ماجرای کشت خشخاش در ایران
جهان صنعت– پس از هشدار سازمان غذا و دارو درباره تامین مواد مخدر موردنیاز شرکت‌های دارویی، گمانه‌زنی‌ها درباره کشت قانونی خشخاش مطرح شد؛ موضوعی‌که با واکنش‌های متفاوت همراه بود و ستاد مبارزه با موادمخدر ضمن شفاف‌سازی موضع خود، بر کشت گیاه «شقایق الیفرا» تاکید کرد و در عین حال به همراه دادستانی، «کشت خشخاش» را مطلقا ممنوع اعلام کردند. با این وجود همزمان، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی ابعاد قانونی‌سازی کشت خشخاش را تهدیدی برای سلامت، امنیت و توسعه کشور دانسته و این اظهارات در شرایطی اوج گرفته که کمبود مواداولیه دارویی نیز بر طبل ضرورت تصمیم‌گیری روشن در این باره می‌کوبد.
بنابر اعلام مقامات حوزه درمان و مبارزه با اعتیاد، تا پیش از انقلاب ایران یکی از هفت‌کشور دارای مجوز بین‌المللیINCB برای کشت خشخاش و تولید داروهای مشتق از آن بود و پس از انقلاب به‌صورت داوطلبانه از این کشت انصراف داد و برای تامین داروهای مشتق از خشخاش به سمت کشفیات قاچاق روی آورد. اما از مردادماه سال‌جاری به‌صورت رسمی از سوی مسوولان اظهاراتی درباره «تامین مواد مخدر موردنیاز شرکت‌های دارویی» مطرح شد به طوری‌که سردار ذوالفقاری، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در نشست خبری خود به مناسبت روز خبرنگار در نیمه مردادماه گفت: «امروز در آستانه‌ای هستیم که باید در کشور تصمیم‌گیری شود. وزارت بهداشت و درمان رسما اعلام کرده که باید برای تامین مواد مخدر موردنیاز شرکت‌های دارویی اتخاذ تصمیم شود و مساله سلامت جامعه مورد توجه باید باشد.»
مدتی بعد از آن نیز، در شهریورماه دکتر اسحاق اسماعیلی، رییس اداره دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، با اشاره به چالش‌های تامین مواد اولیه داروهای مخدر، بر ضرورت بازگشت به کشت قانونی خشخاش یا افزایش واردات رسمی از منابع معتبر بین‌المللی تاکید کرد.
تهدید سلامت بیماران
به‌گفته رییس اداره دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، برای تولید داروهایی مانند مورفین و پتیدین و مسکن‌های قوی تنها دو راه وجود دارد؛ صدور مجوز کشت قانونی یا واردات رسمی از منابع معتبر بین‌المللی. در غیر این صورت بیماران در معرض کمبود دارو قرار می‌گیرند. البته چون کشت کشورها کنترل شده و تحت نظارت شدید هست بنابراین تامین از طریق واردات به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. ضمن اینکه در صورت تهیه، ارزبری خیلی زیادی خواهد داشت. در حالی‌که طی چهار‌دهه گذشته چون همه فرآیندها در داخل انجام می‌شد مشکلات تامین و ارزی جود نداشت. به گزارش ایسنا این درحالی است که پس از اظهارات متفاوت درمورد این موضوع و ابراز نگرانی از سوی کارشناسان و متخصصان، دادستان کل کشور اعلام کرد که کشت خشخاش در کشور طبق قانون ممنوع است و دادستان‌ها باید نظارت‌های لازم را بر این مساله انجام دهند. با این وجود اما چندی پیش محمد ترحمی، مدیرکل دفتر حقوقی و امور مجلس ستاد مبارزه با موادمخدر با تاکید بر اینکه کشت خشخاش طبق قانون مطلقا ممنوع است و «قانونی شدن کشت خشخاش اصلا وجود ندارد.» درباره طرح کشت شقایق الیفرا و برداشت‌های اشتباه ایجادشده در پی این طرح به تشریح توضیحاتی پرداخت و اظهار کرد: «نام علمی کوکناری که تریاک با تیغ‌زنی از آن استحصال می‌شود، «سامنیو اپیوم» است یعنی می‌توان «اپیوم» از آن استحصال کرد. نام علمی شقایقی که اکنون کشت آن مورد بحث قرار گرفته و موضوع تبصره ماده(۴۱) قانون مبارزه با موادمخدر است، «پاپاورسامنیوفرم الیفرا» بوده که برای تامین نیازهای دارویی انجام می‌گیرد و قابلیت تیغ‌زنی و استحصال شیرابه به‌عنوان تریاک را ندارد بلکه آلکالوئیدهای مخدر مورد نیاز دارویی آن باید در کارخانجات استحصالات دارویی دریافت شود. هردو گونه گیاهی مذکور نوعی از شقایق‌ها هستند و در بخشی از نام علمی نیز مشترک بوده اما کاربرد متفاوتی دارند.»
