آنفلوآنزا روی خط هشدار
جهان صنعت– هرچند از کاهش یا توقف روند آنفلوآنزا در تعدادی از استانها خبر میرسد اما به اذعان وزارت بهداشتیها همچنان تصویر کلی موج امسال نگرانکننده است بهطوریکه اکنون هشتاستان کشور بالاتر از حد هشدار قرار دارند، ۱۱۵نفر نیز جان خود را از دست دادهاند و با سردتر شدن هوا و افزایش تجمعات، احتمال تشدید موج بیماری در هفتههای آینده هم وجود دارد. علیرضا رییسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، با اشاره به شدت بیشتر موج آنفلوآنزای امسال نسبتبه سال گذشته اعلام کرده که اگرچه در برخی استانها همچون گلستان، قزوین، هرمزگان، سیستانوبلوچستان(زاهدان)، خوزستان(اهواز)، تهران، کرمانشاه و همدان روند بیماری نزولی شده اما همچنان در شرایط هشدار قرار دارند و میزان ابتلا در برخی استانها چند برابر آستانه هشدار نظام سلامت است.
بهگفته رییسی، تاکنون حدود ۱۱۰ تا ۱۱۵مورد فوت منتسب به آنفلوآنزا در کشور ثبت شده که عمده آنها مربوط به سالمندان و افراد دارای بیماریهای زمینهای بوده است؛ آماری که زنگ خطر را برای هفتههای سردتر سال به صدا درآورده است.
افزایش ابتلا از آبان و عبور عفونتهای تنفسی از آستانه هشدار
در همین راستا، دکتر قباد مرادی، رییس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت پیش از این با تشریح روند رصد بیماریهای تنفسی اعلام کرد: نسبت عفونتهای تنفسی در گردش کشور به ۱۶ تا ۱۷درصد رسیده درحالیکه این عدد در شرایط عادی سال حدود ۶درصد است. براساس استانداردهای جهانی، عبور سهم آنفلوآنزا از ۱۰درصد به معنای ورود به وضعیت هشدار است؛ وضعیتی که اکنون اغلب استانهای کشور آن را تجربه میکنند. مرادی گفته است که روند افزایشی آنفلوآنزا از هفته دوم آبانماه آغاز شده و شیب ابتلا نسبتبه سال گذشته سریعتر و شدیدتر بوده است. پایشها نیز نشان میدهد که عامل غالب، آنفلوآنزای تیپ A با سابتایپ H3N2 است؛ سوشی با سرایتپذیری بالا که رفتار متفاوتی نسبتبه سالهای قبل از خود نشان داده است.
تغییر الگوی ابتلا؛ کودکان در کانون موج
یکی از تفاوتهای مهم موج امسال، تغییر گروه سنی مبتلایان است. برخلاف سالهای گذشته که بزرگسالان و بیماران زمینهای بیشترین مبتلایان بودند، امسال کودکان ۵ تا ۱۴ساله بیشترین سهم ابتلا را دارند. این تغییر الگو سبب افزایش مراجعات کودکان به مراکز درمانی، بروز تبهای طولانیمدت و حتی پر شدن ظرفیت برخی بیمارستانها در مقاطعی از اوج بیماری شده است. مرادی تاکید میکند که در برخی شهرها میزان مراجعات به بیمارستانها به حدی بوده که ظرفیت مراکز درمانی تا آستانه تکمیل پیش رفته است؛ موضوعیکه اهمیت پیشگیری و مدیریت تجمعات بهویژه در مدارس را دوچندان میکند.
تعطیلی مدارس؛ تصمیم کوتاهمدت و هدفمند
در واکنش به این شرایط وزارت بهداشت و آموزشوپرورش شیوهنامه مشترکی برای مدیریت مدارس در زمان اپیدمی تدوین کردهاند. براساس این شیوهنامه، در صورت ابتلای همزمان درصدی از دانشآموزان یک مدرسه و با در نظر گرفتن فشار بر مراکز درمانی، آموزش میتواند حداکثر ۵ تا ۷ روز بهصورت غیرحضوری برگزار شود.
مسوولان بهداشتی تاکید دارند که تعطیلیهای طولانیمدت راهکار کنترل آنفلوآنزا نیست و هدف اصلی، قطع موقت زنجیره انتقال در اوج بیماری و جلوگیری از حضور افراد بیمار در محیطهای پرتجمع است.
