کلید خروج از تله خام‌فروشی
جهان‌صنعت– رییس مجلس می‌گوید: بهینه سازی مصرف در کنار توسعه ظرفیت تولید تنها راهکار حل ناترازی انرژی است؛ راهکاری که اگرچه مورد تایید همه ارکان کشور از بخش حاکمیتی تا بخش‌خصوصی بوده اما در اجرا به نتایج مطلوب نرسیده است. روز گذشته دانشگاه علامه‌طباطبایی میزبان همایشی بین‌المللی بود که با محور سرمایه‌گذاری و تامین‌مالی در صنعت، نفت، گاز و پتروشیمی به مدت دوروز برگزار می‌شود.
ارائه راهکارهایی به بخش حاکمیتی مهم‌ترین هدف این همایش بوده است. هرچند در بند‌به‌بند مسائل مطرح شده در جریان برگزاری آن از چالش‌ها گرفته تا راهکارها ناترازی انرژی بیش از همه خودنمایی می‌کرد اما مقامات شرکت‌کننده مصمم بودند که این چالش که گاهی در روزهای اوج مصرف تبدیل به ابرچالش می‌شود قابل حل است به‌شرط آنکه هماهنگی در سایر بخش‌ها ایجاد شود.
ناترازی انرژی که از آن تحت عنوان ابربحران اقتصاد ایران هم یاد می‌شود در سال‌های اخیر بخش بزرگی از تصمیمات کلان کشور را به خود اختصاص داده است؛ تصمیم‌هایی که برای رسیدن به آنها بیشترین زمان جلسات دولتی به این موضوعات اختصاص می‌یابد اما گاهی خروجی این جلسات به اجرا نرسیده و یا درمرحله اجرا متوقف می‌شود.
نتیجه اینکه ناترازی هرسال بزرگ‌تر از سال قبل و زیان‌های آن هم به مراتب سنگین‌تر می‌شود. یکی از مهم‌ترین این تصمیم‌ها اصلاح قیمت حامل‌های انرژی است.
بخش بزرگی از یارانه‌های دولت هرماه به بخش‌های مختلف انرژی از برق و آب و گاز گرفته تا بنزین و سایر فرآورده‌ها اختصاص می‌یابد در‌حالی‌که همین توزیع یارانه‌ها باعث گسترش بی عدالتی شده است. محمدباقر قالیباف، رییس مجلس یکی از منتقدان این شیوه توزیع یارانه است.
او در جریان این همایش طی سخنانی گفت که اصلاحات اقتصادی کشور قبل از اصلاحات انرژی امکان‌پذیر نیست. به‌گفته قالیباف باید قیمت واقعی شود نه اینکه با اقدامات غلط به‌دنبال افزایش قیمت رفته و به بدترین شکل شروع کنیم. اصلاح قیمت نه تنهاترین و نه اولین راه است. رییس مجلس براین باور است که باید قیمت واقعی شود به‌شرطی که منفعت آن سهم مردم باشد نه‌اینکه دولت توسعه‌یافته و بزرگ شده و بریزوبپاش بیشتری داشته باشد.
تامین سرمایه؛ مشکل امروز چالش فردا
صنعت نفت، گاز و پتروشیمی درست پس از گسترده‌تر شدن تحریم‌ها برای تامین سرمایه همواره دچار مشکلات اساسی بوده است. هرچند در سال‌های اخیر استفاده از منابع بانکی یا صندوق ذخیره ارزی به‌عنوان راهکار مطرح شده اما کارشناسان می‌گویند این منابع کفاف حجم پروژه‌های در دست اجرا را نداده و برای اینکه صنعت نفت به توسعه‌ای همانند کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج‌فارس برسد نیازمند جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. این دیدگاه اما مخالفانی هم مثل رییس کمیسیون اقتصادی مجلس دارد. سید‌شمس‌الدین حسینی در جریان همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری و تامین‌مالی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی گفت که صنعت نفت‌وگاز اگر می‌خواهد مساله تامین‌مالی را حل کند باید از قیومیت به تسهیلگری رو بیاورد چراکه اینها دو نگاه است. حسینی براین باور بوده که امروز در صنعت نفت‌وگاز حتما یکی از مشکلاتی که مطرح شده مشکل تامین‌مالی است بنابراین اگر می‌خواهیم سرمایه‌گذاری در نفت‌وگاز درست شود باید انگاره‌هایمان را درست کنیم. صنعت نفت‌وگازمان ملی شد ولی مردمی نشد. اجازه حضور مردم به مفهوم عام را از جمله به صنعت نفت‌وگاز نمی دهیم. آنچه را داریم باید از آن خوب استفاده کنیم چراکه در نظام تامین‌مالی قانون تامین‌مالی تولید و زیرساخت‌ها را داریم. رییس کمیسیون اقتصادی مجلس تاکید کرد: ما نباید قانون بنویسیم برای قانون، به این قوانین توجه کنید و لازمه آن این است که نگاه‌مان را تغییر دهیم. صنعت نفت‌وگاز اگر می‌خواهد مساله تامین‌مالی آن حل شود باید از قیومیت به تسهیلگری روی بیاورد چراکه اینها دو نگاه است.
