وعده‌های گردشگری؛ از سخن تا عمل
نادر نینوایی– ۲۷سپتامبر۲۰۲۵ معادل با ۵ مهر ۱۴۰۴ روز جهانی گردشگری است. شعار امسال برای این روز «گردشگری و تحول پایدار» تعیین شده است. سازمان جهانی گردشگری این شعار را به‌عنوان ادامه‌ای معنادار برای شعارهای سال‌های گذشته در نظر گرفته و آن را با اهداف توسعه پایدار مرتبط می‌داند. این اهداف شامل حفاظت از محیط‌زیست، رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی در حوزه گردشگری هستند. در این راستا برنامه‌هایی چون سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌آموزی برای جوانان و زنان، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و استارتاپ‌ها، تشویق سرمایه‌گذاری‌های سازگار با محیط‌زیست و حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی تعریف شده است. از سال۱۳۹۹ هفته گردشگری در ایران به‌عنوان یک رویداد ملی در تقویم ثبت شده است. بدین ترتیب هر سال به‌طور همزمان با تقویم جهانی مراسم بزرگداشت روز جهانی گردشگری و هفته گردشگری از تاریخ ۵تا ۱۱مهرماه در سراسر کشور برگزار می‌شود. در این هفته وزارت گردشگری تلاش دارد تا ظرفیت‌های گردشگری کشور را معرفی کرده و به ارتقای آگاهی عمومی بپردازد. اگرچه برگزاری چنین رویدادهایی می‌تواند در مسیر آگاهی بخشی و معرفی ظرفیت‌های گردشگری کشور اقدامی رو به جلو باشد اما به نظر می‌رسد که کم و کیف و چگونگی برگزاری این رویداد نیز همچون هر رویداد دیگری خالی از ایراد نیست.
بررسی شعار «گردشگری و تحول پایدار»
شعار «گردشگری و تحول پایدار» از سوی سازمان جهانی گردشگری انتخاب شده و به موضوعات مهمی مانند حفاظت از محیط‌زیست، رشد اقتصادی و عدالت اجتماعی اشاره دارد. این شعار به‌طور خاص در راستای اهداف توسعه پایدار است و می‌تواند به‌عنوان یک راهنمای کلیدی برای برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های گردشگری در ایران مورد استفاده قرار گیرد اما این موضوع که برنامه‌های اعلام شده در هفته گردشگری در ایران تا چه میزان به‌طور واقعی به این اهداف پاسخ می‌دهند، جای تحقیق و واکاوی بیشتر دارد.
مراسم اعطای نشان سبز به هتل‌های ایران، برپایی رویداد خوراک‌های ایران باستان، برپایی جشن گردشگری ایران باشکوه در سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های ایران در خارج از کشور و نیز برپایی نمایشگاه عکس و بازارچه‌های صنایع‌دستی از جمله برنامه‌های در نظر گرفته شده برای هفته گردشگری در ایران است.
طبیعتا برگزاری رویدادهایی چون جشنواره‌های محلی، کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های فرهنگی می‌تواند به توسعه پایدار گردشگری کمک کند اما باید به این نکته توجه داشت که صرف برگزاری رویدادها به‌تنهایی کافی نیست. برای تحقق واقعی «تحول پایدار» نیاز به یک استراتژی جامع و پایدار در بلندمدت وجود دارد که شامل مدیریت منابع طبیعی، آموزش حرفه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های مناسب باشد.
با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی همچون بحث فرونشست در اصفهان و سایر شهرها، چالش‌های اقتصادی و سیاسی همچون تحریم‌ها و مساله «ایران هراسی» که کشور در حال حاضر با آن مواجه است، برنامه‌ریزی برای آینده گردشگری باید به‌گونه‌ای باشد که از ظرفیت‌های بومی و محلی بهره‌برداری کند و به حفظ محیط‌زیست، منابع طبیعی و بهبود شرایط اقتصادی حاکم بر صنعت گردشگری کشور کمک کند. در غیراین صورت شعار «تحول پایدار» تنها یک عبارت کلی و بدون پشتوانه عملی خواهد بود.
نگاهی به برنامه‌های هفته گردشگری
برنامه‌های هفته گردشگری شامل مجموعه‌ای از رویدادها و جشنواره‌ها است که به‌طور روزانه با عناوین مختلف نامگذاری شده‌اند. از افتتاحیه با حضور مسوولان و فعالان گردشگری گرفته تا برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نمایشگاه‌های عکس، تمامی این برنامه‌ها در تلاش برای جلب توجه به ظرفیت‌های گردشگری ایران هستند. پرسش اساسی اما اینجاست که آیا این اقدامات به‌طور واقعی نیازهای صنعت گردشگری را برآورده می‌کند یا چیزی در حد شعار و تبلیغ هستند که به سرعت به دست فراموشی سپرده می‌شوند.
تجربه برگزاری رویدادهای اینچنینی در کشور نشان داده که در برخی موارد، برنامه‌ها بیشتر به‌صورت ظاهری و بدون توجه به نیازهای واقعی جامعه گردشگری طراحی شده‌اند. برای مثال برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه اکوتوریسم و مدیریت بحران در کسب‌وکارهای گردشگری می‌تواند مفید باشد اما اینکه این دوره‌ها با محتوای مناسب برگزار می‌شود یا خیر، همواره محل بحث بوده است. از سویی لازم است که مشارکت فعالان صنعت گردشگری در طراحی این برنامه‌ها مشاهده شده و اجرای برنامه‌های آموزشی صرفا به‌عنوان یک برنامه از بالا به پایین دیده نشود.
