۳ سناریوی محتمل برای رمزارزها
شاپور محمدی، رییس اسبق سازمان بورس و اوراق بهادار
با توجه به تحولات اخیر بازارهای مالی دنیا و قرار گرفتن بخشی از دارایی‌های خانوارها در سبد محصولات دیجیتال موسوم رمزارزها مانند بیت‌کوین، یکی از سوالات پیش‌روی سرمایه‌گذاران، آینده این محصولات دیجیتال است. محصولات دیجیتال یک ویژگی بسیار مهم پول‌های رایج را که قوه ابراء‌قانونی است، ندارند و برخلاف پول‌های رسمی کشورها متناسب با رشد و افت تولید ناخالص داخلی کشورها حجم آنها تغییر نمی‌کند بنابراین قدرت هماهنگی با حجم اقتصاد کشورها را در خود ندارند. همچنین مانند دارایی‌های رایج که یا مولد ارزش هستند یا ارزش استفاده و انتفاع مستقیم ناشی از مصرف یا کاربری دارند این محصولات این‌گونه نیستند. البته این محصولات برخی ویژگی‌های پول رایج مانند ذخیره ارزش و وسیله مبادله را دارند. در نتیجه به مفهوم کلاسیک محصولات دیجیتالی مانند بیت‌کوین نه ارز هستند و نه دارایی اما به‌دلیل سهولت تداول این واژه، از عبارت «رمزارز» در اینجا استفاده می‌کنیم. سه نگاه یا سه سناریو برای این محصولات متصور هستیم:
الف) پذیرش آنها توسط دولت‌ها به عنوان پول رایج کشورها که این سناریو مغایر با ذات همتا به همتا
(Peer to Peer) بودن رمزارزهاست و برخلاف ویژگی دور از دسترس بودن مالکیت افراد (از دسترس دولت‌ها) کنترل را در اختیار دولت‌ها قرار خواهد داد که مطلوب نیست.
ب) ممنوعیت سراسری توسط دولت‌ها و نفی حقوق مالکیت نسبت به دارایی‌های فیزیکی مانند اتومبیل و مستغلات به‌دست آمده با پرداخت از طریق رمزارزها که در این سناریو نیز رمزارزها به مرور کم‌ارزش شده و از جایگاه فعلی به میزان قابل‌توجهی تنزل خواهند کرد.
ج) ادامه حالت فعلی که این گزینه نه پذیرش و نه نفی کامل است، در این حالت رمزارزها می‌توانند در بلندمدت نیز باقی بمانند در واقع جایگزین پول نقد در مبادلات بین‌المللی هستند که به‌دلیل حذف پول نقد از مبادلات بین‌المللی جایگاه مناسبی پیدا خواهند کرد. در این سناریو لزوما کارهای انجام‌شده غیرقانونی نیستند اگرچه مبادلات غیرقانونی بین‌المللی نیز می‌تواند با رمزارزها انجام شود اما لزوما غیرقانونی نیستند. به هر دلیلی برخی اشخاص تمایل دارند از حوزه نفوذ قانونی دولت‌ها نسبت‌به مالکیت خود جلوگیری کنند بنابراین در این حالت رمزارزها ارزش کارکردی (Functional) بیشتری پیدا خواهند کرد. در این صورت علاوه‌بر حجم اقتصاد غیررسمی کشورها (که لزوما تمامی این حجم از مبادلات بین‌المللی غیرقانونی نیست) شدت مقرراتی (Regulation Intensity) درخصوص مالکیت و مبادلات مالی می‌تواند موجب افزایش استفاده از رمزارزها شود.
هر میزان نظارت‌گریزی بیشتر باشد، حجم اقتصاد غیرقانونی و غیررسمی اقتصادها بالاتر باشد و هرچه شدت مقرراتی بالاتر باشد ارزش رمزارزها افزایش خواهد یافت. علاوه‌بر کارکرد مبادلاتی رمزارزها کارکرد کسب سود سرمایه‌ای نیز برای آنها متصور است که این نوع تقاضا تحت‌تاثیر چشم‌انداز سودآوری قراردارد. به بیان خلاصه‌تر تحلیل بازار رمزارزها علاوه‌بر چارچوب‌های اقتصاد مالی باید در چارچوب ملاحظات اقتصاد حقوق (Economics of Law) نیز مورد بررسی قرار گیرد.
ریسک، بازده، نقدشوندگی و هزینه‌های مبادلاتی تحت‌تاثیر ملاحظه گریز از ترتیبات رسمی(Formal orders) اقتصاد برای حقوق مالکیت نیز قرار می‌گیرد.
تحت سناریوی (پ) رمزارزها به اندازه سهم آنها از تجارت جهانی به اضافه میزان تمایل گریز از ترتیبات رسمی اقتصاد جایگاه خود را حفظ خواهند کرد، اگر با ریسک‌های ذیل‌الذکر تحت چالش قرار نگیرند.
اگرچه تحت سناریوی سوم رمزارزها باقی خواهند ماند اما ریسک‌هایی نیز فراراه رمزارزها وجود دارد، رمزارزهای با حجم بزرگ در صورت کاهش حجم منابع ورودی به معاملات آنها جذابیت سودآوری خود را از دست خواهند داد و هرچه توزیع ورود منابع پولی (دلار و یورو) به طرف یکنواخت شدن حرکت کند جذابیت رمزارزهای بزرگ‌تر و با رشد بیشتر، کاهش خواهد یافت. دلیل این امر این است که ارزشی در این بازارها (به‌جز ارزش دوردسترس بودن برای برخی اشخاص و برای برخی تبادلات مالی) خلق نمی‌شود بنابراین ارزش خلق‌شده در بازارهای دیگر باید صرف استمرار رونق در این بازارها شود و هرچه این ارزش ورودی به‌سمت یکنواختی حرکت کند، رمزارزهای بزرگ‌تر و با رشد بیشتر، تحت فشار بیشتری قرار خواهند گرفت.
علاوه‌بر ریسک فوق، ریسک برداشته شدن توافق عمومی به‌دلایل پیش‌بینی‌نشده نیز وجود دارد. تعادل ناشی از توافق عمومی می‌تواند با کاهش اثر عوامل ایجاد‌کننده آن، به‌سرعت متاثر شود بنابراین در بررسی چشم‌انداز رمزارزها به روند متغیرهای معکوس‌کننده توافق عمومی نیز باید توجه شود.
در تحلیل هر بازاری مقدم بر تحلیل چگونگی توزیع ارزش بین بازیگران، منشا خلق ارزش شایسته توجه است. امید است با تحلیل‌های عمیق‌تر شاهد تعادل بین‌بازاری بیشتر در بازارهای مالی مختلف باشیم که انواع نیازهای سرمایه‌گذاران را پاسخ می‌دهند.
