معامله پشت پرده ترامپ با روسیه
محمدرضا ستاری – فرآیند صلح میان روسیه و اوکراین پس از نشست پرسر و صدا در آلاسکا میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین که تا حد زیادی متوقف شده بود، اکنون به‌نظر می‌رسد که در پشت‌پرده به گونه‌ای دیگر در حال اجرایی شدن است؛ به‌گونه‌ای که به تازگی نماینده پوتین با استیو ویتکاف در میامی آمریکا در این خصوص مذاکراتی محرمانه داشته است. براساس گزارش‌های جدیدی که از سوی اکسیوس و پالیتیکو منتشر شده، ایالات‌‌متحده و روسیه به‌طور محرمانه روی یک طرح صلح ۲۸ماده‌ای برای اوکراین کار می‌کنند و مقامات دولت ترامپ ادعا کرده‌اند که توافق در این خصوص در آینده‌ای نزدیک محتمل است.
البته جزئیات دقیق این طرح که ظاهرا از طرح ۲۰ماده‌ای ترامپ برای صلح غزه الهام گرفته شده، هنوز روشن نیست اما برخی مقامات آمریکایی به پالیتیکو گفته‌اند که یک پیشرفت عمده در راه است. با این حال برخی ناظران معتقدند هنوز بسیاری از مسائل نامشخص است و هیچ تضمینی وجود ندارد که این طرح پیش برود زیرا کرملین پیشاپیش نسبت به این پیشنهاد ابراز تردید کرده و نبود اطلاعات درباره اجزای آن، تعیین موارد اختلاف میان طرفین را دشوار کرده است. با این حال، این طرح یکی از نخستین نشانه‌های پیشرفت در مذاکرات صلح طی هفته‌های اخیر به‌شمار می‌آید. طبق گزارش اکسیوس، این طرح بر چهار محور متمرکز است؛ صلح در اوکراین، موضوع تضمین‌های امنیتی، امنیت اروپا و آینده روابط آمریکا با کی‌یف و مسکو.
مذاکره محرمانه در میامی
در همین رابطه و درحالی‌که کیریل دیمیتریف نماینده پوتین با استیو ویتکاف در میامی دیدار کرده است، مجله فارن پالسی در گزارشی که به‌تازگی منتشر کرده، آورده است: روسیه پیشتر خواستار امتیازهای قابل توجهی از اوکراین شده بود؛ از جمله محدودیت در اتحادهای امنیتی کی‌یف، داشتن حق نظر درباره اندازه و ترکیب ارتش اوکراین و امتیازهای سرزمینی. مسکو از اروپا نیز پیشتر خواستار محدودیت بر نیروهای عضو ناتو از جمله خروج ضمنی نیروهای ناتو از کشورهای بالتیک شده بود بنابراین برخی تحلیلگران غربی معتقدند روسیه بعید است اهداف جنگی خود را به طور عمده تغییر دهد زیرا کرملین ارزش زیادی برای آنها قائل است.
در چنین شرایطی طرح جدید حاصل گفت‌وگوهای استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا و کیریل دیمیتریف، نماینده پوتین و رییس صندوق ثروت ملی روسیه طی سه روز در اواخر اکتبر در میامی است. دیمیتریف به اکسیوس گفته که نسبت به موفقیت این طرح احساس مثبتی دارد زیرا موضع روسیه واقعا شنیده می‌شود.
با توجه به نقش دیمیتریف در این روند ممکن است بخش‌هایی از طرح بر بازگرداندن همکاری اقتصادی میان روسیه و ایالات‌‌متحده متمرکز باشد زیرا دیمیتریف، بانکدار تحصیلکرده دانشگاه استنفورد، مدافع فعال احیای همکاری اقتصادی میان دو کشور است. در این میان آمریکا و متحدانش تلاش کرده‌اند اقتصاد روسیه را به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین تحت فشار قرار دهند به‌طوری‌که ترامپ اخیرا تحریم‌هایی علیه دو شرکت بزرگ نفتی روسیه یعنی روس‌نفت و لوک‌اویل تصویب کرده است. خبر طرح ویتکاف-دیمیتریف در حالی منتشر می‌شود که اقتصاد روسیه پس از دو سال رشد ناشی از هزینه‌های نظامی در حال کند شدن است.
دورنمای آینده
با این حال با وجود خوش‌بینی دیمیتریف، کرملین سه‌شنبه هفته گذشته اعلام کرد که موضعش درباره توافق صلح با اوکراین تغییر نکرده است. دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: مذاکرات در انکوریج برگزار شد و فعلا چیزی برای افزودن به آنچه مطرح شده وجود ندارد.»