نقد بزرگ به صنعت نفت ایران
چالش دیگر صنعت نفت، گاز و پتروشیمی که در جریان این همایش به آن اشاره شد خام‌فروشی است. از تولیدات پتروشیمی گرفته که عمدتا در ابتدای زنجیره تولید صادر می‌شوند تا نفت خام که بیشترین میزان صادرات کشور به آن اختصاص دارد. توسعه زنجیره تولید از نفت خام تا پتروشیمی همواره یکی از محورهای برنامه‌های توسعه‌ای کشور بوده است. بااین‌حال با گذشت بیش از سه دهه از توسعه صنعت پتروشیمی همچنان بخش بزرگی از محصولات این صنعت در ابتدای زنجیره تولید صادر می‌شوند و ارزش‌افزوده نهایی برای چینی‌هاست که مقصد اصلی صادرات محصولات پتروشیمی ایران هستند.
حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت‌ملی‌صنایع‌پتروشیمی درجریان همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری و تامین‌مالی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی چند عامل مهم را برای جذب سرمایه در این صنعت برشمرد: نخست تسهیل فرآیندهای اداری و کوتاه‌کردن مسیر دریافت مجوزهاست. به‌گفته عباس‌زاد بسیاری از سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی تحمل طی‌کردن مراحل متعدد برای اخذ مجوزهای طولانی را ندارند و درنتیجه به‌سمت بخش‌هایی مانند ساختمان رفته که بازگشت سرمایه سریع‌تری دارد.
این مقام دولتی دومین موضوع را ثبات قوانین دانسته و گفت: گاه تغییرات مکرر قوانین سبب تزلزل در تصمیم سرمایه‌گذاران می‌شود. باید از منظر قوانین محیطی آرام و قابل پیش‌بینی برای سرمایه‌گذاران فراهم شده تا مطمئن باشند در طول دوره سرمایه‌گذاری شرایط تغییر ناگهانی نخواهد داشت. به‌عنوان مثال زمانی صادرات محصولات پتروشیمی از مالیات معاف بود اما سپس با عوارض صادراتی جایگزین شد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی براین باور است که ابزارهای مالی صنعت نیازمند نوسازی هستند.
او گفت: دیگر نمی‌توان تنها با روش‌های قدیمی جذب سرمایه کرد. همایش‌ها و دانشگاه‌ها می‌توانند در طراحی ابزارهای نوین مالی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه و روش‌های داخلی تامین‌مالی نقش موثری ایفا کرده تا سرمایه‌گذاری در داخل کشور افزایش یابد.براساس گزارش‌های رسمی ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی هم‌اکنون حدود ۱۰۰میلیون تن است. این صنعت مهم‌ترین حلقه ایجاد ارزش‌افزوده در صنعت نفت بوده و برای گذر از خام‌فروشی باید توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی و تولید محصولات نهایی در صنایع پایین‌دستی را در دستور کار قرار داد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که تاکنون حدود ۹۲میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری شده است. در سال‌دوم برنامه‌هفتم‌توسعه تاکید دولت و وزیر نفت بر تحقق کامل اهداف برنامه‌هفتم است. براساس این برنامه ظرفیت صنعت پتروشیمی باید به ۱۳۱میلیون‌تن برسد و تمرکز اصلی برنامه‌هفتم نیز بر تکمیل زنجیره‌های خاصی است که تاکنون مغفول مانده یا نیاز به تکمیل دارند.
عباس‌زاده با اشاره به اینکه از ۶۶طرحی که در برنامه‌هفتم‌توسعه برای بهره‌برداری پیش‌بینی شده، حدود ۲۶میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لازم است، گفت: این طرح‌ها از ابتدا در برنامه‌هفتم آغاز نشده بلکه به‌طور میانگین حدود ۶۰درصد پیشرفت فیزیکی دارند. تاکنون حدود ۱۳میلیارد دلار در این طرح‌ها سرمایه‌گذاری شده و در دوسال نخست برنامه پیشرفت مطلوبی حاصل شده است.آنطور که عباس زاده گزارش داده در افق ۱۰ساله ۴۶طرح پتروشیمی آماده سرمایه‌گذاری وجود دارد که در ابتدای مسیر هستند و در قالب برنامه‌هشتم‌توسعه تا سال۱۴۱۲ به بهره‌برداری می‌رسند. این طرح‌ها به ۴۴میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داشته و همگی دارای مجوزهای زیست‌محیطی، آمایش سرزمین، پدافند غیرعامل و مجری طرح آماده هستند. برای هریک از این طرح‌ها برنامه مشخصی برای معرفی به سرمایه‌گذاران تهیه شده است.
