مطالبه جدی از دولت؛ واگذاری درست سایپا آزمون شفافیت و حفظ منافع ملی
جهان صنعت_کارشناسان از دولت و وزارت اقتصاد می‌خواهند واگذاری سایپا با رعایت کامل اهلیت‌سنجی، شفافیت و حفظ منافع ملی انجام شود تا تجربه‌های ناکارآمد واگذاری های گذشته تکرار نشود.
به گزارش مهر، شرکت خودروسازی سایپا، به عنوان دومین خودروساز بزرگ کشور، نه‌تنها بخش قابل‌توجهی از تولید و عرضه خودرو در بازار داخلی را برعهده دارد بلکه ارتباط مستقیم و حیاتی با زنجیره تامین و قطعه‌سازی داخلی دارد؛ نقشی که آن را به یکی از حساس‌ترین بنگاه‌های صنعتی ایران تبدیل کرده است. اثرگذاری سایپا بر قیمت و کیفیت خودرو در سطح ملی موجب شده هر تصمیم مدیریتی یا مالکیتی در این شرکت، پیامدهای گسترده‌ای بر اقتصاد و زندگی میلیون‌ها ایرانی داشته باشد. تاسیس سایپا در دهه۴۰ خورشیدی آغازگر شکل‌گیری یک جریان صنعتی در حوزه خودرو بود که امروزه صدها شرکت وابسته و تامین‌کننده را در سراسر کشور به حرکت واداشته است. این شرکت با تولید انبوه خودروهای پرتیراژ، بخش مهمی از تقاضای بازار را پوشش داده و سهمی قابل‌توجه در ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم دارد. هر تغییر در ساختار مالکیتی یا مدیریتی سایپا به سرعت در تولید، عرضه و حتی اشتغال هزاران خانواده ایرانی اثرگذار خواهد بود. در کنار فعالیت تولیدی، سایپا نقش مهمی در توسعه فناوری‌های داخلی ایفا کرده است. هرچند کیفیت محصولات و فناوری تولید در برخی حوزه‌ها مورد انتقاد کارشناسان و مصرف‌کنندگان بوده اما چارچوب کلی صنعتی که سایپا ایجاد کرده، برای حرکت روبه جلوی صنعت خودرو ضروری است.
تاریخچه و گستره فعالیت سایپا
شرکت سایپا در سال ۱۳۴۴ با هدف تولید خودروهای سواری تاسیس شد. این شرکت در ابتدا با مونتاژ خودروهای فرانسوی آغاز به کار کرد و به مرور زمان توانست زنجیره تولید خود را گسترش دهد. امروزه سایپا نه‌تنها خودروساز است بلکه مجموعه‌ای از شرکت‌های تابعه و وابسته را دربر می‌گیرد که در حوزه‌های مختلفی از جمله تولید قطعات، لجستیک، خدمات پس از فروش و حتی صنعت پلاستیک فعالیت می‌کند. این گستردگی سایپا را به یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های صنعتی کشور تبدیل کرده است. سایپا سالانه صدها‌هزار دستگاه خودرو تولید و عرضه می‌کند که بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار ایران را پوشش می‌دهد. این حجم تولید، سایپا را به یکی از تعیین کننده‌ترین عوامل در وضعیت عرضه و تقاضا، قیمت‌گذاری و در نتیجه قدرت خرید مصرف‌کنندگان تبدیل کرده است. همچنین مدل‌های پرطرفداری که سایپا تولید می‌کند، سهم بسزایی در تردد خودروها در جاده‌های کشور دارد. صرف‌نظر از کارگران مستقیم در خطوط تولید، سایپا به طور غیرمستقیم از طریق شبکه گسترده تامین‌کنندگان قطعات و خدمات، هزاران شغل دیگر را در سراسر کشور ایجاد کرده است. هرگونه اختلال در فعالیت این شرکت می‌تواند پیامدهای جدی برای معیشت این افراد و خانواده‌هایشان داشته باشد.
نابودی یک خودروساز در صورت واگذاری ناصحیح
تجربه خصوصی‌سازی در سال‌های اخیر نشان داده که واگذاری‌های بدون برنامه و غیرشفاف می‌تواند به نابودی ظرفیت‌های موجود یک صنعت بینجامد. از صنایع فولادی گرفته تا کارخانه‌های بزرگ تولید مواد غذایی موارد زیادی وجود دارد که واگذاری به بخش خصوصی فاقد تخصص و سرمایه کافی موجب افت شدید تولید، تعدیل نیرو و حتی تعطیلی کامل خطوط تولید شده است. در این میان ایراداتی همچون «نبود اهلیت اقتصادی و صنعتی خریداران»، «عدم رعایت تعهدات پس از واگذاری» و «فقدان نظارت مؤثر دولت» از جمله آسیب‌هایی بوده که کارشناسان بارها بر آن تاکید کرده‌اند. خصوصی‌سازی موفق در دنیا نه‌تنها به انتقال مالکیت بلکه به تضمین ادامه تولید، ارتقا کیفیت و سرمایه‌گذاری مستمر وابسته است.
مروری بر مصادیق خصوصی‌سازی‌های ناموفق
در دهه‌های گذشته بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی بزرگ دولتی به بخش خصوصی واگذار شدند اما متاسفانه در بسیاری از موارد خریداران فاقد توانایی مالی و مدیریتی لازم بودند. این امر منجر به کاهش ظرفیت تولید شد به طوری که بسیاری از کارخانه‌ها نتوانستند خطوط تولید خود را فعال نگه دارند یا حتی آن را توسعه دهند. بدهی‌های انباشته نیز یکی دیگر از معضلات خصوصی‌سازی ناصحیح بود به طوری که خریداران جدید اغلب قادر به پرداخت بدهی‌های بنگاه یا تامین سرمایه در گردش نبودند. اخراج نیروی کار و تعدیل گسترده نیرو ضربه سنگینی به اقتصاد خانواده‌ها و مناطق کمتر توسعه‌یافته وارد کرد و در نهایت شاهد تغییر کاربری یا تعطیلی در برخی موارد، دارایی‌های ارزشمند صنعتی به املاک تجاری یا مسکونی تبدیل شدند یا کارخانه‌ها به طور کامل تعطیل شدند.
