ضرورت حمایت دولت از اقشار آسیب‌پذیر
مهدیه بهارمست– جنگ و بحران‌های ناشی از آن همیشه اثرات متعددی بر ساختار اجتماعی و اقتصادی جوامع دارند. در این میان، بحران اینترنت و تاثیرات آن بر ارتباطات فردی و اقتصادی نیز از جمله چالش‌هایی است که در دوران جنگ بیش از پیش خود را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی سیاستگذاران اقتصادی و مدیران اجرایی با اتخاذ تدابیر مناسب و واکنش‌های به‌موقع، توانستند از بروز ناآرامی در بازار جلوگیری کنند. همزمان شهروندان نیز با درک درست از موقعیت، همراهی قابل‌توجهی نشان دادند و با حفظ آرامش و انسجام اجتماعی، مانع از شکل‌گیری صف‌های طولانی و آشفتگی در تامین کالاهای اساسی شدند. برخلاف آنچه در بسیاری از کشورها در زمان بحران‌های مشابه رخ می‌دهد، نظیر هجوم به فروشگاه‌ها، احتکار خانگی یا کمبود اقلام خوراکی، در ایران بازارها ثبات نسبی خود را حفظ کردند و فضای عمومی جامعه آرام باقی ماند. اما در روزهای ابتدایی منازعه، بازار جابه‌جایی مسافر بین‌شهری با خودروهای سواری داغ شد. پایتخت‌نشینان به قصد اسکان در شهرهای امن‌تر از شهر خارج شدند و ترافیک شدیدی در خروجی‌های شهر و در برخی از ساعات ایجاد شد. بسیاری از افرادی که خودروی شخصی در اختیار داشتند، راهی شهرهای زادگاه خود شدند و برخی نیز از خودروهای سواری کرایه‌ای برای خروج از پایتخت استفاده کردند. در این میان، برخی اکانت‌های فارسی‌زبان مستقر در خارج از کشور با انتشار اطلاعات اغراق‌آمیز، از کرایه‌های ۲۰میلیون تومانی برای مسیر تهران به شمال یا ۴۵میلیون تومانی برای سفر به شیراز خبر دادند. با این حال بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که افزایش نرخ کرایه‌ها، تنها در ساعات ابتدایی بحران رخ داد و آن هم در محدوده‌ای با افزایش چند درصدی و نه با آن قیمت‌های نجومی. در حال حاضر و با گذشت بیش از یک هفته از آغاز جنگ، کرایه‌ها به حالت عادی برگشته و رفت‌وآمد به شکل همیشگی و عادی ادامه دارد.
قطعی اینترنت و تاثیرات آن بر ارتباطات
سیدحسن موسوی‌چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به اقداماتی که دولت برای کاهش فشار بر اقشار آسیب‌پذیر می‌تواند انجام دهد به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم مردم در بحران‌ها یاد می‌گیرند چگونه از شرایط موجود استفاده کنند اما همچنان وظیفه دولت است که با اندیشیدن تدابیر مناسب از اقشار آسیب‌پذیر حمایت و تلاش کند تا فشارهای اقتصادی و اجتماعی را کاهش دهد.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه کنونی، گسترش روزافزون فناوری‌ها و استفاده از شبکه‌های ارتباطی در بستر اینترنت است. بسیاری از سامانه‌ها، کسب‌وکارها و ارتباطات در حال حاضر به اینترنت وابسته هستند. از این رو، قطع اینترنت در دوران جنگ و بحران، ممکن است مشکلاتى را در زمینه ارتباطات افراد با هم در بستر مجازى ایجاد کند.
این مددکار اجتماعی تاکید کرد: بسیاری از کسب‌وکارها به اینترنت متصل شده‌اند و در نتیجه قطع اینترنت، امکان انجام کارها و انتقال اطلاعات برای مردم و مشاغل سخت و در برخی موارد غیرممکن می‌شود. این مساله نه تنها بر کسب‌وکارهای مجازی تاثیر می‌گذارد بلکه ارتباطات روزمره و شخصی افراد نیز مختل می‌شود. وی افزود: افرادی که از خارج کشور با خانواده‌هایشان در ارتباط بودند، دیگر قادر به استفاده از بسترهای اینترنتی مانند تلگرام و واتساپ نیستند و بسترهای داخلی نظیر بله و ایتا باقی می‌مانند که برای بسیاری از افراد خارج از کشور قابل دسترسی نیست.
