باز شدن مسیر تجارت زمینی
فاطمه عباس‌پور– «در آستانه باز شدن مسیر زمینی حمل کالا از طریق عراق به کویت هستیم. با این تحول، زمان و هزینه حمل‌ونقل به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت» آنچه خواندید بخشی از سخنان غلام‌زاده‌زنگنه، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و کویت بود که به صورت رسمی از آغاز تجارت زمینی میان دو کشور خبر داد.
کویت، کشوری نفتخیز و ثروتمند، در شمال شرقی شبه‌جزیره عربستان و در راس خلیج‌فارس واقع شده شاید بارز‌ترین ویژگی آن رفاه اقتصادی چشمگیری باشد که برای مردم خود به ارمغان آورده است. براساس آخرین آمار تولید ناخالص داخلی، سرانه کویت در حدود ۵۳۳/۳۷دلار بوده است. این کشور با در اختیار داشتن حدود ۵/۱۰۱میلیارد بشکه ذخایر نفت‌خام، حدود ۶درصد از ذخایر جهانی را به خود اختصاص داده است. صنعت نفت بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی و حدود ۹۰درصد از درآمدهای دولت را تشکیل می‌دهد. دفتر آمار مرکزی کویت از رشد ۱۷درصدی تجارت این کشور با ایران در سال ۲۰۲۴ خبر داد و ارزش صادرات ایران به کویت را ۷برابر واردات از این کشور اعلام کرد.
نقطه کانونی برای تجارت و ترانزیت
کویت در نزدیکی تنگه هرمز و خلیج‌فارس واقع شده است که این امر آن را به یک نقطه کانونی برای تجارت و ترانزیت در منطقه خاورمیانه تبدیل کرده است. این موقعیت استراتژیک به کویت اجازه می‌دهد تا به عنوان یک مرکز ترانزیت و تجارت بین‌المللی عمل کند. نسبت به بسیاری از کشورهای همسایه، کویت از ثبات سیاسی و اقتصادی نسبتا بالایی برخوردار است.
این ثبات، جذابیت‌های سرمایه‌گذاری و تجارت را برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران بین‌المللی افزایش می‌دهد. از سوی دیگر در سال‌های اخیر، کویت تلاش کرده تا وابستگی خود به نفت را کاهش دهد و به سمت تنوع اقتصادی حرکت کند. این کشور در زمینه‌هایی چون گردشگری، خدمات مالی و فناوری اطلاعات سرمایه‌گذاری کرده است. کویت به عنوان یکی از اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) و توافقات تجاری بین‌المللی، امکان دسترسی به بازارهای گسترده‌تر را فراهم کرده و از این طریق می‌تواند به رشد تجاری و اقتصادی خود ادامه دهد.
تا به اینجا درباره ظرفیت‌های کویت خواندیم و اکنون بهتر است نگاهی به این ظرفیت‌ها برای ایران داشته باشیم. ایران و کویت روابطی دیرینه و ریشه‌دار دارند که طی قرون متمادی در سایه دوستی، تعامل و همکاری شکل گرفته است.
در روزهای سخت و شرایط دشوار مردم ایران و کویت همواره در کنارهم بوده‌اند، و امروز این پیوند می‌تواند بستری برای رشد تجارت و سرمایه‌گذاری‌های مشترک باشد. کویت سالانه حدود ۵/۳۷میلیارد دلار کالا وارد می‌کند. مواد غذایی، مصالح ساختمانی، تجهیزات صنعتی، دارو و تجهیزات پزشکی، خودرو و قطعات یدکی از جمله مهم‌ترین اقلام وارداتی این کشور هستند.
سهم قابل توجه از بازار کویت برای ایران
ایران با توانمندی‌های تولیدی خود می‌تواند سهم قابل توجهی از این بازار را به خود اختصاص دهد. نزدیکی جغرافیایی ایران و کویت یک مزیت کم‌نظیر است. با فعال شدن مسیرهای زمینی از طریق عراق و تسهیل حمل‌ونقل امکان تامین بخش مهمی از نیازهای کویت از بازار ایران فراهم می‌شود. در این صورت، دستیابی به حجم ۲ میلیارد دلار تجارت دوجانبه، هدفی کاملا واقعی و در دسترس خواهد بود. ارزش تجارت ایران و کویت در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۱۱۲میلیون دلار اعلام شده بود. صادرات ایران به کویت در ماه‌های ژانویه تا مارس ۲۰۲۵ با رشد ۱۹درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۱۱۶میلیون دلار رسیده است. ایران در ماه‌های ژانویه تا مارس ۲۰۲۵ بالغ بر ۹۷میلیون دلار کالا به کویت صادر کرده بود اما واردات ایران از کویت در سه ماهه ۲۰۲۵ کاهش ۷درصدی داشته و از ۱۵میلیون دلار در سه‌ماهه۲۰۲۴ به حدود ۱۴میلیون دلار در این دوره رسیده است. تراز تجاری دو کشور در سه ماهه ۲۰۲۵ به میزان ۱۰۲میلیون دلار به نفع ایران بوده است.
