کالا، نماد درخشان فراکابی‌ها
جهان‌صنعت- چهار شرکت اصلی بازار سرمایه ایران شامل شرکت فرابورس ایران، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، شرکت بورس کالای ایران و شرکت بورس انرژی ایران، نقشی بنیادین در مدیریت، ساماندهی و توسعه بازارهای مالی کشور ایفا می‌کنند. بررسی وضعیت مالی این نهادها نه‌تنها تصویری از عملکرد و سلامت ساختاری آنها ارائه می‌دهد بلکه نشان‌دهنده روندهای کلان بازار سرمایه نیز هست. در این گزارش، تمرکز اصلی بر صورت سود و زیان و نسبت‌های مالی این چهار نهاد در بازه سه‌ساله اخیر، به‌ویژه سال مالی۱۴۰۳ قرار گرفته است.
شاخص‌هایی همچون درآمد عملیاتی، سود خالص، حاشیه سود، بازده دارایی و حقوق صاحبان سهام، به‌عنوان معیارهای اصلی تحلیل انتخاب شده‌اند. در کنار آن، مروری مختصر نیز بر وضعیت ترازنامه و جریان‌های نقدی نهادها انجام شده است. داده‌ها نشان می‌دهند که هر یک از این نهادها مسیر متفاوتی را در حوزه سودآوری و بهره‌وری مالی طی کرده‌اند.
بورس کالای ایران با ثبت بالاترین سود عملیاتی، بهترین نسبت‌های بازدهی و حاشیه سود بالا، جایگاه برتری در میان سایر نهادها دارد. بورس تهران عملکردی باثبات و رو به رشد را تجربه کرده در حالی که فرابورس ایران با کاهش محسوس در سودآوری عملیاتی روبه‌رو بوده است. بورس انرژی نیز در سطحی کوچک‌تر اما با ساختاری کم‌ریسک و نقدشوندگی بالا فعالیت می‌کند. نکته مهم اینجاست که ساختار مالی هر چهار نهاد مبتنی بر حداقل بدهی و اتکای بالا به حقوق صاحبان سهام است؛ مساله‌ای که پایداری بلندمدت آنها را تقویت می‌کند. در عین حال، تفاوت در مدل‌های درآمدی، ترکیب بازار تحت پوشش، و میزان بهره‌وری منابع، موجب شده عملکرد مالی این نهادها تصویر یکنواختی نداشته باشد.
درآمد عملیاتی و سود خالص
بررسی روند درآمدزایی و سود خالص چهار نهاد اصلی بازار سرمایه در سه سال اخیر، تصویری روشن از تحولات عملیاتی و سودآوری آنها به‌دست می‌دهد. در این میان تفاوت در ساختار درآمدی، نوع خدمات، و سطح بلوغ بازار تحت مدیریت هر نهاد، بر نتایج عملکردی آنها تاثیرگذار بوده است. فرابورس در سال۱۴۰۳ با ثبت ۳۳/۰همت درآمد عملیاتی نسبت‌به ۴۱۲/۰همت در سال۱۴۰۲ کاهش محسوسی داشته است. این افت در بخش سود خالص نیز بازتاب یافته و از ۲۳/۰همت در ۱۴۰۲ به ۰۹۳/۰همت در سال ۱۴۰۳ رسیده است. این کاهش می‌تواند حاصل فشار بر نرخ‌های کارمزدی، افت معاملات، یا افزایش هزینه‌های عملیاتی باشد. در نماد بورس، روند درآمد در مسیر صعودی قرار داشته و از ۷/۰همت در سال۱۴۰۲ به ۵/۰همت در سال۱۴۰۳ کاهش یافته است. سود خالص این نهاد نیز از ۰۴/۰همت به ۰۲/۰همت رسیده که نشان‌دهنده رشد باثبات عملکرد مالی و بهره‌وری بهتر در مدیریت هزینه‌هاست.
بورس کالا نیز تا پایان سال۱۴۰۲ توانسته درآمد عملیاتی خود را از ۷۹۷/۰همت در سال۱۴۰۱ به ۳۹۶/۱همت در سال۱۴۰۲ برساند. در سال۱۴۰۳ نیز به رکورد ۷/۱همت برسد. سود خالص این شرکت نیز از ۵/۱به ۴/۲همت افزایش یافته است. این رشد قابل‌توجه بیانگر گسترش فعالیت‌های معاملاتی در بستر کالایی و بهره‌گیری از فرصت‌های بازار است. در سال۱۴۰۳ نیز بورس کالا با رشد چشمگیر ۶۶درصدی در درآمدهای عملیاتی همراه بود که منجر به ثبت رکورد ۷/۱همتی برای آن شد.
