش مقامات اقدامات بیشتری برای پیشگیری یا آمادگی انجام داده بودند.
از اینرو هدف نظرسنجی اولویتهای پیشگیرانه (PPS) صرفا هشداردادن به سیاستگذاران پرمشغله آمریکایی درباره منابع بالقوه بیثباتی در ۱۲ ماه آینده نبوده بلکه کمک به آنان برای تشخیص فوریترین تهدیدها نیز هست.
نیاز سیاستگذاران به نگاه به آینده و کاهش فعالانه ریسکهای ناشی از درگیریها هرسال بیشتر میشود زیرا جهان بدون تردید خشونتآمیزتر و آشفتهتر شده است. درواقع تعداد درگیریهای مسلحانه اکنون به بالاترین سطح خود از زمان پایان جنگجهانیدوم رسیده است. علاوهبراین سهم درگیریهای میاندولتی درحال افزایش است؛ روندی که مسیر پس از جنگ سرد را معکوس میکند. درچنینشرایطی ایالاتمتحده بیش از هرقدرت دیگری در معرض خطر فزاینده درگیری مسلحانه قرار دارد زیرا هیچکشور دیگری بهاندازه آمریکا متحدان و تعهدات امنیتی ندارد.
درهمینراستا دولتدوم ترامپ کوشیده است به بسیاری از درگیریهای جاری پایان دهد؛ ازجمله در جمهوری دموکراتیک کنگو، نوار غزه و اوکراین و همچنین تنشها میان هند و پاکستان و کامبوج و تایلند. با این حال همزمان رفتارهایی بیثباتکننده بیدلیلی نیز از خود نشان داده است؛ ازجمله تهدید به استفاده از زور و دیگر ابزارهای اجبار علیه چندینکشور بهویژه در نیمکرهغربی. بنابراین کارشناسان سیاست خارجی ایالاتمتحده امیدوار هستند که ترامپ در ماههای آینده مسیر خود را اصلاح کند.
درخصوص روششناسی نظرسنجی نیز سهمرحله شامل گردآوری وضعیتهای احتمالی، نظرسنجی از کارشناسان سیاست خارجی و همچنین رتبهبندی درگیریها انجام شده که در ادامه تحلیل آن مورد بررسی قرار میگیرد.
احتمال بالا؛ تاثیر بالا
درخصوص سطحبندی درگیریها بخش اول درمورد احتمال و تاثیر تنشها در برخی مناطق است. مطابق با بررسیهای صورتگرفته ازسوی اندیشکده شورای روابط خارجی، احتمال افزایش درگیری میان نیروهای امنیتی اسرائیل و فلسطینیان در کرانه باختری بر سر ساختوساز شهرکهای اسرائیلی، حقوق سیاسی فلسطینیان و جنگ در غزه بسیار بالاست. درهمینرابطه ازسرگیری درگیریها در نوار غزه درپی افزایش برخوردها میان حماس و اسرائیل بحران انسانی را تشدید کرده و بیثباتی منطقهای را افزایش میدهد.
علاوهبراین تشدید جنگ روسیه و اوکراین در نتیجه گسترش حملات به زیرساختهای حیاتی و مراکز جمعیتی دوطرف قابل پیشبینی است. تشدید عملیات نظامی آمریکا علیه گروههای فراملی که به حملات مستقیم در ونزوئلا منجر شده و دولت مادورو را بیثبات میکند نیز بسیار متحمل است. ازسویدیگر بهاحتمال زیاد در سالآیندهمیلادی شاهد افزایش خشونت سیاسی و ناآرامیهای مردمی در ایالاتمتحده خواهیم بود که در اثر تشدید خصومتهای سیاسی و استقرار نیروهای امنیت داخلی وخیمتر میشود.
احتمال متوسط؛ تاثیر بالا
درسطح دیگر بحران که ناظران احتمال آن را متوسط و تاثیرگذاری آن را بالا توصیف کردند احتمال درگیری دوباره میان ایران و رژیم صهیونیستی وجود دارد. ازسویدیگر انجام یکحمله سایبری بسیار مخرب مجهز به هوشمصنوعی علیه زیرساختهای حیاتی ایالاتمتحده توسط یکبازیگر دولتی یا غیردولتی نیز متحمل است.
علاوهبراین افزایش فشار نظامی، اقتصادی و سیاسی چین بر تایوان که به بحران شدید در تنگه تایوان با مشارکت کشورهای منطقه و ایالاتمتحده منجر شده وجود دارد و درمقابل درگیریهای مسلحانه میان روسیه و یکیاچندکشور عضو ناتو درپی تحریکات فزاینده روسیه علیه کشورهای اروپایی نیز قابل پیشبینی است. ازسرگیری آزمایشهای تسلیحات هستهای کرهشمالی که تنشها در شبهجزیره کره را تشدید کرده و به رویارویی مسلحانه با مشارکت قدرتهای منطقهای و ایالاتمتحده میانجامد نیز مورد توجه قرار دارد.
