بازگشت عثمانی؟
پوریا لوایی– آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA) به عنوان بازوی سیاست خارجی ترکیه، با اجرای پروژه‌های توسعه‌ای در بیش از ۱۷۰ کشور، به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کشورهای هدف کمک می‌کند. این فعالیت‌ها، فراتر از اهداف بشردوستانه، ابزارهایی برای نفوذ نرم ترکیه در راستای جلب حمایت افکار عمومی و تقویت جایگاه سیاسی و اقتصادی این کشور هستند. این یادداشت به معرفی تیکا، ساختار و فعالیت‌های آن و اهداف استراتژیک پشت این اقدامات می‌پردازد.
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA)، تاسیس شده در سال ۱۹۹۲، به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی سیاست خارجی ترکیه عمل می‌کند. این سازمان با اجرای بیش از ۳۰هزار پروژه در حوزه‌های آموزش، بهداشت، کشاورزی، زیرساخت و فرهنگ نقشی محوری در گسترش نفوذ نرم ترکیه ایفا کرده است. تیکا با تمرکز بر دیپلماسی توسعه‌ای و بهره‌گیری از اشتراکات تاریخی و فرهنگی به دنبال جلب حمایت افکار عمومی، تقویت همکاری‌های اقتصادی و ایجاد هم‌پیمانی‌های سیاسی در مناطق استراتژیک مانند آسیای مرکزی، قفقاز، بالکان، خاورمیانه و آفریقاست. این فعالیت‌ها، ضمن بهبود شرایط زندگی در کشورهای هدف، به ترکیه کمک می‌کنند تا جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر مسوول و اثرگذار در عرصه جهانی تقویت کند.
اهمیت نفوذ نرم برای ترکیه
در دنیای امروز، قدرت نرم به ابزاری کم‌هزینه و پایدار برای تامین منافع ملی تبدیل شده است. ترکیه با درک این موضوع، از طریق تیکا به دنبال برندسازی ملی و ایجاد تصویری مثبت از خود در افکار عمومی کشورهای هدف است. این کشور با اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، نه‌تنها به بهبود روابط دیپلماتیک و اقتصادی کمک می‌کند، بلکه در رقابت ژئوپلیتیکی با قدرت‌هایی مانند روسیه، چین و ایران جایگاه خود را در مناطق استراتژیک تقویت می‌کند. نفوذ نرم تیکا، از طریق جلب حمایت نخبگان و مردم عادی بستری برای گسترش بازارهای تجاری، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد هم‌پیمانی‌های سیاسی فراهم می‌آورد.
تاسیس و گسترش فعالیت‌ها
تیکا در سال۱۹۹۲ با هدف حمایت از کشورهای تازه استقلال‌یافته آسیای مرکزی و قفقاز تاسیس شد و به‌سرعت حوزه فعالیت خود را به ۱۷۰کشور گسترش داد. این سازمان که ابتدا زیرنظر وزارت خارجه و سپس از سال ۲۰۱۸ زیرمجموعه وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه فعالیت می‌کند، با بودجه‌ای که از ۸۵میلیون دلار در سال ۲۰۰۲ به ۷/۷میلیارد دلار در سال۲۰۲۱ رسید، پروژه‌هایی در زمینه‌های آموزش، بهداشت، کشاورزی و زیرساخت اجرا کرده است. این اقدامات، ضمن کمک به توسعه کشورهای هدف، نفوذ نرم ترکیه را از طریق ایجاد وابستگی‌های فنی و فرهنگی تقویت می‌کنند.
پروژه‌های فرهنگی و تاریخی
تیکا با مرمت آثار تاریخی دوره عثمانی در مناطقی مانند بالکان و خاورمیانه، به احیای هویت مشترک فرهنگی و تقویت پیوندهای تاریخی با کشورهای هدف می‌پردازد. این پروژه‌ها، مانند بازسازی مساجد و بناهای عثمانی، به جلب حمایت افکار عمومی و نخبگان کمک کرده و نفوذ نرم ترکیه را از طریق ترویج ارزش‌های مشترک فرهنگی گسترش می‌دهند.
