اینجا گاز و برق کیمیاست
جهان‌صنعت– اینجا در ماهشهر، در گرمای نفسگیر منتهی‌الیه جنوب غربی ایران، کارگران مشغول کار هستند؛ شبانه‌روز. تا وقتی چراغی روشن است و چرخ دستگاه‌ها می‌چرخد، تولید هم ادامه دارد حتی با گرمای بیش از ۵۰ درجه. برای صنعت پتروشیمی که در تابستان نگران برق است و زمستان ترس از قطع گاز دارد، شرجی و گرما معنی ندارد. سال‌هاست که چرخ صنایع ماهشهر که یک‌سوم ظرفیت صنعت پتروشیمی ایران را در خود جای داده، با همین سختی‌های آب و هوایی چرخیده است، امروز اما همه نگران آینده هستند. آنها که ژنراتور و نیروگاه دارند، خیالشان از برق راحت است، برای صنایع کوچک‌تر اما قطع برق یعنی توقف تولید، یعنی زیان‌های میلیاردی، یعنی سفره خالی کارگران روزمزد و فصلی.
تورخبری شستا به مقصد ماهشهر با همراهی ۱۵خبرنگار از رسانه‌های رسمی کشور صبح روز چهارشنبه ۱۲شهریور از تهران آغاز شد. سفری به قلب پتروشیمی ایران با میزبانی یکی از مهم‌ترین پتروشیمی‌های کشور یعنی پتروشیمی فن‌آوران. پتروشیمی‌ای که سال۱۳۸۳ توسط سید محمد خاتمی رییس‌جمهوری دولت هشتم به بهره‌برداری رسیده است. هرچند تابلوی افتتاحیه در ورودی مجتمع حالا به مرور زمان رنگ باخته است اما چرخ کارخانه با قوت می‌چرخد.
رتبه سوم تولید متانول در ایران و جایگاه سی‌وسوم تولیدکننده برتر متانول در جهان، برای پتروشیمی فن‌آوران دستاورد کارگران و مهندسان است که ماحصل تلاش آنها هر سال بر تارک اقتصاد ایران که گرفتار سخت‌ترین روزهای تحریم‌های بین‌المللی است، بی‌منت می‌نشیند.
ماهشهر میزبان ۲۱مجتمع پتروشیمی است که تعدادی از آنها هنوز هوای این شهر و کیلومترها دورتر از آن را آلوده می‌کنند اما فن‌آوران این متانول‌ساز بزرگ براساس گفته حسین رفیق دوست، مدیرعامل پتروشیمی فن‌آوران، ۱۰سال متوالی است که در زمره صنایع سبز ماهشهر قرار گرفته است. فلرسوزی ندارد و طرح بازیافت دی‌اکسید‌کربن را با سرمایه ۳۱میلیون دلاری در دست اجرا دارد.
فن‌آوران، خوراک شش مجتمع دیگر در ماهشهر را تامین می‌کند. تنها تولیدکننده اسید استیک در کشور است که در تیرماه سنگین‌ترین اورهال تاریخ تاسیس خود را انجام داده، سال گذشته ۲۳درصد حاشیه سود داشته و برای امسال هم امیدوار است که افت تولید ۱۸درصدی تیرماه ناشی از اورهال انجام شده را تا پایان سال جبران کند.
پتروشیمی فن‌آوران که در میان اهالی بورس با نماد «شفن» شناخته می‌شود، بنا به گفته حسین رفیق‌دوست، مدیرعامل این مجتمع تصمیم دارد که زنجیره‌های تولید خود را هم در آینده تکمیل کند. رفیق‌دوست در جریان بازدید از خط تولید این شرکت به خبرنگاران گفت که۶۰محصول در زنجیره متانول را بررسی کرده‌ایم و مسیر توسعه زنجیره تولید را در پیش داریم.