سطح۲: احتمال بالا و تاثیر پایین
درسطحدوم نقشه منازعات جهانی که احتمال بالایی برای وقوع آنها وجود داشته و در عین حال تاثیرگذاری آن پایین ارزیابی میشود تشدید جنگ داخلی در سودان که به تداوم جنایات گسترده، آوارگی غیرنظامیان و سرریز خشونت به کشورهای همسایه منجر شده پیشبینی شده است.
علاوهبراین تشدید درگیریهای خشونتآمیز میان گروههای مسلح و نیروهای امنیتی در هائیتی دراثر ناکارآمدی سیاسی و شکست تلاشهای بینالمللی برای تثبیت اوضاع محتمل بوده و تاخیرهای بیشتر در انتخابات سودان جنوبی که به ازسرگیری درگیری میان گروههای مسلح قومی و سیاسی و بیثباتی دولت مرکزی میانجامد نیز ازجمله عوامل مورد بررسی است.
درخصوص بحرانهایی که امکان وقوع و تاثیر آنها نیز متوسط و ارزیابی شده موضوع قطع کمکهای امنیتی آمریکا به سودان که منجر به افزایش حملات تروریستی میشود، تداوم حملات موشکی حوثیها به اسرائیل، ناکامی در خلع سلاح حزبالله لبنان، افزایش خشونتهای فرقهای و بازگشت داعش به سوریه و همچنین درگیری دوباره میان هند و پاکستان مورد تاکید قرار دارد.
ازسویدیگر درخصوص تنشهای با احتمال پایین و تاثیرگذاری بالا گزارش اندیشکده به مواردی مانند افزایش نگرانیها درخصوص تولید و قاچاق مواد مخدر به آمریکا و تشدید درگیری با کشورهایی نظیر مکزیک و همچنین اقدامات تهاجمی چین در دریای چین جنوبی علیه کشورهایی نظیر فیلیپین اشاره میکند.
در مورد تنشها با احتمال متوسط و تاثیرگذاری پایین نیز مواردی نظیر گسترش شورشها در منطقه ساحل بهویژه در مالی افزایش فعالیتهای تروریستی در شمال شرق نیجریه، تشدید درگیریها میان کنگو و رواندا، افزایش بحران در میانمار، نزاع سیاسی و امنیتی در اکوادور، درگیری میان اتیوپی و شبهنظامیان مورد حمایت اریتره، تشدید شورش در شمال موزامبیک، ازسرگیری درگیریها میان پاکستان و طالبان و تقویت ناآرامیهای سیاسی در کامرون مورد توجه قرار گرفته است.
سایر نگرانیهای مطرحشده
درهمینرابطه اگرچه نظرسنجی به ۳۰وضعیت محدود بود مقامات دولتی و کارشناسان سیاست خارجی این فرصت را داشتند که بحرانهای بالقوه دیگری را که بهنظرشان شایسته توجه بوده پیشنهاد دهند. بحرانیهایی که شامل مواردی نظیر افزایش فعالیتهای نظامی چین و روسیه در قطب شمال که به رویارویی مسلحانه با مشارکت ایالاتمتحده یا دیگر متحدان ناتو منجر میشود، ازسرگیری درگیریها بر سر ادعاهای سرزمینی حلنشده میان ارمنستان و جمهوریآذربایجان که پای ترکیه و دیگر قدرتهای منطقهای را بهمیان میکشد، تشدید دوباره درگیریهای مرزی میان کامبوج و تایلند که بحران پناهجویان و بیثباتی سیاسی منطقهای را وخیمتر میکند، تنشهای میان چین و ژاپن بر سر حاکمیت جزایر سنکاکو/دیائویو که با اختلافات مربوط به وضعیت تایوان تشدید شده و به درگیریهای مسلحانه در دریای چین شرقی میانجامد، افزایش فعالیت گروههای مسلح و قطبیشدن سیاسی در کلمبیا، افزایش خشونتهای قومی و بیثباتی سیاسی در بالکان غربی که به رویارویی مسلحانه و نیاز به مداخله خارجی داشته میشود.
جایگاه خاورمیانه در کانون بحرانی جهان
نتیجهگیری گزارش تاکید میکند که سطح بیسابقه اضطراب سال گذشته درباره افزایش خطر درگیریهای خشونتآمیز درجهان همچنان پابرجاست. یعنی باردیگر پنجوضعیت بهعنوان رویدادهایی با احتمال بالا و تاثیر بالا ارزیابی شدند. از میان ۳۰وضعیت بررسیشده ۲۸مورد بهعنوان رخدادهایی با احتمال بالا یا متوسط در ۱۲ماه آینده شناخته شدند. علاوهبراین ۱۷وضعیت بنابه نظر پاسخدهندگان تاثیر بالا یا متوسطی بر منافع ایالاتمتحده خواهند داشت.
