هوش‌مصنوعی و نظام مردمسالاری
جهان صنعت – مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با انتشار گزارشی با عنوان هوش‌مصنوعی و نظام مردم سالاری به شناسایی چالشها، فرصتها و ارائه سیاست‌های راهبردی پرداخت. دفتر مطالعات حکمرانی این مرکز در گزارش «هوش‌مصنوعی و نظام مردمسالاری: شناسایی چالشها، فرصتها و ارائه سیاست‌های راهبردی» آورده که این پژوهش به بررسی تاثیر هوش‌مصنوعی (AI) بر مردمسالاری دینی با تمرکز بر جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. این مطالعه تاکید میکند که هوش‌مصنوعی در جوامع مردمسالار، فرصتها و چالش‌هایی توأمان را به همراه خواهد داشت.
در ادامه این گزارش بیان شده که مزایای بالقوه شامل تصمیم‌گیری مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی، تسهیل مشارکت شهروندان و افزایش دقت و سرعت انتخابات است. بااین‌حا نگرانی‌هایی در مورد کاهش مشارکت شهروندان، دستکاری سیستماتیک آرا، مسائل شفافیت و پیامدهای اخلاقی گسترده‌تر مانند توزیع و دسترسی نابرابر به منابع و انتشار اطلاعات نادرست از طریق فناوری جعل عمیق (Deep Fake) مطرح می‌شود. در پایان نقش حیاتی چارچوب‌های اخلاقی، سیاست‌ها و مقررات در مدیریت هوش‌مصنوعی در یک نظام مردمسالار دینی، برای حصول اطمینان از همسویی با اصول دینی، عدالت و کرامت انسانی مورد تاکید قرار می‌گیرد و لزوم ارزیابی مداوم و توسعه قواعد همگام با پیشرفت‌های فناورانه برجسته می‌شود .
در این گزارش گفته شده که تلاش‌های مشترک بین فناوران، سیاستگذاران، متخصصان اخلاق و علمای دینی نیز به‌عنوان کلید رسیدگی به ملاحظات اخلاقی در حال توسعه معرفی می‌شوند. درک تاثیرات هوش‌مصنوعی میتواند توسعه سیاست‌ها را به سمت حکمرانی مسوولانه در قبال مردمسالاری مانند تقویت مشارکت، صیانت از آزادی‌‌‌های سیاسی، شفافیت در اطلاعات، اقدامات و استفاده اخلاقی از هوش‌مصنوعی منطبق بر ارزش‌های بنیادین، هدایت کند .
در ادامه این گزارش یافته‌های کلیدی تشریح شده و آمده که درنتیجه به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در نظام مردمسالاری دینی، هم فرصت‌های قابل‌توجه و هم چالش‌های مهمی را به همراه دارد. با توسعه و اجرای سیاست‌ها و راهکارهای جامع می‌‌توان از مزایای هوش‌مصنوعی بهره‌مند شد و درعین‌حال از ارزش‌های اساسی مردمسالاری دینی محافظت کرد. از طریق سیستم‌های هوش‌مصنوعی اخلاقی و شفاف، مشارکت بیشتر شهروندان، حمایت از حریم خصوصی داده‌ها و همکاری‌‌‌های مشترک بین‌رشته‌ای، حکمرانی مبتنی‌بر مردمسالاری دینی میتواند بر پیچیدگی‌های هوش‌مصنوعی غلبه کرده و اطمینان حاصل کند که این فناوری سهم مثبتی در حکمرانی ایفا میکند.
در این گزارش بیان شده که برای مدیریت موثر تاثیر هوش‌مصنوعی بر مردمسالاری دینی، ضروری است پیشنهادها و راه‌حل‌های جامع سیاستی توسعه داده شود که چالشها و فرصت‌های منحصربه‌فرد ارائه شده توسط هوش‌مصنوعی را مورد توجه قرار دهد. این سیاست‌ها باید تضمین کنند که فناوریهای هوش‌مصنوعی با ارزش‌های اصلی مردمسالاری دینی مانند عدالت، شفافیت و مشارکت شهروندان همسو هستند .
در این گزارش پیشنهاد شده که ایجاد چارچوب‌های اخلاقی و نظارتی مدنظر باشد. توسعه چارچوب‌های قوی اخلاقی و نظارتی از اهمیت بالایی برخوردار است. این چارچوب‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که سیستم‌های هوش‌مصنوعی به صورت شفاف عمل کرده و در قبال تصمیمات خود پاسخگو باشند. نهادهای نظارتی باید استانداردهایی را برای شفافیت هوش‌مصنوعی اجرا کنند و از سیستم‌های هوش‌مصنوعی بخواهند توضیحاتی در مورد تصمیمات و اقدامات خود ارائه دهند. این شفافیت به حفظ اعتماد عمومی و نظارت آگاهانه بر فناوریهای هوش‌مصنوعی کمک خواهد کرد. در گزارش مرکز پژوهش‌‌‌ها مبنی‌بر «نگاشت نهادی و تقسیم کار ملی در حوزه توسعه هوش‌مصنوعی» نیز تاکید شده است که در سطح تنظیم‌گری یک نهاد ملی باید مقررات هوش‌مصنوعی و دستورالعمل‌‌‌های اخلاقی و استانداردها را تدوین کند و برای اطمینان از استفاده مسوولانه و ایمن بر برنامههای کاربردی هوش‌مصنوعی، نظارت و ارزیابی محصولات مرتبط با فناوریهای هوش‌مصنوعی را برعهده گیرد. این نهاد تنظیم‌گر ملی به‌دلیل ضرورت‌‌‌های همراهی هر سه قوه با آن برای برخورداری از مشروعیت و قدرت لازم باید شامل همه ذی‌نفعان مربوطه باشد .