بنابراین یک خصوصی‌سازی موفق، فراتر از فروش دارایی دولت به معنای انتقال مسوولیت به بخش خصوصی توانمند است که بتواند رشد و توسعه، نوآوری و تحقیق و توسعه، حفظ و ارتقای اشتغال، کیفیت و رقابت‌پذیری، را به همراه داشته باشد. با توجه به جایگاه سایپا در اقتصاد ملی، فرآیند واگذاری این مجموعه باید برپایه شفاف‌ترین و دقیق‌ترین استانداردهای نظارتی صورت گیرد. اهلیت‌سنجی خریداران مهم‌ترین گام در این مسیر است؛ به معنای بررسی جامع توان مالی، تجربه مدیریتی و برنامه‌های روشن برای ادامه تولید و توسعه. در نمونه‌های ناموفق گذشته خریداران صرفا براساس قیمت پیشنهادی و روابط سیاسی انتخاب شدند و نتیجه آن بحران‌های سازمانی و صنعتی بوده است. کارشناسان تاکید دارند که دولت باید سازوکارهایی طراحی کند تا براساس «برنامه توسعه محصول»، «تعهد به سرمایه‌گذاری» و «حفظ حقوق کارگران و مصرف‌کنندگان» خریدار انتخاب شود.
مفهوم اهلیت‌سنجی
اهلیت‌سنجی به معنای سنجش و ارزیابی دقیق توانایی‌های بالقوه و بالفعل یک متقاضی برای تصدی مسوولیت و انجام تعهدات است. در مورد واگذاری سایپا، این امر شامل بررسی مواردی چون: اهلیت مالی: اطمینان از وجود منابع مالی کافی برای خرید، سرمایه‌گذاری آتی، تامین سرمایه در گردش و پرداخت بدهی‌های احتمالی. این شامل بررسی صورت‌های مالی، دارایی‌ها، اعتبارات بانکی و تعهدات مالی خریدار است. اهلیت صنعتی و مدیریتی: داشتن تجربه و دانش کافی در صنعت خودرو و مدیریت بنگاه‌های اقتصادی بزرگ. این شامل سوابق مدیریتی، ساختار سازمانی، تیم مدیریتی و توانایی در رهبری و هدایت کسب‌وکار است.
برنامه توسعه و آینده‌نگری: ارائه یک برنامه مدون و قابل اجرا برای توسعه تولید، ارتقای کیفیت، تحقیق و توسعه، ورود به بازارهای جدید و حفظ اشتغال. این برنامه باید شامل اهداف کمی و کیفی مشخص در بازه‌های زمانی معین باشد.
تعهدات بلندمدت: پایبندی به تعهدات اجتماعی، حفظ حقوق کارگران، رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و ایفای مسوولیت‌های اجتماعی.
نمونه‌ای از شاخص‌های اهلیت‌سنجی
شاخص معیارهای سنجش اهمیت توان مالی نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام، قدرت نقدینگی، اعتبارسنجی بانکی، میزان سرمایه‌گذاری پیشنهادی، تامین منابع سرمایه در گردش، تجربه مدیریتی و سابقه مدیریت در صنایع مشابه، موفقیت در اداره شرکت‌های بزرگ، ساختار تیم مدیریتی، توانایی در رهبری تحول.بالا، برنامه توسعه اهداف تولیدی (کمی و کیفی)، برنامه‌های تحقیق و توسعه، سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده، ورود به بازارهای جدید، استراتژی بازاریابی. بالا تعهدات اجتماعی و برنامه حفظ اشتغال، طرح‌های آموزش و توانمندسازی نیروی کار، اقدامات زیست‌محیطی، مشارکت در پروژه‌های اجتماعی. متوسط سابقه اعتبار و عدم سوءپیشینه مالی یا کیفری، سابقه تخلفات در قراردادهای گذشته و خوش‌نامی در بازار.
در واگذاری‌های غیراصولی، نخستین و مهم‌ترین آسیب به اشتغال وارد می‌شود. هزاران کارگر، مهندس و نیروهای پشتیبان در خطوط تولید سایپا وابسته به ادامه فعالیت این مجموعه هستند. تعطیلی یک خط یا کاهش تولید می‌تواند به موجی از بیکاری و بحران اجتماعی در مناطق صنعتی بینجامد.
از سوی دیگر بازار خودرو به شدت تحت‌تاثیر تعداد و کیفیت محصولات عرضه شده قرار دارد. کاهش کیفیت یا افزایش قیمت که ممکن است در نتیجه مدیریت ناکارآمد رخ دهد، مستقیما بر توان خرید و رضایت مصرف‌کنندگان اثر می‌گذارد. این چرخه می‌تواند اعتماد عمومی به دولت و سیاست‌های صنعتی را نیز خدشه‌دار کند.
امید است با درایت مسوولان و همراهی جامعه، واگذاری سایپا به نقطه عطفی در تاریخ صنعت خودروی ایران تبدیل شود؛ نقطه‌ای که آغازگر دورانی از رشد، کیفیت و رقابت‌پذیری پایدار باشد و منافع ملی را در بالاترین سطح تامین کند.
