نبض اقتصاد در دست نرخ بهره
جهان‌صنعت – نرخ بهره، اگرچه مفهومی ساده به نظر می‌رسد اما در قلب بسیاری از تصمیمات کلان و خرد اقتصادی جای دارد؛ از تعیین نرخ وام مسکن گرفته تا کنترل تورم، از تحریک سرمایه‌گذاری تا هدایت انتظارات بازار. در واقع، نرخ بهره را می‌توان نبض تپنده اقتصاد دانست که تغییرات آن می‌تواند جریان خون اقتصاد را کند یا تند کند.
نرخ بهره در ساده‌ترین تعریف، قیمت پول است؛ یعنی هزینه‌ای که بابت قرض‌گرفتن پول پرداخت می‌شود یا پاداشی که در ازای پس‌انداز به فرد تعلق می‌گیرد اما همین مفهوم ساده، نقشی پیچیده در تنظیم تعادل میان مصرف، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، تورم و رشد اقتصادی ایفا می‌کند.
وقتی بانک مرکزی یک کشور تصمیم می‌گیرد نرخ بهره را افزایش دهد، هدف اصلی آن کاهش سرعت گردش پول است. نرخ بهره بالاتر، وام‌گرفتن را گران‌تر می‌کند و بنابراین افراد و بنگاه‌ها ترجیح می‌دهند مصرف و سرمایه‌گذاری خود را به تعویق بیندازند. این موضوع در نهایت تقاضای کل را کاهش می‌دهد و فشار تورمی را کم می‌کند. به همین دلیل است که یکی از ابزارهای اصلی سیاستگذاران پولی برای مهار تورم، افزایش نرخ بهره است.
برعکس، وقتی نرخ بهره کاهش پیدا می‌کند، هزینه وام‌گرفتن کمتر می‌شود و سرمایه‌گذاری و مصرف افزایش می‌یابد. این سیاست اغلب در شرایط رکود اقتصادی اتخاذ می‌شود تا تقاضا را تحریک کرده و رونق اقتصادی ایجاد کند. این همان کاری است که بانک‌های مرکزی در سراسر جهان پس از بحران مالی ۲۰۰۸ و دوران کرونا انجام دادند: کاهش بی‌سابقه نرخ‌های بهره به منظور حفظ جریان اقتصاد.
اما اثر نرخ بهره فقط به داخل مرزهای یک کشور محدود نمی‌شود. سرمایه‌های جهانی همواره به‌دنبال بازدهی بالاتر هستند، بنابراین نرخ بهره بالاتر در یک کشور می‌تواند باعث ورود سرمایه خارجی به آن کشور شود، ارزش پول ملی را افزایش دهد و تراز پرداخت‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. از همین‌رو، نرخ بهره در سیاست‌های ارزی و تنظیم روابط اقتصادی بین‌المللی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
در ایران نیز نرخ بهره همیشه محل مناقشه بوده است. از یک سو، نرخ بهره رسمی در سال‌های اخیر معمولا پایین‌تر از نرخ تورم قرار داشته و این به معنای نرخ بهره حقیقی منفی است؛ یعنی سپرده‌گذار در عمل ضرر می‌کند. از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند افزایش نرخ بهره در ایران به‌دلیل ساختار بانکی ناکارآمد و نبود بازارهای عمیق مالی، می‌تواند به افزایش هزینه‌های تولید دامن بزند و رکود را تعمیق کند.
در مجموع، نرخ بهره همانند یک فرمان در دست سیاستگذار پولی است؛ ابزاری حساس، موثر و البته نیازمند دقت در کاربرد. تصمیم‌گیری درباره آن باید با درک دقیق از شرایط اقتصادی، ساختار بازارها و انتظارات مردم همراه باشد. اینجاست که «نرخ بهره» تنها یک عدد نیست، بلکه تجلی نوعی نگاه به آینده اقتصاد است.
