توافق عربی در کاخ سفید
جهان‌صنعت – سفر احمد الشرع رییس‌جمهور سوریه به واشنگتن و دیدارش با دونالد ترامپ در کاخ‌سفید می‌تواند نقطه عطفی در تلاش دمشق برای جلب سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز جهت تثبیت و بازسازی کشوری باشد که از جنگ داخلی ویران شده است. کلید این هدف، دستیابی به گشایش بزرگ در زمینه لغو تحریم‌هاست.
به گفته برخی تحلیلگران زمانبندی این رویداد شگفت‌انگیز است. تنها یک سال پیش، الشرع رهبری گروه تروریستی و شورشی «هیات تحریر الشام» را برعهده داشت؛ گروهی که از سوی ایالات متحده به عنوان سازمان تروریستی شناخته می‌شد و در آستانه آغاز حمله‌ای برق‌آسا بود که در دسامبر گذشته رژیم بشار اسد را سرنگون کرد. اکنون، یک سال بعد او به‌عنوان رییس‌جمهوری سوریه در حال اجرای دیپلماسی لبخند در سطح جهانی است که مقصد آن، دفتر بیضی‌شکل کاخ سفید است.
در همین رابطه استیون‌هایدمَن، استاد مطالعات خاورمیانه در کالج اسمیت در گفت‌وگو با المانیتور می‌گوید: سفر الشرع از بسیاری جهات نقطه عطفی است که نشان می‌دهد روابط ایالات متحده و سوریه در یک سال گذشته تا چه اندازه دگرگون شده است. این سفر نشانه‌ای از تایید قاطع دولت جدید سوریه و هم‌سویی آن با محور آمریکاست. با این حال نمادگرایی این دیدار به اندازه نتایج آن اهمیت دارد زیرا دمشق در حالی به دنبال پایان دادن به انزوای اقتصادی و تسریع بازسازی است که تحریم‌های آمریکا همچنان سرمایه‌گذاری را فلج کرده‌اند.
اقتصاد سوریه، بیش از یک دهه پس از آغاز جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱، هنوز ویران است. بانک جهانی در اکتبر برآورد کرد که بازسازی این کشور ممکن است تا ۳۴۵میلیارد دلار هزینه داشته باشد. نزدیک به ۹۰درصد مردم سوریه در فقر زندگی می‌کنند و تولید ناخالص داخلی پس از کاهش ۵/۱درصدی در سال گذشته در سال ۲۰۲۵ تنها بک‌درصد رشد خواهد داشت.
در این میان الشرع از زمان به قدرت رسیدن، بازسازی و احیای اقتصادی را در راس اولویت‌های خود قرار داده است. کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس به رهبری عربستان سعودی وعده‌هایی برای حمایت داده‌اند اما بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها همچنان به دلیل خطر تحریم‌ها معلق مانده است. در حالی که دولت ترامپ با صدور فرمان‌های اجرایی بخش عمده تحریم‌های آمریکا را لغو کرده، سخت‌ترین محدودیت‌ها که مربوط به قانون سزار مصوب ۲۰۱۹ است، تنها با تصویب کنگره به‌طور کامل لغو می‌شود.
اگرچه ترامپ اجرای تحریم‌های قانون سزار را به مدت ۱۸۰روز تعلیق کرده است، این مهلت در ۱۹نوامبر پایان می‌یابد و برخی قانونگذاران آمریکایی همچنان در لغو کامل آن تردید دارند؛ موضوعی که به سفر الشرع فوریت بیشتری بخشیده است. نکته مهم‌تر آنکه سفر او درست پیش از سفر برنامه‌ریزی شده محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان به واشنگتن انجام می‌شود و به گفته کریستین اولریخسن، پژوهشگر مؤسسه بیکر دانشگاه رایس، این همزمانی تصادفی نیست. او به المانیتور گفت: بعید می‌دانم این دو سفر بی‌ارتباط باشند زیرا دولت ترامپ احتمالا مایل است کشورهای خلیج‌فارس، به‌ویژه عربستان سعودی نقش پیشرو را در بازسازی و تعامل مجدد با سوریه برعهده بگیرند.
فشار تحریم‌ها
به گفته ویتوریو مارسکا، تحلیلگر ارشد تحریم‌ها در مرکز مشاوره کرَم شَعّار، بیشتر سرمایه‌گذارانی که مایل به بازگشت به اقتصاد سوریه هستند، می‌گویند عامل اصلی بازدارنده، لغو نشدن کامل قانون سزار است؛ قانونی که تحریم‌های ثانویه‌ای را برای شرکت‌های غیرآمریکایی در نظر گرفته است. او گفت: برخی استدلال می‌کنند که این قانون در حال حاضر فعالانه اجرا نمی‌شود و از نظر تئوریک می‌توان سرمایه‌گذاری را آغاز کرد اما مساله اصلی همان مهلت ۱۸۰روزه است. دولت ترامپ از کنگره خواسته قانون سزار را به‌طور کامل لغو کند اما برخی قانونگذاران و گروه‌های حامی رژیم‌صهیونیستی بر حفظ تحریم‌ها علیه کشوری پافشاری دارند که آن را تهدیدی بالقوه برای این رژیم می‌دانند. در نسخه سنا از لایحه اختیارات دفاعی، بندی گنجانده شده که رییس‌جمهور را موظف می‌کند هر شش‌ماه تایید کند دولت سوریه چند شرط را رعایت کرده است؛ از جمله خودداری از اقدام نظامی علیه رژیم اسرائیل در صورت عدم تایید، تحریم‌های قانون سزار دوباره فعال می‌شوند. اکنون مجلس نمایندگان باید درباره این موضوع تصمیم بگیرد تا پس از تصویب نهایی، لایحه برای امضای رییس‌جمهور ارسال شود.