در بورس انرژی که مقیاس کوچک‌تری دارد، درآمد عملیاتی از ۰۶۸/۰همت در ۱۴۰۱ به ۱/۴همت در ۱۴۰۲ و در ۱۴۰۳ نیز به ۳/۳همت رسیده است. سود خالص نیز از ۷/۳ به ۹/۲همت افزایش یافته؛ هرچند نسبت به سایر نهادها در سطوح پایین‌تری قرار دارد.
هزینه‌ها، حاشیه سود و ساختار درآمدی
بررسی اجزای صورت سود و زیان چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که تفاوت معناداری در ساختار هزینه‌ها، میزان سود عملیاتی و منابع درآمد میان آنها وجود دارد. این تفاوت‌ها به نوع بازار تحت مدیریت، حجم معاملات، و مدل‌های کارمزدی بستگی دارد و نقش مهمی در پایداری سودآوری این نهادها ایفا می‌کند.
در فرابورس سود عملیاتی در سال۱۴۰۳ با افت چشمگیری مواجه شده و از ۱۶/۰همت در ۱۴۰۲ به ۰۰۲۸/۰همت کاهش یافته است. این افت عمدتا ناشی از افزایش هزینه‌های عملیاتی در برابر رشد محدود درآمدهاست. حاشیه سود عملیاتی فرابورس که در سال‌های گذشته بالا بوده، در سال۱۴۰۳ به سطحی بسیار پایین رسیده که نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های هزینه‌ای و درآمدی آن است.
بورس در سال۱۴۰۳ موفق شد ۳۴/۰همت سود عملیاتی کسب کند که نسبت به ۰۷۵/۰همت در سال گذشته رشد مناسبی را نشان می‌دهد. این افزایش بیانگر کنترل قابل‌قبول هزینه‌ها و رشد تدریجی درآمدهای عملیاتی است. حاشیه سود عملیاتی بورس نیز نسبتا باثبات مانده و عملکردی متوازن از خود نشان داده است.
بورس کالای ایران نه‌تنها در سال‌های گذشته بلکه در سال۱۴۰۳ نیز عملکردی چشمگیر به ثبت رسانده است. در سال۱۴۰۳، این نهاد سود عملیاتی ۹۶/۰همت را گزارش کرده که نسبت به ۷۲/۰همت در ۱۴۰۲ رشد داشته است.
این افزایش در حالی رخ داده که هزینه‌های عملیاتی نیز افزایش یافته‌اند اما با نسبت کمتری نسبت به درآمد. رشد درآمدهای ناشی از معاملات گواهی سپرده کالایی، اوراق سلف موازی و ابزارهای نوین بازار فیزیکی کالا، نقش مهمی در این سودآوری داشته‌اند. بورس کالا با بهره‌گیری از تنوع ابزارها و بازارها، حاشیه سود بالایی را حفظ کرده و موفق به گسترش پایدار سود عملیاتی شده است.
بورس انرژی نیز با سود عملیاتی ۱۶/۰همت در سال۱۴۰۲ همچنان در سطح عملکرد محدود اما باثبات باقی مانده است. در این نهاد، نسبت هزینه به درآمد نسبتا پایین است ولی رشد قابل‌ملاحظه‌ای در مقیاس فعالیت دیده نمی‌شود.
سودآوری و بازده سرمایه
نسبت‌های مالی مرتبط با سودآوری و بازده، مهم‌ترین معیارها برای ارزیابی کیفیت عملکرد شرکت‌ها در استفاده از منابع در اختیارشان هستند. بررسی این نسبت‌ها در چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که تفاوت معناداری میان توان سودسازی و کارایی عملیاتی آنها وجود دارد.
فرابورس در سال ۱۴۰۳ نسبت سود خالص به فروش ۷/۹۰درصد را حفظ کرده که نسبت به سال قبل تغییر محسوسی نداشته است. با این حال حاشیه سود عملیاتی آن از ۳۹درصد در سال ۱۴۰۲ به تنها ۸/۰درصد در سال ۱۴۰۳ سقوط کرده؛ موضوعی که حاکی از تضعیف سودآوری در عملیات اصلی است. بازده دارایی‌ها نیز از ۲/۲۳درصد به ۱/۱۶درصد کاهش یافته و بازده حقوق صاحبان سهام از ۵/۲۵درصد به ۵/۱۷درصد تنزل پیدا کرده است.
در بورس، نسبت سود خالص به فروش از ۵۵ درصد در ۱۴۰۱ به ۶۸درصد در ۱۴۰۲ افزایش یافته که نشانه‌ای مثبت از بهبود سودآوری خالص است. حاشیه سود عملیاتی نیز از ۲۸درصد به ۳۶درصد رسیده است. ROA این شرکت از ۱۱درصد به ۱۶درصد و ROE از ۱۳درصد به ۱۸درصد افزایش داشته؛ گرچه ارقام کلی همچنان پایین‌تر از سایر نهادها باقی مانده‌اند.
