معضلی که در سایه انکار جان می‌ستاند
هما میرزایی– در سال۱۴۰۳ بیش از ۱۰هزار نفر در کشور بر اثر انواع مسمومیت‌ها به‌خصوص مسمومیت دارویی جان باخته‌اند. این آماری است که دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو اعلام کرده است.
جزئیات آمار اینگونه می‌گویند: «در سال۱۴۰۳، آمار کل مسمومیت‌ها ۲۷۶هزارو ۱۳۸نفر بوده که شامل ۳۸/۵درصد مسمومیت‌های دارویی، ۲۲درصد مسمومیت با مواد اعتیادآور، ۲۰/۷درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۱۶/۲درصد مسمومیت با گزش جانداران سمی، ۱/۹درصد مسمومیت با موادغذایی و ۰/۷درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی است.» در شش ماهه ابتدایی سال۱۴۰۴ نیز آمارها به این ترتیب بوده‌اند: «آمار کل مسمومیت‌ها ۱۲۸هزار و ۵۵۹نفر شامل ۳۴/۱درصد مسمومیت دارویی، ۲۱/۹درصد مسمومیت با مواد اعتیادآور، ۲۱/۲درصد مسمومیت با گزش جانداران سمی، ۱۹/۷درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۲/۱درصد مسمومیت با مواد غذایی و یک‌درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی.»
خبری که توجه همه را بیش از پیش به خود جلب کرده اما خبر افزایش چشمگیر مسمومیت با مشروبات الکلی است؛ این نوشیدنی غیرقانونی در ایران روزبه‌روز جای بیشتری در میان نوجوانان و جوانان باز می‌کند و در خلأ قانونی موجود، نوع غیراستانداردش بیشترین آسیب‌ها را از کوری تا فلج و حتی مرگ به افراد تحمیل می‌کند.
هشدار؛ مسمومیت با مشروبات الکلی رو به گسترش است
نکته‌ای که در این آمارها قابل‌توجه بوده و زنگ خطری پنهان را به صدا در می‌آورد، درصد بالای مسمومیت با موادمخدر، محرک و مشروبات الکلی است؛ براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در سال۱۴۰۳، ۲۱/۳درصد و در پنج‌ماه اول سال۱۴۰۴، ۲۱/۶درصد از مرگ‌ومیرها به دلیل استعمال مواد و عوارض ناشی از سوء‌مصرف و اعتیاد به مواد مخدر و موادمحرک اتفاق افتاده است. براساس آمارهای دریافت‌شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، مشاهده می‌شود در سال۱۴۰۳، ۱۰درصد و در شش‌ماهه اول سال۱۴۰۴، ۵/۸درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با الکل‌ها مسموم شده‌اند. شهرهای پرمصرف در زمینه مشروبات الکلی در سال۱۴۰۳ به‌ترتیب کرج، تهران، مشهد، مازندران و اهواز بوده‌اند.
آزادی قانونی در کنار قوانین کنترل‌گر؛ از کانادا تا ترکیه
مصرف مشروبات الکلی در ایران به‌دلیل منع قانونی و شرعی با پیامدهای قانونی سنگین همراه است. با این وجود، تمایل به مصرف این نوشیدنی‌ها در بین جوانان و نوجوانان در سال‌های اخیر شیوع بیشتری پیدا کرده و دسترسی به انواع صنعتی و دست‌ساز آن آسان‌تر از گذشته شده است. هر از چند گاهی اخباری از مسمومیت‌های منجر به از دست دادن بینایی، فلج شدن و فوت اشخاص بر اثر استفاده از مشروبات غیراستاندارد شنیده می‌شود؛ افرادی که بهای خوشگذرانی در مهمانی‌ها یا جشن‌های عروسی را با جان و سلامتی خود پرداخت کرده‌اند. ممنوعیت خرید و فروش مشروبات الکلی راه را برای هرگونه سودجویی باز کرده است؛ شیشه‌های به‌ظاهر خارجی از برندهای مطرح جهانی که در زیرزمین‌های اطراف شهر پر می‌شوند و با قیمت‌های چند‌میلیون تومانی به دست مصرف‌کنندگان می‌رسند. در بسیاری از کشورها که خرید و فروش و مصرف مشروبات الکلی منع قانونی ندارد، قوانین سفت و سختی برای کنترل مصرف وجود دارد. برای مثال در کشورهایی مانند کانادا و سوئد فروشگاه‌ها اجازه ندارند مشروبات الکلی و دخانیات را در قفسه‌های پربازدید قرار دهند. در کشور همسایه خودمان، ترکیه اگر شخصی مشروب الکلی در دست داشته باشد و در خیابان قدم بزند، با نگاه تند عابران و عدم پذیرش اجتماعی روبه‌رو خواهد شد یعنی با وجود آزادی قانونی عرف اجتماعی موفق شده است مساله را کنترل کند.