پروژه‌های آموزشی و ظرفیت‌سازی
تیکا با تاسیس مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی فنی در کشورهایی مانند قزاقستان، نیروی کار محلی را آموزش داده و بسترهایی برای همکاری اقتصادی ایجاد می‌کند. این پروژه‌ها، ضمن ارتقای مهارت‌های محلی، زمینه‌ساز حضور شرکت‌های ترک در بازارهای خارجی شده و نفوذ نرم ترکیه را از طریق انتقال دانش و فناوری تقویت می‌کنند.
پروژه‌های بهداشتی و بشردوستانه
تیکا با ساخت بیمارستان‌ها، تامین تجهیزات پزشکی و ارائه خدمات بهداشتی در کشورهایی مانند سومالی، به بهبود شرایط زندگی کمک کرده است. این اقدامات، ضمن جلب حسن‌نیت مردم محلی، نفوذ نرم ترکیه را از طریق ایجاد تصویری خیرخواهانه و مسوولانه ارتقا می‌دهند.
پروژه‌های کشاورزی
تیکا با حمایت از کشاورزی مدرن کشورهای آفریقایی و آسیای مرکزی، اقتصاد محلی را تقویت می‌کند. این پروژه‌ها، ضمن افزایش تولیدات محلی، بازارهایی برای تجهیزات و خدمات ترک ایجاد کرده و نفوذ نرم ترکیه را از طریق همکاری‌های اقتصادی گسترش می‌دهند.
پشت‌پرده نفوذ نرم تیکا
فعالیت‌های تیکا اهداف استراتژیک متعددی را دنبال می‌کنند.
ایجاد بازارهای جدید: پروژه‌های کشاورزی و زیرساختی، مانند مراکز آموزشی در قزاقستان و حمایت‌های کشاورزی در سومالی، بازارهایی برای محصولات و خدمات ترک ایجاد می‌کنند.
تقویت هم‌پیمانی‌های سیاسی: همکاری‌های آموزشی و فرهنگی، روابط سیاسی با کشورهای هدف را تعمیق بخشیده و ترکیه را به عنوان یک متحد قابل اعتماد معرفی می‌کند.
جلب حمایت افکار عمومی: پروژه‌های بشردوستانه و فرهنگی، مانند مرمت آثار عثمانی، تصویر مثبتی از ترکیه در میان مردم و نخبگان کشورهای هدف ایجاد می‌کنند.
رقابت ژئوپلیتیکی: تیکا در مناطقی مانند غرب آسیا، آسیای مرکزی و بالکان به ترکیه کمک می‌کند تا در رقابت با قدرت‌هایی مانند روسیه، چین و ایران نفوذ خود را گسترش دهد.
احیای هویت عثمانی: پروژه‌های فرهنگی با تمرکز بر میراث عثمانی، به تقویت هویت مشترک ترکی و جایگاه ترکیه به عنوان مرکز این هویت کمک می‌کنند.
با این حال، تیکا با انتقاداتی نیز مواجه است. برخی تحلیلگران معتقدند که تمرکز این سازمان بر احیای میراث عثمانی ممکن است به عنوان تلاش برای بازسازی نفوذ تاریخی ترکیه تلقی شود. توجه بیش از حد این نهاد به فرهنگ و زبان ترکی به ویژه در کشورهایی نظیر بوسنی تا حدودی این ادعا را تقویت می‌کند. نکته قابل توجه دیگر آن که حتی در سال‌های اخیر که کشور ترکیه با تورم قابل توجهی روبه‌رو بوده، تیکا به فعالیت و هزینه کردن در کشورهای هدف ادامه داده است. به همین دلیل در داخل ترکیه، منتقدان استدلال می‌کنند که در شرایط بحران اقتصادی و تورم بالا، اولویت‌بندی کمک‌های خارجی به نیازهای داخلی آسیب می‌زند. این انتقادات نشان‌دهنده چالش‌های تیکا در حفظ تعادل بین اهداف داخلی و بین‌المللی است.
