نفس‌های مرگبار
پویا اصل‌باغ– «دست‌کم ۳۵هزار نفر در سال گذشته به علت آلودگی هوا در ایران، جان خود را از دست داده‌اند»؛ طی روزهای گذشته بیشتر رسانه‌ها با پرداختن به این خبر افزایش نگرانی‌ها درباره آلودگی هوا را عنوان کردند. این امر نشان می‌دهد، معضل آلودگی هوا بیش از پیش خطرآفرین شده و به تدریج در حال تبدیل شدن به یک فاجعه است. در شرایطی که بیشتر کلانشهرهای کشور، امروزه با این معضل خطر آفرین دست و پنجه نرم می‌کنند اما تاکنون اقدام موثری در حل این بحران صورت نگرفته است. اکنون که پنج ماه از نیمه نخست سال را سپری می‌کنیم، متاسفانه گزارش‌ها حاکی از آن است که آلودگی هوا به تابستان نیز سرایت کرده و حتی کیفیت هوای بسیاری از استان‌های کشور در رده خطرناک قرار گرفته که خود نشان از یک خطر بزرگ دارد. این رخداد در شرایطی ایجاد شده که طی سال‌های گذشته در فصل سرد سال، آلودگی هوا در کشور تشدید می‌شد. این فاجعه نشان می‌دهد حل مساله آلودگی هوا از دستورکار مسوولان خارج شده و در نتیجه چنین امری، این شهروندان هستند که سلامتی و جانشان در معرض خطر قرار گرفته است.
مرگ و میر شهروندان به روایت آمار
طبق برآورد و داده‌های موجود طی سال‌های گذشته متاسفانه آلودگی هوا منجر به جان‌باختن بسیاری از شهروندان کشور شده است. برای بررسی بهتر این موضوع به سراغ آمار چهار سال گذشته رفتیم. بنابر یک گزارش رسمی، در سال۱۴۰۰ حدود ۳۰هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جانشان را از دست داده‌اند. از این تعداد حدود ۶هزار نفر در استان تهران متاسفانه به خاطر اثرات منفی آلودگی هوا کشته شده‌اند.
مطابق با گزارش‌های موجود، در سال۱۴۰۱ حدود ۳۲هزار نفر به علت بروز آلودگی هوای گسترده در شهرهای مختلف کشور جان باخته‌اند که از این تعداد ۶هزار و ۹۰۰ نفر نیز مربوط به پایتخت است، طبق داده‌های موجود حدود ۳۱هزار و ۶۹۲ نفر در سال۱۴۰۲ بر اثر آلودگی هوا جانشان را از دست داده‌اند که از تعداد مطرح شده سهم استان تهران ۵/۲۲درصد بوده است.
با این اوصاف همانطور که در ابتدای گزارش عنوان شد، دست‌کم ۳۵هزار نفر نیز در سال۱۴۰۳ به علت آلودگی هوا در کشور جان باخته‌اند. در این میان، تهران با ۷هزار و ۳۴۲ مورد مرگ ناشی از آلودگی هوا، سهم قابل‌توجهی را به خود اختصاص داده است. آنطور که ملاحظه می‌شود، در طول چهار سال گذشته آمار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در کشور افزایش پیدا کرده است. در واقع چیزی حدود ۱۲۵ تا ۱۲۸هزار نفر در مدت چهار سال به خاطر آلودگی هوا جان باخته‌اند. این رخداد حاکی از آن است که این معضل از کنترل خارج شده و اقدام موثری نیز در جلوگیری از این روند فزاینده انجام نشده است.
ریشه‌های آلودگی هوا
بسیاری از کارشناسان درباره ایجاد پدیده آلودگی هوا نظرات مختلفی را عنوان کرده‌اند. برای مثال در سال۱۴۰۲ طبق گزارشی که یکی از دانشگاه‌های کشور در این‌باره انجام داد، آنها به این نتیجه رسیدند که علت ایجاد این پدیده را نمی‌توان تنها به یک یا دو مورد محدود کرد بلکه بر اثر چندین علل مختلف این معضل شکل گرفته است. در این گزارش آمده است: استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار دی‌اکسیدگوگرد باعث شده ذرات معلق در هوا افزایش پیدا کند و این امر سبب شده آلودگی هوا در کشور تشدید شود. این محققان همچنین اشاره کرده‌اند که خودروها و حمل‌ونقل شهری نیز در تشدید آلودگی هوای کلانشهرها بی‌تاثیر نیستند. بنابر اعلام رییس پلیس راهور تهران بزرگ، حدود بیش از ۴۵هزار خودروی فرسوده و دودزا در کشور وجود دارد. از سوی دیگر از تعداد ۴میلیون موتورسیکلتی که درحال تردد هستند، حدود ۷۰درصد از آنها به دلایل مختلف آلایندگی بالایی را ایجاد می‌کنند.