خوراک، چالش ردیف اول
از زمانی که ناترازی گاز مهمان کشور شده بیش از همه پتروشیمی‌ها را نسبت به آینده نگران کرده است. کمبود گاز در زمستان که به قطع گاز پتروشیمی‌ها به‌خصوص متانول‌سازان در سال گذشته منجر شد، زیان‌های بسیاری را به صنعت پتروشیمی و سهامداران آن وارد کرد. نگرانی از افت فشار گاز در پارس‌جنوبی و افزایش تقاضا در زمستان پیش‌رو از همین تابستان و در خلال گرمای بیش از ۵۰درجه ماهشهر، پتروشیمی‌ها را مضطرب کرده است.
چالش این صنعت فقط به ناترازی گاز خلاصه نمی‌شود، قیمت خوراک هم بر نگرانی‌های آنها افزوده است به‌خصوص پتروشیمی‌هایی که محصول‌شان روانه بازارهای جهانی می‌شود. تداوم این شرایط به معنای از دست رفتن بازارهای صادراتی است. علاوه بر سختی‌های دور زدن تحریم‌ها به‌خصوص در حمل‌ونقل دریایی و انتقال ارز به کشور، نرخ‌گذاری دولتی خوراک هم معضلی است که پتروشیمی‌ها در سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌اند.
آنطور که رفیق‌دوست می‌گوید نرخی که مبنای خوراک پتروشیمی‌ها شده متوسط هاب اروپا، کانادا و روتردام هلند است. نرخی که تحولات منطقه‌ای مثل جنگ اوکراین و روسیه بر آن تاثیر می‌گذارد، در حالی که قاعدتا این اتفاق‌ها نباید مشمول پتروشیمی‌های ایران باشد. با این حال از چند سال پیش دولت‌ها، سیاست تعیین نرخ خوراک را برمبنای متوسط‌ها جهانی قرار داده‌اند و این تصمیم کماکان ادامه دارد. به گفته رفیق‌دوست، این نرخ‌گذاری اشتباه باعث شده که پتروشیمی‌ها در رقابت با همتایان خود در کشورهایی مثل کویت، عمان و عربستان که دولت‌هایشان گاز را بین ۳ تا ۵ سنت به پتروشیمی‌های خود می‌فروشند، عقب بمانند.
مدیرعامل پتروشیمی فن‌آوران با اشاره به اینکه موضوع خوراک از سوی پتروشیمی‌ها و از طریق انجمن کارفرمایی پتروشیمی با جدیت دنبال می‌شود، افزود: این عادلانه نیست که دولت‌ها به دلیل کسری بودجه مرتب نرخ گاز را برای صنایع تغییر بدهند. پیامد این تغییر نرخ و افزایش آن باعث زیان شرکت‌های متانول‌ساز شده و در واقع این سیاست به نوعی دست در جیب سهامدار بردن است.
او با بیان اینکه سهامدار اصلی پتروشیمی فن‌آوران، خانواده بزرگ بازنشستگان تامین اجتماعی است، گفت: سهم پتروشیمی‌ها از مصرف گاز کشور تنها ۹درصد بوده و این در حالی است که گازی که می‌تواند تبدیل به ارزش‌افزوده برای اقتصاد کشور شود، در بخاری‌های غیراستاندارد می‌سوزد.
برق، گرما و دیگر هیچ!
برای صنایع بزرگی مثل پتروشیمی‌ها که برق‌شان را از تولیدکننده‌های برق خصوصی مثل فجرانرژی، امید و دماوند در منطقه ماهشهر می‌خرند، تامین برق مساله چندان با اهمیتی نیست اما برای تولیدکننده‌های کوچک‌تر که به برق سراسری وصل هستند، قطع برق یعنی قطع جریان تولید و حتی زندگی. مثل ماشین‌سازی پارس، شیمی بافت و شرکت شیمیایی فرآورد قشم. شرکت‌هایی که بخشی از زنجیره تولید پتروشیمی‌ها در پایین‌دست و میان‌دست تولید هستند و قطع برق، نه‌فقط به آنها زیان وارد می‌سازد بلکه جریان تولید در پتروشیمی‌های بالادست را هم مختل می‌کند.
