کلید خروج گردشگری از رکود
هما میرزایی– صنعت گردشگری یکی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های اقتصادی ایران است که سال‌هاست به دلیل اعمال سیاست‌های سختگیرانه و منزوی شدن ایران در جهان مغفول مانده است. جنگ ۱۲روزه و شرایط به وجود آمده پس از آن این وضعیت را تشدید و گردشگری را وارد رکود عمیق‌تری کرده است. خطوط هوایی و ریلی، هتل‌ها و مسافرخانه‌ها، رستوران‌ها و دفاتر گردشگری همگی از این وضعیت متاثر شده‌اند و شرایطی جبران‌ناپذیر در حال پدیدار شدن است.
۲۰۱۸؛ سال طلایی درآمد گردشگری برای ایران
در سال‌های ابتدایی پس از برجام که گشایشی در روابط سیاسی و اقتصادی ایران با سایر کشورها به وجود آمد، تورهای گردشگری متنوعی از سراسر جهان به ایران می‌آمدند و درآمدهای حاصل از گردشگری افزایش چشمگیری پیدا کرده بود. در سال‌های ابتدایی اجرای برجام صنعت گردشگری ایران رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد به‌طوری که درآمد گردشگری بین‌المللی کشور از حدود ۶۳/۴میلیارد دلار در سال۲۰۱۶ با کاهش اندکی در سال۲۰۱۷ به ۵۳/۴میلیارد دلار رسید اما در سال۲۰۱۸ با افزایش چشمگیر ۹/۱۵درصدی به بیش از ۲۵/۵میلیارد دلار ارتقا یافت. این رشد درآمدی در سال۲۰۱۸ همزمان با افزایش چشمگیر ۹/۴۹درصدی تعداد گردشگران خارجی بود که از ۸۶/۴میلیون نفر در ۲۰۱۷ به ۲۹/۷میلیون نفر در ۲۰۱۸ افزایش یافت و ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در رشد سریع صنعت گردشگری در جهان تبدیل کرد.
گردشگری زیارتی و سلامت، جایگزین گردشگری عادی شده است
در سال‌های بعد با افزایش تنش‌های سیاسی و با کاهش چشمگیر تعداد گردشگران غربی تمرکز بر حوزه‌هایی نظیر گردشگری زیارتی و گردشگری سلامت قوت گرفت. در سال۱۴۰۳ ایران میزبان حدود ۲/۱میلیون گردشگر سلامت از بیش از ۱۶۰کشور مختلف بود و دولت برنامه‌ریزی کرده است تا با هدف جذب سالانه ۲میلیون گردشگر سلامت، تا افق ۱۴۰۵ به درآمد ۶میلیارد دلاری از این بخش دست یابد، همچنین مکان‌های زیارتی ایران در سال گذشته پذیرای حدود ۲/۱میلیون گردشگر زیارتی خارجی بوده‌اند. شهر مشهد به تنهایی سالانه میزبان بیش از ۲۰میلیون زائر و مسافر داخلی و خارجی است. این آمار نشان‌دهنده اهمیت و ظرفیت بالای گردشگری سلامت و زیارتی در اقتصاد گردشگری ایران است.
۱۴ برنامه حمایتی دولت که روی کاغذ ماندند
چندی پیش دولت و بخش‌خصوصی برای احیای گردشگری پس از جنگ ۱۲روزه جلسه‌ای با حضور وزیر میراث‌فرهنگی، وزیر اقتصاد، دبیر هیات دولت، معاون اقتصادی بانک مرکزی، رییس‌کل سازمان مالیاتی و مدیرعامل تامین اجتماعی برگزار کردند. خروجی این نشست تدوین ۱۴ برنامه جامع جبرانی، تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و واگذاری شرکت‌های گردشگری به بخش‌خصوصی بود اما آنگونه که فعالان این بخش می‌گویند این ۱۴برنامه تاکنون روی کاغذ باقی مانده و عملی نشده است.
دفاتر گردشگری و عدم توانایی در بازپرداخت مبالغ دریافتی از مسافران
طبق گفت‌وگوهای انجام‌شده با صاحبان دفاتر گردشگری از عمده‌ترین مشکلات به وجود آمده برای دفاتر گردشگری و گردشگران در دوران جنگ ۱۲روزه وضعیتی بود که مسافران مبالغی را پرداخت کرده بودند و به دلیل عدم عودت وجه از سوی ایرلاین‌ها یا هتل‌های خارجی، دفاتر گردشگری امکان بازپرداخت این وجوه را نداشتند. در دوران پساجنگ، این دفاتر درخواست دریافت کمک هزینه و تسهیلات کوتاه‌مدت برای بازپرداخت این بدهی را داشته‌اند که تا به امروز پاسخی دریافت نکرده‌اند. مصطفی موسوی، رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به لزوم رفع ایران‌هراسی در جهان گفت: بخش گردشگری بیشترین آسیب را از جنگ و پساجنگ دید. شرایطی پیش آمد که ظرفیت هتل‌های ما به‌طور کامل خالی شد و در کل کشور تنها ۵درصد هتل‌ها میزبان گردشگر بودند. حمل‌ونقل ریلی و هوایی نیز وضعیت مشابهی داشت.
وضعیت متفاوت گردشگران عادی، زیارتی و سلامت
ما در ایران چند دسته گردشگر شامل گردشگر عادی، گردشگر زیارتی و گردشگر سلامت داریم که طی روزهای جنگ این گردشگران ناچار به ترک کشور و بازگشت به کشورهای خود شدند. بخش‌خصوصی فعال در صنعت گردشگری از این بابت به شدت متضرر شد. دولت نیز بسته حمایتی مناسبی برای جبران خسارات این بخش ارائه نکرد. البته یک بسته حمایتی ۱۴ماده‌ای از سوی دولت مطرح شد اما تا به امروز وارد فاز عملیاتی نشده و روی کاغذ باقی مانده است.
در حال حاضر گردشگری زیارتی و سلامت در حال بازگشت به وضعیت عادی است اما گردشگران عادی همچنان به دلیل قرار گرفتن کشور در حالت نه جنگ و نه صلح تمایلی به ورود به ایران ندارند.
رفع ایران‌هراسی؛ اقدامی ضروری و عاجل
یکی از اقداماتی که می‌توان در راستای خارج کردن بخش گردشگری از رکود انجام داد اقداماتی در راستای از بین بردن جو ایران‌هراسی در جهان است. برگزاری جشنواره‌های گردشگری و جشنواره‌های تخصصی خرید محصولاتی مانند صنایع دستی می‌تواند به از بین بردن جو ایران‌هراسی کمک قابل‌توجهی کرده و ظرفیت‌های مرتبط با تعاملات گردشگری ایران با کشورهای دیگر به خصوص کشورهای همسایه را از طریق گسترش روابط فعال کند.