گرد و غبار، ساخت‌وساز، صنایع و کارخانه‌ها و عوامل طبیعی در مراحل بعدی از عوامل اصلی افزایش ذرات معلق در هوا هستند که روند آلودگی هوا را تشدید می‌کنند. طی سال‌های گذشته بسیاری از کارخانه‌ها به خاطر نبود نظارت کافی و بحران انرژی اقدام به مازوت‌سوزی کرده‌اند که خود نیز باعث تاثیرگذاری بر کیفیت هواست.
جدای از مواردی که ذکر شد، ناکارآمدی و سوءمدیریت نیز نقش موثری در افزایش این روند دارد. همانطور که عنوان شد، دولت و نهادهای مرتبط در خصوص حل معضل آلودگی هوا اقدام مثبت و سازنده‌ای انجام نداده‌اند و به دنباله این مدیریت ضعیف، پیامدهای تلخی همانند مرگ شهروندان رخ داده است.
سلامت جامعه زیر سایه آلودگی هوا
همانطور که ملاحظه شد آلودگی هوا در کشور روند افزایشی پیدا کرده و به دنباله آن تاثیر فزاینده‌ای نیز بر سلامت افراد جامعه دارد. ذرات معلق و دی‌اکسیدگوگرد باعث ایجاد بیماری‌های تنفسی می‌شود. از سوی دیگر افراد مبتلا به آسم و برونشیت مزمن از جمله افرادی هستند که سلامتشان در معرض خطر قرار می‌گیرد. علاوه بر مواردی که عنوان شد، کودکان و سالمندان نیز از تاثیرات منفی آلودگی هوا بی‌نصیب نمانده‌اند. به باور کارشناسان، کودکان به علت اینکه دستگاه تنفسی‌شان در حال رشد است، آسیب جدی از این طریق محتمل می‌شوند، همچنین سالمندان با توجه به ضعف سیستم ایمنی و وجود بیماری‌های مختلف مانند قلبی و عروقی، دیابت و فشار خون، آلودگی هوا تهدید جدی برای سلامت این افراد به شمار می‌رود. در کنار تاثیر جسمی که آلودگی جوی بر سلامت افراد جامعه می‌گذارد، این امر بر سلامت روان نیز اثر منفی دارد. این اتفاق باعث افزایش اضطراب، تنش‌های عصبی و کاهش تمرکز خواهد شد. به طور کلی آلودگی هوا تنها یک چالش محیط‌زیستی نیست بلکه تهدیدی بزرگ برای سلامت افراد مختلف جامعه به شمار می‌آید که می‌تواند در کنار پیامدهای جانی، کیفیت زندگی را نیز کاهش دهد.
در چنین شرایطی این سوال پیش می‌آید که دولت و سازمان‌های مختلف تاکنون چه اقداماتی در رفع هوای آلوده انجام داده‌اند؟
فردا تعطیل است
در طول سال‌های اخیر دولت و نهادهای مرتبط به جای حل ریشه‌ای این معضل، به اقدامات محدود و موقتی بسنده کرده‌اند. برای مثال تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی و اجرای طرح زوج و فرد خودروها تنها تاثیر موقتی در کاهش آلودگی هوا داشته است. این اقدامات نشان می‌دهد دولت تمرکز خود را بر مدیریت کوتاه‌مدت گذاشته و تاکنون اقدام موثر و ریشه‌ای برای حل این چالش انجام نداده است. علاوه بر این نبود نظارت کافی بر کیفیت بنزین و صنعت خودروسازی باعث شده تولید خودروهای بی‌کیفیت و سوخت نامرغوب ادامه پیدا کند و روند آلودگی هوا همچنان تشدید شود.
تعطیلی‌های گسترده و محدودیت‌های موقتی نه‌تنها هیچ کمکی به حل این موضوع نکرده بلکه باعث خسارت‌های اقتصادی نیز شده است. این رخدادها نشان می‌دهد در بحث مدیریت آلودگی هوا تمرکز جدی و کافی وجود ندارد و راهکارهای اساسی نیز تاکنون ارائه نشده است.
نظر مردم در این‌باره چیست؟
برای درک بهتر این موضوع به سراغ شهروندان رفتیم تا درباره اثرات آلودگی هوا بر زندگی آنها مطلع شویم. آرمین یکی از ساکنان استان تهران است. او درباره پیامدهای منفی آلودگی هوا به «جهان‌صنعت» گفت: به واسطه شغلی که دارم مجبور هستم بیشتر اوقات در خیابان تردد کنم. در مواقعی که کیفیت هوای شهر افت پیدا میکند، چشمانم به شدت سوزش پیدا میکند و در بخش تنفسی نیز دچار مشکل شده‌ام. چرا دولت به جای تعطیلی‌های نابجا، فکری به حال این وضعیت نمی‌کند؟ شغل برخی افراد ایجاب میکند که در بیرون از منزل باشند و آلودگی هوا سلامتی‌شان را به خطر انداخته است.