از سوی دیگر برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که نه‌تنها به جلب توجه عمومی کمک کنند بلکه به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه گردشگری نیز بینجامند.
نیاز به تجدید نظر در برنامه‌ریزی‌ها
یکی از نکات قابل‌توجه در برنامه‌ریزی برای هفته گردشگری، نیاز به تجدید نظر در برخی از رویکردها و استراتژی‌ها است. در حالی که برگزاری جشنواره‌ها و رویدادها می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی کمک کند اما نیاز به توجه به زیرساخت‌های گردشگری و خدمات اساسی نیز امری ضروری است. امروز در بسیاری از شهرهای ایران زیرساخت‌های اقامتی مناسب وجود ندارد. در زمینه استراحتگاه‌های بین راهی در جاده‌ها کمبودهای جدی احساس می‌شود و ضعف در معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرهای ایران باعث شده که بسیاری از مردم کشور خودمان نیز با جاذبه‌های شهرهای مختلف آشنا نباشند. نتیجه این وضعیت آن بوده که برخی مقاصد در زمان تعطیلات و در فصل پرمسافر با گردشگری انبوه مواجه شده و در مقابل شهرهای کمتر شناخته شده به سبب نبود گردشگر از کسب درآمد از صنعت توریسم محروم شوند.
علاوه بر این لازم است که برنامه‌ریزی‌ها برای هفته گردشگری، براساس نیازهای واقعی جامعه گردشگری و خواسته‌های گردشگران طراحی شود. اگر برنامه‌ها صرفا براساس تمایلات و خواسته‌های مسوولان اجرا بشوند، احتمال موفقیت آنها کاهش می‌یابد. بنابراین ایجاد یک فضای مشارکتی که در آن نظرات و ایده‌های فعالان صنعت گردشگری و جامعه محلی لحاظ شود، بسیار حائزاهمیت است.
افزون بر آن برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نشست‌ها می‌تواند به بهبود مهارت‌ها و توانمندی‌های فعالان گردشگری کمک کند و باید به محتوای این دوره‌ها نیز توجه بیشتری شود. دوره آموزشی یا برنامه‌ای که تعیین می‌شود باید براساس نیازهای روز بازار و چالش‌های موجود طراحی شده باشد، آموزش‌های ارائه شده بتواند به شکل عملی به بهبود کیفیت خدمات و افزایش رضایت گردشگران بینجامد و نقاط ضعف گردشگری کشور را تا حدودی پوشش دهد.
تاثیرات اجتماعی و فرهنگی برنامه‌ها
برگزاری هفته گردشگری می‌تواند تاثیرات اجتماعی و فرهنگی مثبتی نیز به همراه داشته باشد. با توجه به اینکه بسیاری از برنامه‌ها به ترویج فرهنگ محلی و معرفی آیین‌های بومی اختصاص یافته‌اند، این اقدامات می‌توانند به حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی کمک کنند. به‌عنوان مثال برگزاری رویدادهای موسیقی محلی و آیین‌های بومی می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی جامعه کمک کند. با این حال این نکته نیز حائز اهمیت است که برنامه‌ها باید شامل همه اقشار جامعه باشند.
در نهایت باید توجه داشت که هفته گردشگری۱۴۰۴ فرصتی است تا به ظرفیت‌های گردشگری ایران توجه شود اما به‌نظر می‌رسد که اقدامات انجام شده نیاز به بازنگری و اصلاحاتی دارند. شعار «گردشگری و تحول پایدار» باید به‌عنوان یک راهنمای واقعی برای برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های گردشگری در نظر گرفته شده و نه صرفا یک شعار تبلیغاتی شمرده شود.
این برنامه‌ها باید با نیازهای واقعی صنعت گردشگری همخوانی داشته باشند و به‌طور مداوم مورد ارزیابی قرار گیرند. بنابراین توصیه می‌شود که مسوولان به‌جای صرف هزینه و انرژی در برگزاری رویدادهای نه چندان اثرگذار، به ایجاد زیرساخت‌های پایدار و حمایت از کسب‌وکارهای محلی توجه بیشتری داشته باشند.
ایران به‌عنوان یک کشور با تاریخ و فرهنگ غنی پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران دارد. با این حال برای تحقق این پتانسیل، نیاز به یک استراتژی جامع و هماهنگ در صنعت گردشگری وجود دارد. این استراتژی باید شامل توجه به آموزش، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و همکاری با بخش خصوصی باشد تا بتواند به توسعه پایدار گردشگری در ایران منجر شود.
در نهایت اگر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌دنبال تحقق واقعی اهداف توسعه پایدار در صنعت گردشگری است، باید به‌دنبال تدوین یک استراتژی جامع و پایدار باشد که تمام جوانب گردشگری از جمله محیط‌زیست، فرهنگ و اقتصاد را در بر بگیرد. این تنها راهی است که می‌تواند به توسعه واقعی و پایدار گردشگری در ایران کمک کند.