سازمان بهداشت جهانی: ایران در جایگاه نهم مصرف مشروبات الکلی
هرچند به‌دلیل غیرقانونی بودن مصرف مشروبات الکلی و نبود آمارهای رسمی نمی‌توان به‌طور دقیق درصد شیوع مصرف را در جامعه امروز ایران تخمین زد، دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو می‌گوید که امروزه مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی مشروبات الکلی دست‌ساز و تقلبی امری بسیار شایع است. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی ایران در رتبه نهم مصرف مشروبات الکلی ایستاده است اما نوع برخورد سیاستگذاران درباره این مساله نیز مانند بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی دیگر از نوع انکار و امتناع از پذیرش موضوع بوده است. انجام یک پایش دقیق از تعداد مصرف‌کنندگان، سن آنها و نوع نوشیدنی مصرفی می‌تواند به یک برنامه‌ریزی منسجم و پیشگیرانه کمک قابل‌توجهی کند. تحولات فرهنگی و اجتماعی را باید پذیرفت که تجربه ثابت کرده است عدم پذیرش و انکار تنها به وخامت بیشتر موارد در طول زمان خواهد انجامید.
الکل و سیگار؛ آغاز راه استقلال برای نوجوانان، رهایی از فشار و استرس برای بزرگسالان
برای بسیاری از نوجوانان مصرف سیگار و مشروبات الکلی نشانه‌ای از بالغ‌شدن، استقلال و وارد شدن به اجتماع است. جذابیت‌های بصری ایجادشده در رسانه‌ها نیز در این امر دخیل بوده‌اند؛ شخصیت‌های اصلی و کاراکترهای جذاب در اکثر فیلم‌های سینمایی، چه خارجی و چه ایرانی، عموما سیگاری یا الکلی هستند و این موضوع تبلیغی پنهان اما قوی است که تاثیرات ماندگاری بر ذهن بینندگان دارد. تغییر فرهنگ عمومی و شکستن قبح مصرف دخانیات و مشروبات الکلی در جمع‌های خانوادگی نیز بر ذهن کودکان و نوجوانان اثر گذاشته و گرایش به آغاز مصرف زودهنگام را بیش از پیش کرده است. در مورد بزرگسالان مساله چهره‌ای متفاوت دارد؛ درصدی از افراد مصرف مشروبات الکلی را راهی ارزان و در دسترس برای تفریح می‌دانند. درصد دیگری نیز برای رهایی چندساعته ذهن از استرس و فشار کار و زندگی به مصرف روی آورده‌اند.
براساس نتایج آخرین پیمایش سلامت روان در کشور ۱/۲۵درصد جمعیت به حداقل یک اختلال روانپزشکی مبتلا هستند که در این میان افسردگی با شیوع ۷/۱۳درصدی شایع‌ترین اختلالات روانی است. تورم، فشار اقتصادی، عدم قطعیت از آینده، عدم امکان تشکیل زندگی مشترک و عدم امکان فرزندآوری برای زوج‌ها در کنار نبود تفریحات عمومی از دلایل افزایش تمایل اقشار مختلف به مصرف مشروبات الکلی در جامعه امروز ایران است.