درسا یکی دیگر از شهروندانی است که به خاطر آلودگی هوا ناچارا در منزل مانده. او در این‌باره به «جهان‌صنعت» گفت: به خاطر بیماری تنفسی که چندسال است از آن رنج می‌برم، هر زمان که آلودگی هوا تشدید می‌شود مجبور هستم در منزل بمانم. بارها این اتفاق رخ داده که به علت آلودگی هوا، مشکلات تنفسی‌ام عود کرده و راهی بیمارستان شده‌ام. چندین‌بار بر سر این موضوع با شرکتی که در آنجا کار می‌کنم به مشکل خوردم. زمانی که هوا آلوده می‌شود، توانایی خروج از منزل را ندارم و کسی هم این موضوع را درک نمی‌کند.
لازم به ذکر است آلودگی هوا در کنار اثرات منفی خود بر سلامت و اقتصاد، روند زندگی مردم را مختل کرده و تشدید این بحران می‌تواند آسیب‌زا باشد.
مضرات تنفس در هوای آلوده
در همین راستا دکتر مسعود احتشام، متخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه یزد درباره خطرات استمرار آلودگی هوا به «جهان‌صنعت» گفت: آلایندگی انواع مختلفی دارد مانند آلودگی شیمیایی که وقتی غلظت اینها بیش از حد مجاز می‌شود، قطعا برای سیستم‌های مختلف بدن مضر خواهد بود. در خصوص اثرات آلودگی هوا فقط گروه‌های خاص از این موضوع در امان نیستند و این بدین معناست که سلامت همه افراد جامعه در زمان آلودگی جوی به خطر خواهد افتاد.
وی افزود: پوست، چشم و بافت ریه که مرتب هوا را استنشاق میکند، زمانی که ذرات ریز کمتر از ۵/۲میکرون به ناحیه انتهایی ریه می‌رسد و از آنجا عروقی که رد می‌شود، این ذرات راجذب کرده و به سایر اعضای بدن خواهد رسید.
احتشام با اشاره به تاثیر آلودگی هوا بر گروه‌های حساس جامعه ادامه داد: در این بحث سن حائز اهمیت است. کسانی که سن پایینی دارند مانند کودکان و کسانی که سن بالایی دارند مانند افراد سالمند که سیستم ایمنی آنها رو به افول است، نمی‌توانند مقاومت کنند بنابراین سیستم‌های این افراد در جذب بیشتر آلایندگی‌ها مستعدتر است. از سوی زنان باردار و جنین آنها نیز با تهدیدات ناشی از آلایندگی جوی مواجه هستند. زمانی که مادر باردار در هوای آلوده نفس می‌کشد، مواد سمی داخل هوا به خون رسیده و جنین از آن تغذیه میکند، همچنین افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای نیز سلامتشان در این مواقع به خطر می‌افتد. کسانی که از بیماری‌های نارسایی کلیوی و ریوی، قلبی و دیابت رنج می‌برند به علت وجود سیستم ایمنی و شکننده، از اثرات منفی آلودگی هوا در امان نیستند.
وی در خصوص آمار بستری و فوت ناشی از آلودگی هوا گفت: متاسفانه آمار دقیقی در این‌باره در دست نیست. طی سال‌های گذشته برخی افرادی که در معرض آلودگی هوا قرار گرفته‌اند راهی بیمارستان شده و حتی در این میان متاسفانه جانشان را از دست داده‌اند. احتشام در پایان تاکید کرد: همانطور که گفتم پوست و بافت ریه بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار دارند و زمانی که آلایندگی‌ها از طریق مجاری تنفسی، گوش، حلق و بینی به خون می‌رسد تاثیر مستقیمی بر کلیه، قلب و کبد می‌گذارد. چنین امری باعث افزایش بیماری‌های تنفسی عفونی مانند ذات‌الریه، سرطان ریه و امثال آن خواهد شد.
نفس‌های به شمارش افتاده
گفتنی است با توجه به نکاتی که مطرح شد، معضل آلودگی هوا امروزه نه‌تنها به عنوان یک معضل بلکه به یک فاجعه ملی تبدیل شده است. متاسفانه اقدام موثری در حل این مشکل انجام نشده و سلامت جامعه، با استمرار آن لطمه سنگینی خواهد خورد. بارهاست که در این باره قلم زده و انتقاد کرده‌ایم اما تاکنون گام مثبتی از سوی مسوولان و نهادهای مرتبط برداشته نشده است. از همان روزی که مدیر شرکت کنترل کیفیت هوا به مردم گفت که «به این موضوع عادت کنید!» مشخص شد ارگان‌های مسوول به دنبال حل این معضل نیستند بلکه می‌خواهند مردم عادت کنند؛ عادت به خفگی!