همزمانی آنفلوآنزا و آلودگی هوا؛ تشدید بستریها
از دیگر عوامل نگرانکننده موج امسال، همزمانی شیوع آنفلوآنزا با آلودگی هوا در کلانشهرهاست. به گفته مرادی، آنفلوآنزا موجب التهاب ریه میشود و آلودگی هوا با ذرات معلق، این التهاب را تشدید میکند. نتیجه این همافزایی، افزایش موارد بستری بهویژه در سالمندان و بیماران دارای بیماریهای زمینهای است.
واکسن؛ دیر اما همچنان مفید برای پرخطرها
اگرچه زمان طلایی تزریق واکسن آنفلوآنزا (شهریور تا مهر) سپری شده وزارت بهداشت اما همچنان تزریق واکسن را برای سالمندان، بیماران زمینهای و افراد با نقص ایمنی توصیه میکند. هرچند اثربخشی واکسن در پیشگیری از ابتلا در سوش امسال کمتر شده اما گفته میشود که براساس شواهد میتواند بیش از ۷۰درصد از بستری و مرگومیر جلوگیری کند.
هشدار جدی درباره مصرف آنتیبیوتیک
از طرف دیگر همزمان با موج آنفلوآنزا، متخصصان نسبتبه مصرف بیرویه آنتیبیوتیک هشدار میدهند. به گفته مرادی، رییس مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت، میزان مصرف آنتیبیوتیک در ایران ۹ تا ۱۰ برابر برخی کشورهای با جمعیت مشابه است و شاخص تجویز آن به ۵۲درصد رسیده درحالیکه میانگین جهانی ۲۲درصد است. این روند میتواند مقاومت میکروبی را به یکی از تهدیدهای جدی آینده سلامت کشور تبدیل کند.
پیک ادامهدار؛ حداقل تا ۲ ماه پیشرو
بهگفته معاون بهداشت وزارت بهداشت، پیشبینی میشود اوج موج آنفلوآنزا تا سه یا چهار هفته آینده ادامه داشته باشد و براساس الگوی سالهای گذشته، انتظار آن است که با نزدیک شدن به اواخر بهمن و اوایل اسفند، میزان ابتلا بهتدریج کاهش یابد.
به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، آنفلوآنزا یک بیماری ویروسی تنفسی با قدرت سرایت بالاست و هر فرد مبتلا بهویژه در فضاهای بسته و تجمعات طولانیمدت، میتواند بهطور متوسط یک تا سهنفر دیگر را آلوده کند و بر همین اساس بار دیگر از مردم خواسته شده که با استفاده از ماسک در فضاهای بسته و شلوغ، ماندن در خانه هنگام بیماری، پرهیز از مصرف خودسرانه دارو و مراقبت ویژه از سالمندان و کودکان، در کنترل این موج نقش موثری ایفا کنند.
به گفته رییسی، رعایت همین توصیههای ساده میتواند نقش موثری در کنترل موج آنفلوآنزا در هفتههای پیشرو داشته باشد و از فشار بیشتر بر نظام سلامت جلوگیری کند.
سویه جدید H3N2 با واکسن هم غریبه است
ویروس آنفلوآنزایی که امسال شیوع پیدا کرده یک جهش جدید است یا حداقل این سویه تا قبل از این شیوع زیادی نداشته، برای همین هم نه سیستم ایمنی بدنها در برابر آن ایمنی ایجاد میکند و نه واکسنهای موجود میتوانند ایمنی بدن را درمقابل این ویروس به سطح مطلوب برسانند؛ قبلتر هم سیدعلیرضا ناجی، ویروسشناس به خبرآنلاین گفته بود که: «بیشترین گونهای که از نوع آنفلوآنزای A در محیط گردش داشت، H1N1 بود و بهطور کلی جمعیتها نسبتبه گونه H3N2 ایمنی خاصی نداشتند. اکنون که اینگونه برگشته است تغییرات جدید زیادی نیز در آن رخ داده و باعث شده آنفلوآنزا بسیار افزایش یابد. بهگفته ناجی سویهH3N2 آنفلوآنزا شدیدتر از H1N1بوده و مقابله با آن سختتر و در حال حاضر نیز همین اتفاق در حال رخدادن است. این ویروس ویژگیهایی دارد که میتواند خیلی سریع و شدید سیستم ایمنیای را که قبلا با این نوع ویروسH3N2 برخوردی نداشته، دور بزند، همچنین حتی اگر فرد واکسن هم تزریق کرده باشد، ممکن است واکسن در برابر این نوع ویروس محافظت مناسبی ایجاد نکند، بههمین دلیل هم گسترش ویروس H3N2 در تمام کشورها بسیار زیاد شده است.