بورس کالا با فاصله‌ای محسوس در صدر سودآوری قرار دارد. نسبت سود خالص به فروش آن در سال۱۴۰۳ برابر ۱۴۰درصد است در حالی که حاشیه سود عملیاتی به ۵۵درصد رسیده نشان‌دهنده کارایی فوق‌العاده در عملیات اصلی است. ROA این شرکت ۴۰درصد و ROE آن ۵۱درصد گزارش شده که هر دو در سطحی بالاتر از متوسط صنعت هستند.
بورس انرژی در سال۱۴۰۲ نسبت سود خالص به فروش ۹۶درصد داشته که ناشی از ثبت هزینه عملیاتی بسیار پایین در برابر درآمد اندک است.ROA برابر ۸/۱۹درصد و ROE 0/۲۱درصد گزارش شده‌اند. این ارقام نسبت به مقیاس فعالیت شرکت مناسب هستند اما ثبات آن در بلندمدت نیازمند ارزیابی دقیق‌تری است.
در مجموع بورس کالا در شاخص‌های سودآوری و بازده، عملکردی برتر و باثبات از خود نشان داده است. فرابورس با افت شدید در حاشیه سود عملیاتی مواجه شده، بورس روندی آهسته ولی صعودی دارد و انرژی با نسبت‌های بالا اما در مقیاسی کوچک فعالیت می‌کند.
نقدینگی، کارایی و ساختار مالی
نسبت‌های مالی مرتبط با نقدینگی و کارایی عملیاتی، تصویری دقیق از توان پرداخت بدهی‌های جاری، بهره‌وری دارایی‌ها و شیوه مدیریت منابع کوتاه‌مدت شرکت‌ها ارائه می‌دهد. بررسی این نسبت‌ها در چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که اغلب این شرکت‌ها ساختاری محافظه‌کارانه با نقدینگی بالا دارند، هرچند تفاوت‌هایی در کارایی سرمایه‌گذاری و سرعت گردش دارایی‌ها مشاهده می‌شود.
فرابورس در سال۱۴۰۳ نسبت جاری ۸۳/۷ و نسبت نقدینگی ۴۸/۷ را گزارش کرده است؛ ارقامی که نشان‌دهنده توان بالای این نهاد در پاسخگویی به تعهدات کوتاه‌مدت است. با این حال نسبت گردش سرمایه جاری از ۵۵/۰ در سال۱۴۰۲ به ۳۶/۰ کاهش یافته است. این افت در گردش می‌تواند نشان‌دهنده کاهش سرعت تبدیل منابع به درآمد عملیاتی یا افزایش ذخایر نقدی باشد.
در بورس نیز نسبت‌های نقدینگی قوی هستند. نسبت جاری از ۸/۱ در ۱۴۰۲ به ۶/۱ در سال۱۴۰۳ رسیده و نسبت نقدینگی نیز ۹۴/۰ گزارش شده است. با این حال گردش دارایی‌های ثابت این نهاد در سال گذشته از ۵۹/۰ به ۵۵/۰ افزایش یافته که بیانگر بهره‌وری بهتری در استفاده از دارایی‌های سرمایه‌ای است. ساختار اهرمی بورس نیز با نسبت بدهی ۱۱/۰ بسیار محافظه‌کارانه است.
بورس کالا نیز ساختار نقدینگی مطلوبی دارد. نسبت جاری در سال۱۴۰۳، ۵۹/۴ و نسبت نقدینگی ۴/۴ بوده است. گردش دارایی‌های ثابت از ۸۸/۰ به ۶۸/۰ افزایش یافته و نسبت گردش مجموع دارایی‌ها نیز از ۳۰/۰ به ۲/۰ رسیده است. این ارقام نشان‌دهنده بهره‌وری بالای بورس کالا در استفاده از منابع و سرمایه‌ها برای ایجاد درآمد است، همچنین نسبت بدهی پایین‌تر از ۲۲/۰ نشان می‌دهد که بورس کالا بخش عمده عملیات خود را بدون وابستگی به بدهی انجام داده است.
در بورس انرژی، نسبت‌های نقدینگی بسیار بالا هستند. نسبت جاری در سال ۱۴۰۲، ۱/۱۷ و نسبت نقدینگی ۹/۱۶ بوده است؛ رقمی که ناشی از ساختار کوچک، سطوح پایین بدهی و موجودی نقد بالا است. با این حال گردش دارایی‌های این نهاد محدود باقی مانده است. گردش دارایی‌های ثابت ۳۷/۰ و گردش مجموع دارایی‌ها ۲۴/۰ گزارش شده‌اند که پایین‌تر از میانگین سایر نهادهاست.
