شوک ارزی در کمین اقتصاد ایران
جهان‌صنعت – اقتصاد ایران در آستانه بازگشت احتمالی تحریم‌ها بار دیگر به نقطه حساس رسیده است. از یک‌‌سو رشد اقتصادی ناچیز و تورم بالا، نشانه‌های ضعف ساختاری اقتصاد را آشکار کرده و از سوی دیگر، بازار ارز را در معرض شوک‌های جدید قرار دارد. هومن مقراضی، کارشناس بازارهای مالی در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز تاکید می‌کند که حتی اگر دولت بتواند با ابزارهای کوتاه‌مدت، قیمت دلار را کنترل کند، تداوم فشارهای خارجی می‌تواند دوباره چرخه تورم و کاهش ارزش ریال را فعال کند.
به گزارش تجارت‌نیوز، قیمت دلار در ماه‌‌های اخیر با نوسانات زیادی روبه‌رو بوده است؛ نوساناتی که همزمان با مطرح شدن دوباره احتمال بازگشت تحریم‌ها، به دغدغه اصلی فعالان اقتصادی تبدیل شده است. محدودیت در صادرات نفت، دشواری در مبادلات مالی بین‌المللی و افزایش هزینه واردات، بار دیگر در حال شکل‌دادن به چشم‌انداز جدیدی از اقتصاد ایران هستند.
براساس تازه‌ترین برآورد صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی کشور در سال جاری تنها ۶/۰درصد و نرخ تورم حدود ۴۲درصد پیش‌بینی شده است؛ شکافی معنادار که نشانه‌ای از فرسایش توان تولید و فشار تورمی پایدار در اقتصاد ایران محسوب می‌شود.
حتی اگر دولت با ابزارهایی مانند نرخ ترجیحی یا کنترل اداری، بازار ارز را مدیریت کند، فشار بر بازار آزاد در قیمت کالاهای روزمره نمایان می‌شود.
مقراضی تاکید کرد: «تجربه تاریخی در خصوص تحریم‌ها به‌ویژه در زمان خروج آمریکا از برجام در سال۱۳۹۷ نشان داده است که اثر تحریم‌ها بر تورم بسیار سریع و شدید است. در آن دوره، نرخ تورم سالانه از حدود ۱۰درصد در پایان سال۱۳۹۶ به بالای ۴۰درصد در سال۱۳۹۸ رسید و قیمت دلار نیز از محدوده ۴هزار تومان به بیش از ۱۳هزار تومان جهش کرد.»
این کارشناس بازارهای مالی اضافه کرد: «براساس داده‌های بانک مرکزی، شاخص بهای کالاهای وارداتی در آن زمان بیش از ۱۸۰درصد افزایش یافت و هزینه مواد اولیه تولید نیز سنگین‌تر شد.»
او با اشاره به امکان تکرار چنین الگویی در سال جاری توضیح داد: «در صورت فعال‌شدن دوباره تحریم‌ها در سال۱۴۰۴، احتمالا شاهد کاهش مجدد ارزش ریال، افزایش قیمت کالاهای اساسی و تشدید تورم ناشی از انتظارات روانی و افزایش هزینه واردات خواهیم بود.» مقراضی بیان کرد: «حتی اگر دولت با ابزارهایی مانند نرخ ترجیحی یا کنترل اداری بازار ارز را مدیریت کند، فشار بر بازار آزاد به سرعت خود را در قیمت کالاهای روزمره نشان خواهد داد.»
عبور تورم از ۵۰درصد با تشدید تحریم‌ها
این کارشناس بازارهای مالی خاطرنشان کرد: «در سناریوی تشدید تحریم‌ها، نرخ تورم می‌تواند از سطح ۵۰درصد نیز عبور کند اما اگر دولت بتواند با دیپلماسی فعال و گسترش مبادله با کشورهای غیرغربی مانند چین و روسیه، فشار تحریم‌ها را کاهش دهد، تورم ممکن است در محدوده ۳۰ تا ۳۵درصد باقی بماند.»