موضع اوکراین درباره این طرح نیز نامشخص است. بنابر گزارش اکسیوس، ویتکاف به تازگی در میامی با روستم عمروف، مشاور امنیت ملی زلنسکی درباره این طرح گفت‌وگو کرده اما روشن نیست که اوکراین کاملا با این روند همراه باشد زیرا کی‌یف در طول جنگ همواره تاکید کرده که هیچ توافق صلحی را بدون حضورش بر سر میز مذاکره نخواهد پذیرفت.
علاوه بر این، طرح در زمانی حساس برای زلنسکی مطرح شده. او درگیر یک رسوایی بزرگ مربوط به فساد است بنابراین دردسرهای داخلی این رسوایی، همراه با فشار ناشی از پیشروی‌های روسیه در منطقه دونباس در شرق اوکراین به نظر بخش بزرگی از دلیل باور دولت ترامپ به عملی بودن این طرح صلح است.
در چنین شرایطی زلنسکی برای احیای روند صلح به آنکارا رفته و همچنین قرار است در کی‌یف با هیاتی به ریاست دن دریسکول وزیر ارتش آمریکا دیدار کند. ورود دریسکو و دیگر مقام‌های ارشد نظامی به کی‌یف که بالاترین سطح سفر مقامات پنتاگون به اوکراین در دوره دوم ترامپ محسوب می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای باشد از اینکه دولت آمریکا قصد دارد به سرعت این طرح جدید را پیش ببرد. در این میان تاکنون تنها چیزی که زلنسکی گفته این است که کی‌یف برخی مواضع و سیگنال‌ها را از واشنگتن دریافت کرده، همچنین مشخص نیست متحدان اروپایی آمریکا از این طرح حمایت می‌کنند یا نه؟ رهبران اروپایی همواره بر صلحی برای اوکراین تاکید کرده‌اند که امتیازات اندکی به روسیه بدهد. خود ترامپ نیز در میزان حمایت از اوکراین دچار نوسان بوده یعنی گاهی می‌گوید اوکراین می‌تواند تمام سرزمین‌هایش را پس بگیرد و گاهی بر زلنسکی فشار می‌آورد که با پوتین به توافق برسد. به همین دلیل مشخص نیست که توافق دوجانبه آمریکا و روسیه در صورت نهایی شدن تا چه میزان می‌تواند دورنمای یک صلح واقعی در اوکراین را رقم بزند زیرا متحدان اروپایی اوکراین قاعدتا فشارهای لازم را برای تعدیل بخشی از آن جهت اجرای نهایی وارد خواهند کرد.
در همین راستا خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داده که پیش‌نویس توافق پیشنهادی آمریکا شامل تعهد ایالات‌‌متحده و کشورهای اروپایی به ارائه یک تضمین امنیتی برای اوکراین است تا آنها را موظف کند در صورت حمله دوباره به اوکراین واکنش نشان دهند.
با این حال طبق گزارشی که یورونیوز منتشر کرده، اتحادیه اروپا مخالف طرح ۲۸ماده‌ای است که بنابر گزارش‌ها توسط آمریکا و روسیه پشت درهای بسته و با هدف پایان دادن به جنگ اوکراین تهیه شده است. این اتحادیه همزمان خواستار آن است که در هرگونه تلاش دیپلماتیک، رهبران کی‌یف و نمایندگان این اتحادیه حضور داشته باشند.
گفته می‌شود این طرح که اولین‌بار رسانه آمریکایی اکسیوس درباره آن خبر داده، شامل شرایطی است که برای اوکراین بسیار نامطلوب خواهد بود؛ از جمله تسلیم کامل دونباس که نیروهای روسیه نتوانسته‌اند آن را به‌طور کامل کنترل کنند و محدودیت‌هایی برای اندازه نیروهای مسلح اوکراین. در عوض، آمریکا تضمین امنیتی برای کی‌یف و اروپا در برابر تجاوزات آینده روسیه ارائه خواهد داد. در همین رابطه کایا کالاس، رییس دستگاه دیپلماسی اتحادیه اروپا صبح پنجشنبه به خبرنگاران گفت: آنچه ما به عنوان اروپایی‌ها همیشه از آن حمایت کرده‌ایم، صلحی پایدار و عادلانه است و از هرگونه تلاش برای دستیابی به آن استقبال می‌کنیم. برای اینکه هر طرحی عملی شود به اوکراینی‌ها و اروپایی‌ها نیاز است.