چالشی که بنا به گفته بهروز رستمی، مدیرعامل شرکت شیمیایی فرآورد قشم هر ساعت ۲۸میلیون تومان برای واحد تحت مدیریت او زیان ساخته است. این شرکت که زیرمجموعه خانواده بزرگ تامین‌اجتماعی است، پاکت‌های بسته‌بندی مورد نیاز پتروشیمی‌هایی که محصولات جامد مثل پی‌وی‌سی دارند، تولید می‌کند. این واحد صنعتی بنا به گفته مدیرعامل او سه روز کامل -شبانه‌روزی- در هفته با قطع برق مواجه است .
زمان بازدید خبرنگاران دستگاه‌های این واحد تولیدی به دلیل قطع برق خاموش بود و کارگران بیکار بودند. قطع برق برای ماشین‌سازی پارس هم مساله اول است. بنا به گفته محمد جلیلی، مدیرعامل این شرکت، قطع برق کار را در بسیاری از مواقع به طور کامل متوقف می‌کند. البته او می‌گوید در روزهایی که برق دارند، کارگران شبانه‌روزی کار می‌کنند. ماشین‌سازی پارس، تولیدکننده مخازن با ظرفیت بالا، ماشین‌آلات و تجهیزات فلزی برای نیروگاه‌ها پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و بخش جاده‌ای است.
جلیلی می‌گوید: در چهارماهی که او به مدیرعاملی این شرکت منصوب شده، توانسته است که دو پروژه بزرگ قرارداد ببندد در حالی که همین دو پروژه تنها ۱۰درصد ظرفیت اسمی این کارخانه است.
جلیلی از بی‌مهری به ماشین‌سازی پارس گله‌مند است. موضوعی که به گفته او باعث تعدیل کارگران در سنوات گذشته شده است در حالی که این واحد تولیدی می‌تواند ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد کند و نیروی کار بیشتری را به کار بگیرد.
مقصد بعدی بازدید خبرنگاران پتروشیمی فارابی بود. قدیمی‌ترین پتروشیمی ماهشهر با عمری ۵۰ساله. دی‌اکتیل فتالات با ظرفیت اسمی ۶۰هزار تن و انیدرید فتالیک با ظرفیت اسمی ۵/۳۴هزار تن دو محصول مهم این پتروشیمی است. پتروشیمی فارابی هم تحت مالکیت مجموعه خانواده بزرگ تامین‌اجتماعی قرار دارد. این پتروشیمی سیستم تصفیه آب صنعتی، برج‌های خنک‌کننده، دیگ‌های بخار، واحد تولید نیتروژن و سیستم جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب صنعتی را راهبری می‌کند. به گفته مدیران این مجتمع قطع برق اگرچه با خرید برق جبران شده اما جریان تولید متصل به زنجیره‌ای از تولید خارج از کارخانه است که با قطع برق دچار اختلال می‌شود.
پس از فارابی، پتروشیمی غدیر دومین تولیدکننده پودر پی‌وی‌سی در کشور مقصد تور خبری بود. مهدی گودرزی، مدیر مجتمع غدیر در جریان بازدید از خط تولید پی‌وی‌سی غدیر به خبرنگاران گفت که این مجتمع بعد از پتروشیمی اروند، دومین تولیدکننده پی‌وی‌سی در کشور است که ظرفیت تولید ۱۲۰هزارتن دارد. او در مورد اقدامات پیشگیرانه در جنگ ۱۲روزه تحمیلی اخیر گفت: «ما الزام داشتیم کارخانه را خاموش کرده و مواد شیمیایی خطرناک و آتش‌زا را به مصرف برسانیم و مخازن را تخلیه کنیم. بعد از جنگ ۱۲روزه تعمیرات اساسی کارخانه را شروع و بعد از اتمام تعمیرات اساسی دوباره شروع به تولید کردیم.»
بازدید دو روزه خبرنگاران از پتروشیمی‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه خانواده بزرگ تامین اجتماعی یک پایان‌بندی داشت: چراغ کارخانه‌ها که روشن بماند، هیچ کارگری ناامید به خانه برنمی‌گردد.