تحریم‌ها از کانال ارزی باعث تشدید تورم می‌شوند
به گفته مقراضی، «تحریم‌ها از کانال ارزی باعث تشدید تورم می‌شوند اما اجرای سیاست‌های پولی و مالی سختگیرانه و انضباطی می‌تواند تا حدودی آثار منفی آن را کاهش دهد. در غیر این صورت، شوک‌های ارزی دوباره خود را به سرعت در قیمت‌ها و سطح معیشت مردم نشان خواهند داد.»
شوک ارزی با بازگشت تحریم‌ها
این کارشناس بازارهای مالی در پاسخ به این سوال که «آیا در صورت بازگشت کامل تحریم‌ها، باید منتظر شوک جدید ارزی بود»، اظهار کرد: «بله، احتمال وقوع شوک ارزی در صورت بازگشت کامل تحریم‌ها بسیار بالاست. شوک ارزی به‌معنای کاهش ناگهانی و شدید ارزش پول ملی است؛ پدیده‌ای که در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹ باعث شد ارزش ریال بیش از ۵۰درصد سقوط کند.»
مصائب کاهش درآمدهای نفتی
مقراضی تصریح کرد: «در سناریوی بازگشت کامل تحریم‌ها، سه عامل کلیدی می‌توانند موتور شوک جدید ارزی را روشن کنند. نخست، کاهش درآمد ارزی ناشی از افت صادرات نفت است.»
او توضیح داد: «در سال۱۳۹۷، صادرات نفت ایران از ۵/۲میلیون بشکه در روز به کمتر از ۵۰۰هزار بشکه سقوط کرد یعنی افتی نزدیک به ۸۰درصد داشت. در صورت تکرار چنین شرایطی، حتی با وجود ذخایر فعلی حدود ۳۳ تا ۳۴میلیارد دلاری، دولت تنها می‌تواند چند ماه از افت شدید ارزش ریال جلوگیری کند.» مسدودشدن مبادلات بانکی و نبود دسترسی به منابع بلوکه‌‌شده ایران در چین، هند و کره جنوبی، از عوامل جهش قیمت دلار است.
مقراضی دومین عامل ایجاد شوک ارزی را مسدود شدن مجدد مبادلات بانکی و دسترسی نداشتن به منابع بلوکه‌‌شده ایران در کشورهای چین، هند و کره جنوبی عنوان و خاطرنشان کرد: «در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ نیز محدودیت در دسترسی به این منابع، فشار مضاعفی بر بازار ارز و اقتصاد ایران وارد کرد و قیمت دلار را افزایش داد. بنابراین اگر وضعیت مشابهی تکرار شود، بازار آزاد دوباره به منبع اصلی تامین دلار تبدیل خواهد شد و قیمت دلار روند صعودی شدیدی را تجربه می‌کند.»
سیگنال انتظارات سیاسی
این کارشناس بازارهای مالی سومین عامل را مربوط به انتظارات روانی و رفتار سفته‌بازانه دانست و گفت: «بازار ارز ایران بیش از آنکه براساس واقعیت‌های تجاری حرکت کند، به انتظارات سیاسی واکنش نشان می‌دهد.» او افزود: «هر بار که احتمال تشدید تحریم‌ها مطرح می‌شود، تقاضای سرمایه‌ای برای دلار و طلا به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد و همین عامل، قیمت‌ها را جهشی می‌کند.»
حتی با مداخلات گسترده نیز قیمت دلار در بازار آزاد بین ۲۰ تا ۴۰درصد رشد می‌کند
مقراضی تاکید کرد: «احتمال وقوع شوک ارزی پس از بازگشت تحریم‌ها بالاست. هرچند دولت و بانک مرکزی ممکن است با سیاست‌هایی مانند تزریق ارز یا اعمال محدودیت‌های امنیتی موقتا مانع رشد قیمت‌ها شوند اما حتی با مداخلات گسترده نیز قیمت دلار در بازار آزاد بین ۲۰ تا ۴۰درصد رشد خواهد داشت.»
