ثبت جهانی به تنهایی کافی نیست!
نادر نینوایی
پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد در اجلاس اخیر یونسکو به تصویب رسید. این خبر مسرت‌بخش می‌تواند گامی مثبت در مسیر معرفی ایران به عنوان مقصد گردشگری ارزیابی شود.
در رابطه با ثبت جهانی آثار توجه به چند نکته ضروری است. چنانچه بخواهیم دو دلیل اصلی را که کشورها در ثبت جهانی آثار خود دنبال می‌کنند بیان کنیم باید بگوییم که هدف اول، حفاظت بهتر از میراث فرهنگی ثبت‌شده و هدف دوم کمک به توسعه گردشگری است.
در مورد هدف نخست یعنی حفاظت موثرتر از آثار ثبت‌شده باید بررسی کنیم که در سال‌های گذشته چقدر توانسته‌ایم از ظرفیت ثبت جهانی آثار بهره‌برداری مناسب داشته و زمینه حفاظت اثربخش از میراث جهانی‌مان را فراهم کنیم. به جز دره خرم‌آباد که به تازگی به ثبت جهانی رسیده، ۲۸ اثر دیگر ایران در سال‌های گذشته در فهرست آثار یونسکو ثبت شده‌اند که وضعیت حفاظتی و مرمتی آنها با هیچ متر و معیاری ایده‌آل نیست.
از ثبت جهانی مجموعه کاروانسراهای ایرانی حدود دو سال می‌گذرد اما امروز کاروانسرای «ینگی امام» که در فهرست کاروانسراهای ثبت‌شده جهانی قرار دارد، وضعیت مطلوبی ندارد و فرماندار ساوجبلاغ نیز درخصوص شرایط آن ابراز نگرانی کرده است.
در تخت‌جمشید مساله هجوم گل‌سنگ‌ها و خبرهایی که از حفاری‌های غیرقانونی در حریم این اثر چندهزار ساله مخابره می‌شود بسیار نگران‌کننده است. در اصفهان نیز وضعیت میدان نقش جهان با ایده‌آل‌ها فاصله دارد و سال گذشته تور اپراتور سوییسی که از اصفهان بازدید کرده بود، میدان نقش جهان را «اثری رها شده» توصیف و از وضعیت کاشی‌های مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله انتقاد کرد.
با توجه به موارد ذکرشده می‌توان نتیجه گرفت که ثبت جهانی نتوانسته زمینه حفاظت و مرمت حداکثری از میراث فرهنگی را فراهم کند.
نکته دومی که ثبت‌های جهانی را برای کشورها ارزشمند می‌کند، مساله توسعه گردشگری و استفاده از ظرفیت ثبت اثر در یونسکو برای جذب گردشگر و کسب عواید اقتصادی است. در این زمینه نیز باید اذعان داشت که جهت استفاده از ظرفیت ثبت جهانی و جذب گردشگر، پیش‌نیازهایی وجود دارد که یا دولت از تحقق آنها غافل مانده یا اصولا امکان دستیابی به آنها را ندارد. رفع چالش‌های دیپلماتیک با غرب و آمریکا و تنش‌زدایی یکی از پیش‌نیازهای اصلی جذب گردشگران بین‌المللی است که تاکنون محقق نشده است. در گام بعدی بازاریابی و برندینگ آثار ثبت جهانی شده ایران نیز اهمیت مضاعفی دارد که در این سال‌ها به آن توجه کافی نشده است. باید توجه داشت در حالی که ترکیه با نمایش نمادهای گردشگری استانبول و سایر عناصر گردشگری شهرهای خود در فیلم‌ها و سریال‌ها، گامی بلند در جهت تبدیل عناصر تاریخی به نمادهای گردشگری کشورش برداشته است، در ایران از این موضوع غافل بوده‌ایم.
بودجه تبلیغات و بازاریابی وزارت گردشگری در مقایسه با ارقام اختصاص‌یافته به رقبای منطقه‌ای ایران بیشتر شبیه یک شوخی است؛ موضوعی که مدیرکل توسعه گردشگری خارجی وزارت گردشگری نیز بر آن تاکید دارد. در دنیایی که عربستان سعودی، قطر و امارات‌متحده‌عربی با برگزاری رخدادهای بین‌المللی نظیر مسابقات جهانی فوتبال و فرمول یک مشغول تبلیغ گردشگری خود هستند و سلبریتی‌هایی نظیر «مسی» سفیر گردشگری کشورهای منطقه می‌شوند، ایران از توان و بودجه کافی برای معرفی جاذبه‌های ثبت جهانی خود برخوردار نیست.
با توجه به این شرایط می‌توان گفت ظرفیت‌های ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو به شدت محدود است چرا که این ثبت نه‌تنها زمینه‌ساز حفاظت ایده‌آل از آثار ثبت‌شده نبوده است بلکه پیش‌نیازهای لازم برای بهره‌برداری از این ثبت‌های جهانی در جهت توسعه گردشگری نیز فراهم نیست. با این تفاسیر برخلاف تبلیغات و تعریف و تمجیدهایی که این روزها از سوی برخی مسوولان مطرح می‌شود، صرف ثبت جهانی آثار کافی نیست. به بیان دیگر نباید فقط به خاطر این ثبت‌ها شادمان و مغرور شویم بلکه باید از همین امروز سیاست‌ها و برنامه‌های مدونی جهت حفاظت موثر از آثار ثبت شده و معرفی آنها تدوین و اجرایی کنیم در غیر این صورت صرف ثبت جهانی‌های انجام شده، عایده چندانی برای کشور در پی نخواهد داشت.