در همین راستا می‌توان گفت، سفر الشرع برای جلب نظر مخالفان طراحی شده است. در اول نوامبر، تام باراک، فرستاده ویژه آمریکا در امور سوریه، گفت انتظار دارد الشرع در واشنگتن توافقنامه‌ای امضا کند که براساس آن سوریه به ائتلاف تحت رهبری آمریکا علیه داعش بپیوندد. این پیمان، همراه با همکاری با اسرائیل و برنامه ادغام مناطق تحت کنترل کردها، می‌تواند کنگره را برای لغو تحریم‌ها متقاعد کند. هایدمَن گفت: پیوستن به این ائتلاف تضمینی است برای اعضای کنگره که به دنبال چنین تعهدی از سوی سوریه بوده‌اند.
اگر این تلاش موفق شود می‌تواند راه را برای سرمایه‌گذاری‌های گسترده، از نیروگاه‌ها تا شبکه‌های ارتباطی، هموار کند اما اگر کنگره مخالفت کند، سوریه همچنان به تمدیدهای شش‌ماهه وابسته خواهد بود؛ وضعیتی که بیشتر سرمایه‌گذاران آن را غیرقابل‌پذیرش می‌دانند. در واقع به گفته برخی کارشناسان، سرمایه‌گذاری بلندمدت و پرهزینه در بازسازی نمی‌تواند با جدول زمانی قانونی شش‌ماهه پیش برود.
تلاش برای جذب سرمایه
عربستان سعودی به عنوان یکی از حامیان اصلی سوریه پسااسد ظاهر شده و در سال جاری ۴/۶میلیارد دلار برای پروژه‌های املاک، زیرساخت و ارتباطات متعهد شده است. قطر، امارات و چند کشور اروپایی نیز تفاهمنامه‌هایی امضا کرده‌اند، هرچند بیشتر آنها هنوز الزام‌آور نیستند.
الشرع برای اطمینان‌بخشی به سرمایه‌گذاران، مستقیما وارد عمل شده است. او در همایش ابتکار سرمایه‌گذاری آینده در ریاض در اکتبر اعلام کرد که سوریه در سال جاری ۲۸میلیارد دلار تعهد سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرده و تاکید کرد که تمرکز دولت بر مشارکت‌های بخش خصوصی است نه کمک‌های بلاعوض. با این حال سوریه به سرمایه‌های بسیار بیشتری نیاز دارد و تعهدات کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌تواند بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها به قراردادهای واقعی تبدیل شود.
هرچند سفر الشرع به آمریکا رویدادی مهم است اما هنوز مشخص نیست واشنگتن تا چه حد حاضر است از روند بازسازی سوریه فراتر از لغو تحریم‌ها حمایت کند. هایدمَن معتقد است: آیا سفر به حمایت ملموس آمریکا از بازسازی منجر می‌شود یا نه باتوجه به سوابق ترامپ پرسشی باز محسوب می‌شود. او می‌افزاید: ایالات متحده نقش مهمی در بازگرداندن سوریه به شبکه‌های مالی جهانی دارد، از جمله برقراری دوباره روابط بانکی و اتصال مجدد به شبکه‌های بین‌المللی کارت‌های اعتباری. گام‌هایی در این راستا برداشته شده اما اقدامات بیشتری لازم است.
به گفته هایدمَن، آمریکا همچنین می‌تواند از طریق صندوق بین‌المللی پول پیشگام شود تا اطمینان حاصل کند. سوریه منابع لازم برای بازسازی سریع بخش‌های حیاتی مانند مسکن، بهداشت و آموزش را در اختیار دارد.
عملی ظریف برای حفظ توازن
در حالی که الشرع در خارج به دنبال کسب مشروعیت است، چالش‌های داخلی سوریه همچنان ادامه دارد؛ از درگیری‌های فرقه‌ای و حملات اسرائیل گرفته تا فشارهای دیگر. تحقیق رویترز در ماه جولای نیز نگرانی‌هایی را درباره تمرکز قدرت اقتصادی در میان شبکه‌های خانوادگی الشرع مطرح کرد.
در همین حال دیپلماسی جهانی او شامل تلاش برای جلب حمایت حامیان قدیمی بشار اسد نیز بوده است. در ماه اکتبر او در مسکو با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه دیدار کرد. چند روز بعد، رویترز گزارش داد که روسیه ۷۵۰هزار بشکه نفت سبک به سوریه تحویل خواهد داد؛ آن هم در شرایطی که واشنگتن تحریم‌های خود علیه بخش انرژی روسیه را گسترش می‌دهد.
بنابراین به گفته برخی تحلیلگران روابط انرژی با روسیه دو وجه دارد؛ از یکسو اهرم نفوذ ایجاد می‌کند و از سوی دیگر خطر مواجهه با تحریم‌های غرب را افزایش می‌دهد. در واقع شرکت‌ها و بانک‌های غربی ممکن است تمایل کمتری به فعالیت در سوریه داشته باشند، اگر احساس کنند خطر تعامل ناخواسته با نهادهای روسی یا سوری تحت تحریم وجود دارد.
با این حال، مسکو همچنان سپر دیپلماتیک حیاتی سوریه در شورای امنیت سازمان ملل است، جایی که می‌تواند بر فهرست‌های مرتبط با تروریسم ـ که ممکن است بخش‌هایی از دولت سوریه را تحت‌تاثیر قرار دهد- تاثیر بگذارد. بنابراین حفظ روابط نزدیک با مسکو همچنان برای دمشق پوشش دیپلماتیک فراهم می‌کند.