ترحمی با تاکید بر اینکه کشت خشخاش در قانون مطلقا ممنوع است، یادآور شد: «درباره کشت خشخاش و «کوکا» در قانون مبارزه با موادمخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و مصوبه شورای انقلاب، کلمه مطلقا ممنوع ذکر و نیز مجازات تعیین شده است. افرادی که به کشت غیرمجاز گیاهان مذکور (خشخاش و کوکا) بپردازند، مجازات خواهند شد، برای کشت غیرمجاز، مجازات تعیین شده و برابر قانون جمهوری اسلامی، کشت غیرقانونی خشخاش جرم است. کشت شقایق الیفرا برابر تبصره ماده(۴۱) قانون مبارزه با موادمخدر مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، با درخواست وزارت بهداشت و به‌منظور تولید داروهای مخدر پایه لحاظ و نیاز دارویی نیز اکنون در این رابطه اعلام شده است. ما در لایحه دولت به غیر از شقایق الیفرا، شقایق وحشی ایرانی را نیز که فقط آلکالوئید «تبائین» دارد و فاقد «مورفین» است، در زمره تبصره ماده(۴۱) قرار دادیم.»
ابعاد حوزه بهداشت و سلامت
اعتیاد پدیده‌ای زیستی، روانی و اجتماعی است؛ به عبارت دیگر، این مساله علاوه‌بر مختل کردن کارکردهای جسمی و روانی افراد، زندگی اجتماعی خود خانواده و اطرافیان آنها را نیز به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده و در آن اختلال ایجاد می‌کند. از این جهت اعتیاد و سوءمصرف مواد ابعاد مختلف سلامت را دستخوش تغییر کرده و بار بیماری‌های مرتبط را در جامعه افزایش می‌دهد. از آنجا که مطالعات و بررسی‌های صورت‌گرفته حاکی از ارتباط مستقیم بین قانونی‌سازی کشت خشخاش و افزایش شیوع و بروز اعتیاد بوده‌اند، لذا این سیاست می‌تواند سلامت جسمی افراد جامعه، سلامت همگانی و عمومی را تحت‌تاثیر قرار داده و هزینه‌هایی بیش از پیش بر نظام بهداشت و درمان تحمیل کند.
افزایش شیوع و بروز اعتیاد
مطالعات و بررسی‌ها گویای آن است که سوءمصرف تریاک و اعتیاد به آن در جامعه ایران دارای تاریخچه‌ای نسبتا طولانی است و قدمتی حداقل چند صدساله دارد؛ این وضعیت در کنار سایر ویژگی‌ها و مختصات خاص فرهنگی- اجتماعی جامعه ایران باعث می‌شود که امکان هرگونه مقایسه و تطبیق با سایر جوامع و کشورهای همجوار و … در زمینه چیستی و چگونگی تعیین سیاست‌ها و قوانین حوزه اعتیاد فراهم نباشد.
