نجات «دوستی» از مسیر دیپلماتیک
جهان صنعت– سخنگوی صنعت آب کشور می‌گوید که با ترکمنستان در مورد لایروبی و ساماندهی رودخانه اترک اتفاقات خوبی صورت گرفته و به تازگی هم درباره منابع آب سد دوستی توافق‌های خوبی اتفاق افتاده است.
منابع آبی سد دوستی که آب حدود ۲میلیون نفر از خراسان رضوی را تامین می‌کند، به تازگی و پس از سدسازی‌های طالبان روی هریرود به شدت کاهش یافته است. هریرود منبع آبی مشترک بین سه کشور ایران، افغانستان و ترکمنستان است. با این حال با سدسازی طالبان، ایران و ترکمنستان از این طرح آبی طالبان دچار کم آبی و مشکل تامین آب شرب شده‌اند.
آبگیری سد پاشدان در ولایت هرات افغانستان، که در دی ۱۴۰۳ آغاز شد، نمونه‌ای از این اقدامات است که نگرانی‌های جدی در ایران ایجاد کرده است. سد پاشدان در فاصله ۲۰کیلومتری شرق شهر هرات و روی سرشاخه‌های رودخانه هریرود احداث شده است.این سد با ظرفیت ذخیره‌سازی ۴۵میلیون مترمکعب آب، یکی از پروژه‌های بزرگ سدسازی افغانستان محسوب می‌شود. هدف اصلی این پروژه، تامین آب برای آبیاری ۱۳هزار هکتار زمین کشاورزی در افغانستان است. با این حال، این اقدام بدون توجه به حقوق کشورهای پایین‌دست، به‌ویژه ایران، صورت گرفته است. آبگیری سدپاشدان از سوی طالبان، ترکمنستان را هم تحت تاثیر قرار داده است. این رودخانه پس از عبور از مرز ایران، به ترکمنستان وارد می‌شود و بخشی از نیازهای آبی مناطق جنوبی این کشور را تامین می‌کرده است. با آبگیری این سد و کاهش جریان طبیعی رودخانه، دسترسی ترکمنستان به منابع آبی هریرود نیز محدود شده و این موضوع موجب نگرانی مقامات ترکمن شده است، به‌ویژه در زمینه تامین آب برای کشاورزی و حفظ اکوسیستم مناطق مرزی. نبود توافقنامه مشخص میان سه کشور درباره سهم هرکدام از آب این رودخانه، زمینه‌ساز تنش‌های احتمالی در آینده شده است.
عیسی بزرگ‌زاده درباره تفاهم با ترکمنستان برای برداشت صفر از آب سد دوستی در تابستان پیشرو برای تامین آب شهر مشهد اظهار داشت: ما با کشور ترکمنستان در همه موارد آبی ارتباطات خوبی داریم مثلا در مورد لایروبی و ساماندهی رودخانه اترک اتفاقات خوبی می‌افتد. هر ساله دو کشور باهم تماس دارند و رابطه آبی مناسبی داریم. در زمینه بهره‌برداری مشترک از سد دوستی هم رابطه مناسب، همکاری و گروه‌های مشترک داریم و همیشه به راهکاری که منافع دو کشور در آن رعایت شده می‌رسیم و ابزار خوبی برای مدیریت تنش آبی در هر دو کشور در اختیار است.
وی افزود: به‌دلیل نبود ورودی‌های مناسب، اقدامات موقت برای مدیریت منابع در دستور کار قرار گرفته است تا تابستان امسال با کمترین چالش طی شود.
بزرگ‌زاده به وضعیت رودخانه هیرمند و تعهدات کشور افغانستان در قبال ایران اشاره و تصریح کرد: طبق معاهده ۱۳۵۱ افغانستان موظف است سهم مشخصی از آب رودخانه هیرمند را به ایران تحویل دهد، با این حال از ابتدای سالآبی جاری تاکنون فقط حدود ۱۱۹میلیون مترمکعب آب وارد کشور شده است؛ رقمی که با حجم مورد انتظار فاصله معناداری دارد.
هرچند بزرگ‌زاده تاکید کرده که از کشورهای همسایه انتظار داریم در چارچوب عرف‌های منطقه‌ای و قوانین بین‌المللی، به تعهدات خود پایبند بمانند، با این حال کارشناسان توصیه می‌کنند برای حل این بحران و جلوگیری از تشدید تنش‌ها، ضروری است که ایران و افغانستان در زمینه استفاده مشترک از منابع آبی رودخانه هریرود به توافق برسند. ایران می‌تواند با استفاده از دیپلماسی فعال و همکاری با نهادهای بین‌المللی، حقوق خود را در زمینه منابع آبی حفظ کند. همچنین افغانستان باید در تصمیم‌گیری‌های خود، ملاحظات زیست‌محیطی و حقوق کشورهای پایین‌دست را در نظر بگیرد. راهکاری که ترکمنستان در پیش گرفته است و اگرچه به‌طور رسمی در مورد سد پاشدان اظهارنظر نکرده اما با اتخاذ رویکردی دیپلماتیک و همکاری‌های منطقه‌ای، در تلاش است تا از منافع خود در زمینه منابع آبی مشترک حفاظت و در عین حال روابط مثبت با افغانستان را حفظ کند.
مدیریت پایدار منابع آبی مشترک نیازمند همکاری نزدیک و احترام متقابل میان کشورهای همسایه است. فقط از طریق گفت‌وگو و تعامل سازنده است که می‌توان به راه‌حل‌های بلندمدت و منصفانه برای استفاده از منابع آبی مشترک دست یافت.