تمرکز صنعت پتروشیمی بر جذب سرمایه‌گذاری از بخش‌خصوصی واقعی است. موضوعی که بنا به‌گفته عباس‌زاده از حدود ۹۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری انجام‌شده در صنعت پتروشیمی تاکنون تنها حدود ۱۵درصد ازسوی بخش‌خصوصی واقعی انجام شده است. او می‌گوید: هدف افزایش سهم این بخش بوده چراکه بخش‌خصوصی چابک‌تر عمل کرده، پروژه‌ها را سریع‌تر به‌نتیجه رسانده و در انتخاب طرح‌ها هوشمندانه‌تر تصمیم می‌گیرد.این معاون وزیر نفت می‌گوید سالهاست از خصوصی‌سازی واقعی فاصله گرفته‌ایم بنابراین لازم است مقایسه‌ای میان واگذاری‌ها به بخش‌خصوصی واقعی و واگذاری‌ها به بخش‌های شبه‌دولتی، صندوق‌ها و هلدینگ‌های وابسته انجام شود.
براساس مطالعات انجام‌شده در طرح‌های مشابه سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی واقعی حدود دوبرابر کمتر بوده اما همین امر به کاهش قابل توجه هزینه‌ها و تسریع در اجرای پروژه‌ها منجر شده است.
در مقابل طرح‌های وابسته به صندوق‌ها و هلدینگ‌های شبه‌دولتی معمولا به دلیل ضرورت بازگشت سرمایه به سهامداران بازنشسته با کندی در پیشرفت روبه‌رو هستند.
ناترازی گاز؛ چالشی برای تمام فصول
افت فشار گاز از مهم‌ترین منبع گازی ایران-پارس جنوبی- نگران‌کننده شده است. همزمان سبقت مصرف از تقاضا باعث شده که ناترازی هرسال افزایش یابد. افزایش تولید گاز نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است. آنطور که سعید تولکی، مدیر عامل شرکت ملی گاز می‌گوید ازجمله فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت گاز هوشمندسازی بوده که به‌درستی در برنامه‌هفتم به آن اشاره شده و سرمایه مورد نیاز در صنعت گاز ۴۲میلیارد دلار است.
سعید توکلی در جریان همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری و تامین‌مالی در صنعت، نفت، گاز و پتروشیمی که در دانشگاه علامه‌طباطبایی عنوان کرد: ما یکی از کشورهای بدمصرف در حوزه انرژی هستیم. در طول سال ۳۰تا ۳۶درصد گاز صنایع، ۳۰تا۳۵درصد بخش نیروگاهی، ۲۵درصد خانگی و ۷درصد در بخش حمل‌ونقل به‌مصرف رسیده اما واقع امر اینکه مصرف بخش خانگی زمان پیک خود را نشان می‌دهد. به گفته او اگر در بخش خانگی صرفه جویی کنیم مازاد گاز به پتروشیمی و صنایع ارسال خواهد شد. توکلی می‌گوید در سبد سرمایه‌گذاری گاز تعداد ۶۸طرح وجود داشته که می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت گاز هوشمندسازی باشد.
دانشگاه؛ حلقه پیوند دانش و صنعت انرژی
دانشگاه همواره پیشنهادهای سازنده‌ای دارد. شجاع‌احمدپور، رییس دانشگاه علامه‌طباطبایی که میزبان این رویداد مهم برای صنعت نفت بود درجریان این همایش گفت: سرمایه‌گذاری در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی تنها یک اقدام اقتصادی نبوده بلکه سرمایه‌گذاری در آینده توسعه ملی کشور است. او با تاکید بر پیوند راهبردی میان سیاست، اقتصاد و دانش اظهار کرد: صنعت نفت‌وگاز تنها یک حوزه اقتصادی نبوده بلکه زمینه‌ای راهبردی در حوزه حکمرانی و توسعه ملی به‌شمار می‌آید زیرا تجربه جهانی نشان داده است کشورهایی توانسته‌‌اندجایگاه خود را در بازار انرژی تثبیت کنند که سه‌ویژگی سرمایه‌گذاری پایدار و متنوع، بهره‌گیری از دانش دانشگاهی و نوآوری و ایجاد چارچوب‌های شفاف حقوقی و سیاسی برای تامین‌مالی را همزمان دارا باشند.
احمدپور با اشاره به نقش دانشگاه‌ها در تحول نظام تامین‌مالی صنعت انرژی گفت: دانشگاه علامه‌طباطبایی می‌تواند با تولید دانش و طراحی مدل‌های‌نوین تامین‌مالی متناسب با شرایط کشور در کنار صنعت نفت قرار گیرد. امروز ابزارهایی چون اوراق مشارکت انرژی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی و پلتفرم‌های فین‌تک یا فناوری مالی به‌کمک این صنعت آمده و به‌کارگیری موثر آن مستلزم همکاری نزدیک دانشگاه، صنعت و نهادهای سیاستگذار است. او همچنین از تداوم همکاری این دانشگاه با وزارت نفت خبر داده و اعلام کرد: دانشگاه علامه طباطبایی دبیرخانه دائمی این همایش خواهد بود و فعالیت‌های خود را در محورهای مختلف از جمله قانونگذاری، توسعه و تامین‌مالی قراردادهای بالادستی و چالش‌های سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی ادامه خواهد داد. به گفته وی هر اندازه پیوند میان دانشگاه و صنعت مستحکم‌تر شود آینده توسعه ملی کشور روشن‌تر و امیدبخش‌تر خواهد بود.