با این حال موسوی‌چلک بر این نکته تاکید داشت که در بحران‌ها مردم به سرعت روش‌های جدیدی برای برقراری ارتباط پیدا می‌کنند. این کارشناس حوزه اجتماعى ادامه داد: طبیعت مردم در بحران‌ها این است که یاد می‌گیرند که چگونه ارتباط برقرار کنند، حتی اگر در ابتدا شرایط برایشان سخت باشد. این تجربه ثابت کرده که مردم در مواقع بحران به تصمیمات نهادهای امنیتی احترام می‌گذارند و سعی می‌کنند که همراهی بیشتری داشته باشند.
تاثیرات قطع اینترنت بر دسترسی به اخبار در بحبوحه جنگ
قطع اینترنت تنها بر ارتباطات شخصی و اجتماعی تاثیر نمی‌گذارد، بلکه بر دسترسی به اطلاعات و اخبار نیز موثر است. موسوی در این‌باره گفت: دسترسی به اخبار و اطلاعات یکی از حقوق اساسی مردم در هر جامعه است اما در شرایط بحران و جنگ، به‌ویژه زمانی که اینترنت قطع می‌شود، مردم از دو طریق می‌توانند اطلاعات به‌روز کسب کنند: نخست از طریق رسانه‌های عمومی همچون تلویزیون و دوم از طریق شبکه‌های مجازی داخلی مانند «بله» و «ایتا».
تاثیر جنگ بر اقتصاد
یکی از سوالات اساسی که در بحران‌های مشابه مطرح می‌شود، تاثیرات بلندمدت آن بر وضعیت اقتصادی کشور است. موسوی چلک در این خصوص بیان می‌کند که جنگ‌های طولانی‌مدت معمولا تاثیرات منفی زیادی بر حوزه‌های مختلف اقتصادی دارند اما این موضوع در مورد هر کشورى که درگیر جنگ مى شود صدق می‌کند. وی توضیح داد: طولانی شدن جنگ در هر کشوری می‌تواند مشکلات عمده‌ای برای مردم به همراه داشته باشد. جنگ معمولا باعث افزایش بیکاری، تورم، کاهش تولید و افزایش هزینه‌های زندگی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در ایران نیز تاثیرات اقتصادی جنگ قابل مشاهده است، تصریح کرد: همین حالا می‌توانیم تاثیرات جنگ را در قیمت سهام، بازار نفت و سایر بازارها مشاهده کنیم. این تاثیرات نه تنها در ایران بلکه در سطح جهانی نیز نمایان است. موسوی چلک ادامه داد: جنگ به‌ویژه در حوزه‌هایی چون مسکن، کسب‌وکار، تامین اقلام مورد نیاز مردم، آموزش، سلامت جسمی و روانی و وضعیت اجتماعی تاثیرات منفی دارد.
چالش‌های طبقات کم‌درآمد و فقیر در شرایط بحرانی
با طولانی‌تر شدن جنگ، طبقات کم‌درآمد و فقیر جامعه بیشترین فشار را تجربه می‌کنند. موسوی چلک در این‌باره معتقد است که دولت باید اقدامات موثری برای کاهش فشارها بر این اقشار انجام دهد.
موسوی‌چلک در پایان گفت‌وگو به اقدامات احتمالی دولت برای کاهش فشارهای اقتصادی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: دولت باید تمرکز خود را بر شناسایی نیازهای دارای اولویت بگذارد. این گروه‌ها شامل بیماران خاص، خانواده‌های تحت پوشش نهادهای حمایتی، سالمندان و معلولان هستند. وی افزود: در شرایط بحرانی، ضروری است که حمایت‌های دولت به اقشار آسیب‌پذیر مثل بیماران‌خاص، سالمندان تنها و معلولین افزایش یابد تا فشار اقتصادی و اجتماعی بر آنها کمتر شود. دولت باید برنامه‌های ویژه‌ای برای حمایت از این افراد در نظر بگیرد.