ترویج سیستم‌های هوش‌مصنوعی فراگیر و عادلانه یکی دیگر از پیشنهادات مرکز پژوهش‌هاست. در توضیح این پیشنهاد بیان شده که برای مقابله با خطر سوگیری و تبعیض، ترویج توسعه و استفاده از سیستم‌های هوش‌مصنوعی فراگیر و عادلانه ضروری است. این امر با اجرای خط‌مشی‌های سختگیرانه برای داده‌های آموزشی هوش‌مصنوعی به‌منظور اطمینان از اینکه عاری از سوگیری‌های تاریخی باشند، قابل دستیابی است. علاوه‌براین نظارت و ارزیابی مستمر سیستم‌های هوش‌مصنوعی باید برای شناسایی و کاهش هرگونه سوگیری که ممکن است با گذشت زمان پدیدار شود، انجام گیرد. مشارکت ذی‌نفعان مختلف ازجمله گروه‌‌‌های به حاشیه رانده شده، در فرآیند توسعه نیز میتواند به تضمین منصفانه و عادلانه بودن فناوریهای هوش‌مصنوعی کمک کند.
تقویت مشارکت و تعامل شهروندان دیگر پیشنهاد مرکز پژوهش‌هاست. در این بخش آمده که سیاست‌هایی باید برای افزایش مشارکت و تعامل شهروندان در حکمرانی از طریق هوش‌مصنوعی اجرا شود. این میتواند شامل توسعه پلتفرم‌های مبتنی‌بر هوش‌مصنوعی باشد که تعامل عمومی را تسهیل میکند، اطلاعات لحظه‌ای را ارائه و به شهروندان اجازه میدهد تا نظرات خود را در مورد تصمیمات دولت ابراز کنند. با در دسترس‌تر و تعاملی‌تر کردن حکمرانی، این پلتفرم‌ها می‌توانند به حفظ مشارکت فعال شهروندان که یک اصل اساسی مردمسالاری دینی است، کمک کنند .
در این گزارش تضمین حریم خصوصی و امنیت داده‌ها هم مورد توجه قرار گرفته است. در توضیح این بند گفته شده که محافظت از حریم خصوصی و امنیت داده‌ها در بستر هوش‌مصنوعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سیاست‌ها باید مقررات سختگیرانه‌ای برای حفاظت از داده‌ها به منظور حفاظت از اطلاعات شخصی شهروندان اعمال کنند. این مقررات شامل محدود کردن جمع‌آوری و استفاده از داده‌های شخصی به آنچه برای اهداف خاص ضروری است و اطمینان از ذخیره‌سازی امن داده‌ها می‌شود. علاوه‌براین شهروندان باید بر داده‌های خود کنترل داشته باشند، ازجمله حق دسترسی، اصلاح و حذف اطلاعات شخصی خود .
مرکز پژوهش‌های مجلس با پیشنهاد ضرورت توسعه سواد هوش‌مصنوعی و آگاهی عمومی بیان کرده که افزایش سواد هوش‌مصنوعی و آگاهی عمومی برای اطمینان از اینکه شهروندان پیامدهای فناوریهای هوش‌مصنوعی را درک می‌کنند، ضروری است. برنامههای آموزشی و کمپین‌های آگاهی عمومی می‌توانند به رمزگشایی هوش‌مصنوعی کمک کرده و شهروندان را قادر سازند با فناوریهای هوش‌مصنوعی به‌صورت نقادانه و مسوولانه تعامل داشته باشند. کارزارهای ترویج آگاهی هوش‌مصنوعی به عموم مردم در مورد مزایا، خطرات و تاثیرات بالقوه هوش‌مصنوعی بر جامعه آموزش میدهد. این موضوع که به همکاری گسترده رسانه‌‌‌ها و شبکه‌‌‌های اجتماعی نیاز دارد باید مبتنی‌بر یک رویکرد مشارکت جویانه و با یک برنامه‌‌ریزی بلندمدت هدایت شود. این دانش برای مشارکت آگاهانه مردم در حکمرانی و پاسخگو کردن سیستم‌های هوش‌مصنوعی حیاتی است .
آخرین پیشنهاد اجرای ارزیابی و تطبیق مستمر سیاست‌هاست. در این بخش ذکر شده که با توجه به سرعت بالای توسعه هوش‌مصنوعی، سیاست‌ها و مقررات باید به طور مداوم مورد ارزیابی و تطبیق قرار گیرند تا با پیشرفت‌های فناوری همگام شوند. بررسی‌های منظم سیاست‌های هوش‌مصنوعی میتواند به شناسایی چالشها و فرصت‌های نوظهور کمک و اطمینان حاصل کند که چارچوب‌های نظارتی همچنان مرتبط و موثر باقی بمانند. این رویکرد تطبیقی، مردم‌سالاری‌های دینی را قادر می‌سازد تا به‌صورت پیشگیرانه به چشم‌انداز در حال تحول هوش‌مصنوعی پاسخ دهند .
