مس فلز آینده، فرصت امروز
کورش شعبانی، عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران
ایران با توجه به دارا بودن ذخایر قابل‌توجه مس و نیروی انسانی متخصص می‌تواند به یکی از بازیگران مهم در بازار جهانی مس تبدیل شود اما این امر مستلزم اصلاحات ساختاری، ایجاد زیرساخت‌های پایدار و جذب سرمایه‌گذاری هوشمندانه و هدفمند است. با وجود آنکه ایران حدود ۵درصد از ذخایر مس جهان را در اختیار دارد اما سطح تولید و بهره‌برداری از این منابع فاصله قابل‌توجهی با ظرفیت‌های بالقوه کشور دارد. یکی از دلایل اصلی این شکاف مشکلات جدی و محدودیت‌های گسترده در حوزه سرمایه‌گذاری است. به‌طور کلی ریسک سرمایه‌گذاری در ایران بالا ارزیابی می‌شود و این مساله ریشه در چند عامل کلیدی دارد؛ نخست، تحریم‌های بین‌المللی حضور سرمایه‌گذاران خارجی را به‌شدت کاهش داده و مانعی بزرگ بر سر راه ورود سرمایه‌های خارجی به کشور ایجاد کرده‌اند. ضعف سرمایه‌گذاری نه‌تنها جریان منابع مالی را محدود کرده بلکه موجب توقف انتقال فناوری‌های نوین و دانش فنی روز دنیا به صنعت مس ایران شده است. در نتیجه بهره‌وری پایین مانده و توسعه این صنعت کلیدی با کندی و موانع متعدد روبه‌رو است.
علاوه بر محدودیت‌های بین‌المللی، ساختار پیچیده و گاه دست‌و‌پاگیر قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری در داخل کشور نیز یکی دیگر از موانع اصلی جذب سرمایه محسوب می‌شود. این پیچیدگی‌ها به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ صنعتی نظیر صنعت مس، ریسک و هزینه ورود سرمایه‌گذاران را افزایش داده و انگیزه آنها را برای مشارکت کاهش داده است. از سوی دیگر قوانین سختگیرانه در حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست با وجود ضرورت و اهمیت بالای آنها برای حفظ محیط و منابع ملی در عمل به مانعی برای تسریع سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند و با افزودن بار مالی و اداری، فرآیند توسعه را با کندی مواجه کرده‌اند.
البته در صورت انجام سرمایه‌گذاری مساله دیگر نبود زیرساخت‌های پایدار انرژی از جمله برق، گاز و آب است که مانع بزرگی بر سر راه توسعه صنعت مس شناخته می‌شود. متاسفانه بسیاری از صنایع کشور تنها قادرند حدود ۷۰درصد از ظرفیت اسمی خود را فعال نگه دارند چراکه ناترازی‌های انرژی موجب توقف‌های مکرر در روند تولید شده و این در حالی است که آینده دنیا به مس نیازمند بوده تاجایی که گفته می‌شود که مس فلز آینده است.
عدم وجود زیرساخت‌های پایدار و مناسب انرژی یکی از چالش‌های بنیادی در مسیر توسعه صنعت مس در کشور است. البته ایران نقاط قوت شایسته‌ای دارد که شامل ذخایر، نیروی متخصص و وجود سرمایه‌گذاری در این زمینه است اما هر صنعتی برای رشد و ارتقای سطح تکنولوژی و افزایش ظرفیت تولید خود، به انرژی پایدار و مطمئن نیاز دارد. متاسفانه به دلیل ناترازی‌های متعددی که در حوزه تامین انرژی پایدار در ایران وجود دارد، این مساله به یک مانع جدی تبدیل شده است.
این موضوع نه‌تنها در صنعت مس بلکه در تمام صنایع کشور اثرگذار است و بدون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب در بخش انرژی، امکان توسعه پایدار بسیار محدود خواهد بود.
از منظر بازار و روندهای جهانی نیز باید به این نکته توجه داشت که در آینده نزدیک، تغییرات مهمی در صنایع مختلف رخ خواهد داد که به افزایش تقاضای مس منجر می‌شود.
به عنوان مثال روند رو به رشد خودروهای الکتریکی که انتظار می‌رود طی ۱۵سال آینده مصرف مس را به حدود دو برابر افزایش دهد، همچنین توسعه شهرهای هوشمند، شبکه‌های انتقال انرژی و انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی که همه نیازمند زیرساخت‌های انتقال انرژی با مس هستند سبب خواهد شد تقاضای جهانی مس به‌طور چشمگیری افزایش یابد بنابراین فرصت بسیار بزرگی برای ایران با توجه به ذخایر غنی مس وجود دارد که باید از آن بهره‌برداری بهینه صورت گیرد.
در کنار موارد ذکر شده موضوع سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مس نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر و تبدیل محصولات اولیه مس به محصولات با فناوری بالا و کاربردهای متنوع مستلزم سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های صنعتی و پژوهشی بوده که در حال حاضر نسبت به ظرفیت‌های کشور بسیار کمتر انجام شده است. این قسمت از زنجیره ارزش مس نیازمند توجه، حمایت و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند است تا بتواند نقش موثری در افزایش بهره‌وری و ارزش‌افزوده ایجاد کند.
اگر به سمت توسعه و تولید بیشتر مس حرکت کنیم، باید سرمایه‌گذاری‌های لازم در صنایع پایین‌دستی صورت گیرد تا ارزش‌افزوده بالاتری ایجاد کنیم؛ مساله‌ای که هنوز به آن بها داده نشده است. بدین ترتیب باید گفت جای سرمایه‌گذاری بیشتری وجود دارد و باید در این خصوص اقدمات بهینه‌ای صورت گیرد.
مواردی اما باید مورد توجه قرار گیرد تا ایران نیز بتواند در عرصه مس سری در میان سرها داشته باشد؛ نخست اینکه ایجاد و تقویت زمینه‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی به ویژه در حوزه‌هایی که انتقال دانش فنی و تکنولوژی‌های نوین را به دنبال دارد، به‌عنوان یکی از کلیدهای اصلی توسعه صنعت مس باید در دستور کار قرار گیرد. برای این منظور اصلاح قوانین و مقررات مرتبط با سرمایه‌گذاری، تسهیل روندهای اداری و ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری الزامی است. دوم اینکه توجه ویژه به اصلاح ساختارهای انرژی و برنامه‌ریزی برای تامین پایدار، اقتصادی و مطمئن انرژی نه‌تنها در صنعت مس بلکه در کل صنایع کشور اهمیت حیاتی دارد. توسعه زیرساخت‌های انرژی و رفع ناترازی‌ها در این بخش باید به عنوان یک اولویت مهم در سیاستگذاری‌های کلان در نظر گرفته شود.
افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی مس و ایجاد زنجیره ارزش کامل در داخل کشور می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری، اشتغالزایی و ارزآوری بیشتر شود. این بخش نیز نیازمند حمایت‌های ویژه و برنامه‌ریزی‌های هدفمند است، همچنین بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های نیروی انسانی متخصص و توسعه آموزش‌های فنی و مهندسی مرتبط با صنعت مس، به‌منظور ارتقای دانش فنی و توانمندسازی نیروی کار، نقش موثری در رشد پایدار صنعت خواهد داشت. مورد دیگر اینکه لازم است که در راستای توسعه فناوری‌های نوین و هوشمندسازی صنایع و شهرها، سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد تا بتوانیم در آینده‌ای نزدیک از فرصت‌های ناشی از رشد مصرف مس بهره‌برداری کامل کنیم.