بعید نیست کرونا برگشته باشد
اگرچه مقامات وزارت بهداشت در گزارشهای خود سهم عمده این ابتلاها و مرگومیرها را بهدلیل شیوع سویه جدیدی از ویروس آنفلوآنزا میدانند اما حالا زمزمههایی درباره شیوع ویروس کشنده کرونا هم شنیده میشود؛ ویروسی که یکزمان جان هزاراننفر را گرفت؛ البته شاید یکی از دلایل این گمانهزنی نبود آمارها و اطلاعات دقیقتر از وضعیت موجود باشد، پرسش این است که آیا آزمایشهای لازم از افراد مبتلا یا فوتشده گرفته میشود که بهدرستی بتوان تشخیص داد علت فوت ابتلا به کدام ویروس است؟
در همینباره حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی و مدرس بینالمللی سلامت به خبرآنلاین میگوید: «گزارش فوت دهها نفر از هموطنان که توسط وزارت بهداشت اعلام شده، نگرانیها در مورد بازگشت اپیدمی تهدیدکننده دیگری را تشدید کرده است.
او این پرسش را مطرح میکند: «با توجه به توزیع جمعیتی مبتلایان وجود آنفولانزای Aقطعی بهنظر میرسد اما با توجه به عدم نظام مراقبت ژنومیک در ایران میتوان مدعی شد که تمامی موارد ابتلا یا مرگ ناشی از کرونا نیست؟»
امکان ابتلای همزمان به کرونا و آنفلوآنزا
سوری بیان میکند: «در زمستان ویروس آنفلوآنزا فعالتر میشود و برخلاف کووید-۱۹ که از الگوی فصلی تبعیت نمیکند رخداد این اپیدمی را میتوان قطعی دانست. آیا اما وزارت بهداشت درباره اطلاعات افراد واکسینهشده امسال علیه آنفلوآنزا گزارشی منتشر کرده است؟ آیا آمار رسمی وزارت بهداشت شامل همه موارد ابتلاست یا فقط موارد ثبتشده در مراکز درمانی؟ چراکه بسیاری از بیماران ممکن است در خانه درمان شوند و در آمار نیایند.»
او ادامه میدهد: گزارشها از غالب شدن سوش H3N2 خبر میدهند اما هنوز مشخص نیست آیا سایر زیرگونههای آنفلوآنزا نیز در گردش هستند و سهم آنها چقدر است؟ برخلاف سالهای گذشته، اینبار کودکان ۵ تا ۱۴سال بیشترین سهم ابتلا را دارند. چرا الگوی ابتلا تغییر کرده و چه عواملی باعث آسیبپذیری بیشتر کودکان شده است؟ بنابراین اپیدمی فعلی در ایران ممکن است ترکیبی از آنفلوآنزا نوع A و کووید-۱۹ باشد زیرا امکان ابتلای همزمان (coinfection) وجود دارد و علائم این دو بیماری بسیار مشابه هستند که تشخیص و گزارش را دشوار میکند. این اپیدمیولوژیست میگوید: هر دو بیماری با تب، سرفه، بدندرد، گلودرد و خستگی بروز میکنند. این شباهت باعث میشود بسیاری از موارد کووید-۱۹ بهعنوان آنفلوآنزا ثبت شوند یا بالعکس. فرد میتواند همزمان به ویروس کرونا و آنفلوآنزا مبتلا شده باشد، این حالت باعث شدت بیشتر علائم و افزایش خطر بستری میشود.
در مجموع، آنچه از موج فعلی بیماریهای تنفسی برمیآید، تصویری شکننده از وضعیت سلامت عمومی در آستانه ماههای سردتر سال است؛ موجی که تنها به آنفلوآنزا محدود نمیشود و احتمال همزمانی آن با کرونا، ابهامات و نگرانیها را دوچندان کرده است. در چنین شرایطی شفافیت آماری، تقویت نظام پایش و انجام آزمایشهای دقیق، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. همزمان مسوولیت اجتماعی شهروندان در رعایت توصیههای بهداشتی، پرهیز از خوددرمانی و توجه ویژه به گروههای پرخطر میتواند نقش تعیینکنندهای در کاهش تلفات و مهار فشار مضاعف بر نظام سلامت ایفا کند.