در سالجاری این ۳۰وضعیت بهطور نسبتا متوازن میان سهسطح اولویت توزیع شدند. اگرچه بخشهای زیادی از جهان در۲۰۲۶ توسط این نظرسنجی نمایندگی شدند اما خاورمیانه همچنان جایگاه برجستهای در بالاترین نگرانیها دارد. ششدرگیری در خاورمیانه در سطحیکیادو قرار گرفتند که همگی بهنوعی با اسرائیل مرتبط هستند. بااینحال بیشترین تعداد وضعیتها به کشورهای آفریقایی مربوط میشود. گرچه ششمورد از آنها در سطحسه ارزیابی شدند خطر تشدید جنگ در سودان بهعنوان محتملترین رخداد در سال۲۰۲۶ در میان همه وضعیتهای بررسیشده شناخته شده است.
ازسویدیگر درحالیکه چند وضعیت سطحیک در سال۲۰۲۵ جایگاه مشابهی در سال۲۰۲۶ حفظ کردند(مانند غزه، اوکراین، ایران، رژیم صهیونیستی و حمله سایبری به ایالاتمتحده) یکمورد یعنی کرهشمالی به سطحیک ارتقا یافته و چهارمورد یعنیهائیتی، لبنان، مکزیک و دریای جنوبی چین به سطحدو سقوط کردند. درچنینشرایطی است که میتوان گفت مانند سالهای اخیر خطر جنگ میان قدرتهای بزرگ همچنان وجود دارد. امسال وضعیتهایی مانند بحران در تنگه تایوان و درگیری میان روسیه و ناتو با احتمال متوسط برای وقوع در سال۲۰۲۶ و با تاثیر بالا ارزیابی شدند زیرا میتوانند ایالاتمتحده را به درگیری مستقیم نظامی با چین یا روسیه بکشانند. خطر درگیری در دریای جنوبی چین نیز پتانسیل مشابهی دارد اما برای سال۲۰۲۶ با احتمال وقوع پایین ارزیابی شده است.
ششوضعیت جدید نیز در نظرسنجی۲۰۲۶ اضافه شد. برجستهترین مورد احتمال اقدام نظامی مستقیم ایالاتمتحده علیه ونزوئلاست که بهعنوان وضعیتی با احتمال بالا و تاثیر بالا رتبهبندی شد. بهدلیل افزایش تحرکات روسیه علیه کشورهای ناتو در سال۲۰۲۵ احتمال تبدیل این تنشها به درگیری مسلحانه برای گنجاندن در نظرسنجی۲۰۲۶ کافی تشخیص داده شد. پساز یکسال تحولات سیاسی شدید و خشونتهای فرقهای در سوریه احتمال بازگشت جنگ داخلی در این کشور نیز افزوده شده و سودان جنوبی که در سال۲۰۲۵ جزو سایر نگرانیها بود پس از یکسال دیگر تاخیر انتخاباتی و خشونتهای جناحی دوباره به نظرسنجی بازگشت.
ازسویدیگر هشتوضعیت در نظرسنجی۲۰۲۵ برای سال۲۰۲۶ بهطور قابلتوجهی بازنگری شدند. وضعیت مرتبط با جنگ اوکراین اکنون بر خطر تشدید حملات روسیه و اوکراین به زیرساختها و شهرهای یکدیگر متمرکز است. احتمال ازسرگیری درگیری میان ایران و اسرائیل بازتابدهنده نگرانیهای جدید پس از جنگ ۱۲روزه ژوئن۲۰۲۵ است. ازسویدیگر احتمال حملات مستقیم آمریکا علیه گروههای فراملی در مکزیک منعکسکننده نگرانی شدیدتر دولت ترامپ درباره تجارت غیرقانونی مواد مخدر است. وضعیت سودان بر خطر فزاینده جنایات گسترده تاکید دارد و وضعیت سومالی بهاحتمال خروج کمکهای امنیتی آمریکا و افزایش تروریسم میپردازد. خطر جنگ میان اتیوپی و همسایگانش اکنون بهطور مشخصتری بر درگیری با اریتره و گروههای مورد حمایت آن در مناطق مرزی متمرکز شده است. وضعیت یمن بر تشدید بحران داخلی و وضعیت لبنان بر تلاش دولت برای خلع سلاح حزبالله تمرکز دارد.
درنتیجه میتوان گفت سالآیندهمیلادی ازمنظر خطر تشدید درگیریها و واردشدن نظام بینالملل درسطحی از ناآرامی که از زمان جنگجهانیدوم به اینسو بیسابقه بوده بسیار بالاست.