ایران طی سه ماهه نخست ۲۰۲۵ در میان کشورهای صادرکننده به کویت در رتبه ۱۸ و در میان کشورهای واردکننده از کویت نیز در همین رتبه قرار داشته است. چین بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به کویت در این دوره و امارات بزرگ‌ترین واردکننده از کویت بوده‌اند.
اکنون دو کشور در حال ورود به دوره جدیدی از روابط تجاری خود هستند و علت آن نیز مطرح شدن جدی بحث تجارت زمینی است. ابراهیم غلام‌زاده‌زنگنه، رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و کویت در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران آنلاین، با اعلام این خبر، به بهبود شرایط تجاری دو کشور در سال جاری اشاره کرد و افزود: «بی‌تردید حجم مبادلات ایران و کویت در مقایسه با سال گذشته افزایش خواهد یافت. یکی از دلایل اصلی این رشد، رفع مشکل ویزا میان دو کشور است که با پیگیری‌های سفارت ایران در کویت و اتاق بازرگانی ایران و کویت محقق شد.»
به گفته او بعد از دوران کرونا، صدور ویزا از سوی کویت متوقف شده بود و این مساله تا مدت‌ها مانع رفت‌وآمد فعالان اقتصادی می‌شد اما اکنون تجار ایرانی می‌توانند به‌راحتی ویزای کویت دریافت کرده و مبادلات خود را از سر بگیرند.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و کویت همچنین از برطرف شدن بخش زیادی از مشکلات پیشین در حوزه حمل‌ونقل، گمرک، بازرسی و ترانزیت دریایی خبر داد و گفت: این هماهنگی‌ها با تعامل نزدیک اتاق بازرگانی و افراد تاثیرگذار در کویت حاصل شده است.
او در ادامه تصریح کرد: «در آستانه باز شدن مسیر زمینی حمل کالا از طریق عراق به کویت هستیم. با این تحول، زمان و هزینه حمل‌ونقل به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.»
فرصت پیوستن به کنوانسیون بین‌المللی کارنه‌تیر
غلام‌زاده‌زنگنه دلیل فراهم شدن این امکان را پیوستن عراق به کنوانسیون بین‌المللی کارنه‌تیر دانست و توضیح داد که کارنه‌تیر سند گمرکی بین‌المللی برای ترانزیت کالا از طریق جاده است. با استفاده از این سیستم، کامیون‌ها بدون تشریفات طولانی گمرکی در مسیرهای بین‌المللی، بارگیری و تخلیه می‌شوند. عراق به تازگی به این کنوانسیون پیوسته و این مساله عبور کالا از ایران به کویت را تسهیل می‌کند.
او حجم مبادلات تجاری ایران و کویت در سال گذشته را حدود ۳۰۰میلیون دلار اعلام کرد و افزود: با رفع مشکل ویزا و باز شدن مسیر زمینی، این رقم بدون شک چند برابر خواهد شد. این مسیر تازه، به ویژه در زمینه مبادلات کالاهای اساسی همچون موادغذایی، میوه‌وتره‌بار، سرعت و سهولت بیشتری ایجاد خواهد کرد و نقش مهمی در افزایش روابط تجاری دو کشور ایفا می‌کند.
متاسفانه این مساله که فعالیت اقتصادی پتانسیل‌ها را ببیند اما نتواند از آن به علت تحریم‌ها و شرایط خاص اقتصادی استفاده کند تبدیل به یک رویه ثابت در کشور شده است و توافقنامه اوراسیا آخرین نمونه از آن است. تحریم‌های بین‌المللی به ویژه تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران، امکان تجارت مستقیم میان ایران و کویت را محدود کرده است. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌هایی برای تبادل کالا، خدمات و سرمایه‌گذاری می‌شود که بر روابط تجاری دو کشور تاثیر منفی گذاشته است.
به دلیل محدودیت‌های قانونی، برخی تجار و شرکت‌ها ممکن است به تجارت غیررسمی و قاچاق روی آورند. این نوع تجارت می‌تواند به کاهش کیفیت و افزایش قیمت کالاها منجر شود و همچنین مشکلات قانونی و امنیتی را برای طرفین ایجاد کند. تحریم‌ها می‌توانند به افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی به کالاها و خدمات در بازارهای ایران و کویت منجر شوند. این موضوع می‌تواند به نفع برخی از کشورهای دیگر باشد که به عنوان تامین‌کنندگان جایگزین عمل می‌کنند. با وجود این چالش‌ها، ایران و کویت همچنان می‌توانند در زمینه‌های مختلفی مانند انرژی، کشاورزی، و گردشگری به دنبال فرصت‌های همکاری باشند اما این همکاری‌ها به‌شدت تحت‌تاثیر شرایط سیاسی و اقتصادی منطقه و تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد.