باید از اخبار تلخ دوری کنیم
اصغر کیهان‌نیا، روانشناس نیز با اشاره به اینکه باید از اخبار تلخ در این روزها دوری کنیم به «جهان‌صنعت» گفت: تاب‌آوری توانایی فرد برای بازگشت به تعادل پس از فشار یا آسیب روانی است و در این دوران، انسان به‌واسطه اخبار ناگوار، افزایش ناامنی اقتصادی، و تغییرات پیاپی در قوانین و تصمیمات، دچار بی‌ثباتی روانی می‌شود.
وی افزود: محدود کردن زمان مصرف اخبار شنیدن مستمر اخبار تلخ باعث افزایش استرس، سردرگمی و احساس ناتوانی می‌شود. پیشنهاد ما این است که هر فرد حداکثر یک تا یک‌ونیم ساعت در روز اخبار را آن هم فقط از منابع رسمی داخلی دنبال کند و از تفسیرهای ماهواره‌ای و ضد و نقیض دوری کنید، بسیاری از کانال‌های ماهواره‌ای در حال پخش تحلیل‌هایی هستند که بر اساس منافع خودشان تدوین شده‌اند، گوش سپردن به آنها، فرد را دچار تضاد اطلاعاتی و ناامیدی شدید می‌کند، بنابراین این منابع باید از زندگی روزمره حذف شوند.
کیهان‌نیا ادامه داد: تماس‌های پی‌درپی با اعضای خانواده برای شنیدن و گفتن خبرهای تلخ فقط منجر به تقویت اضطراب جمعی می‌شود. بهتر است اعضای خانواده به‌جای این تماس‌ها، زمان‌هایی برای گفت‌وگوهای آرام و بدون بار منفی در نظر بگیرند.
وی افزود: دیدن تصاویر و شنیدن اخبار فجایع، حتی اگر فرد نقشی در آن نداشته باشد، می‌تواند به شدت روان او را تحت‌تاثیر قرار دهد. این آثار ممکن است در قالب افسردگی، اضطراب یا اختلال خواب خود را نشان دهند. در چنین شرایطی موسیقی‌های حزن‌انگیز به‌ویژه در دوران بحران می‌توانند افسردگی را تشدید کنند. بهتر است موسیقی‌های ملایم بی‌کلام یا موزیک‌های انرژی‌بخش جایگزین شوند و با کسانی که مدام ناله می‌کنند، شکست خورده‌اند یا دنیا را سیاه می‌بینند،
اثر مستقیمی بر کاهش انرژی روانی ما دارد، نباید معاشرت کرد در عوض، باید با افراد شاد و امیدوار معاشرت کرد.
چگونه در بحران به کودکان کمک کنیم احساس امنیت کنند؟
هنگام مواجهه با بحران‌ها مانند جنگ و زلزله کودکان به شدت تحت‌تاثیر هیجانات و واکنش‌های بزرگسالان قرار می‌گیرند. تنظیم هیجانی کودکان از طریق تنظیم هیجانی بزرگسالان انجام می‌شود بنابراین هیجانات خود را کنترل و خونسردی را حفظ کنید.
هیجانات خود را مدیریت کنید: توجه داشته باشید که مدیریت هیجانات بزرگسالان، در اولویت قرار دارد. در شرایط بحران کودک قبل از هر چیز بزرگ‌ترها را رصد می‌کند بنابراین قبل از اقدام برای آرام کردن کودک، تا حد امکان آرامش خود را بازیابید.
یادگیری مشاهده‌ای: به یاد داشته باشید کودکان همواره از بزرگ‌ترها الگوبرداری می‌کنند بنابراین ظاهر شدن به عنوان یک الگو را فراموش نکنید. کودکان قبل از اینکه توصیه‌های شما را گوش دهند شما را مشاهده می‌کنند و هیجانات خود را با شما تنظیم می‌کنند.
حضور همراه با آرامش و قابل اتکا: با صدایی آرام، ملایم و با اعتماد صحبت کنید. ارتباط چشمی گرم و حضور فیزیکی امن ایجاد کنید.
اعتبارسنجی هیجانات کودک: احساسات کودک را انکار نکنید. «نترس چیزی نیست» به جای آن احساسات آنها را بپذیرید و منعکس کنید «می‌بینم که ترسیده‌ای این شرایط می‌تونه ترسناک باشه» این اعتبارسنجی به کودک کمک می‌کند هیجاناتش را پردازش کند و حس دیده شدن داشته باشد.
ارائه اطلاعات شفاف و متناسب با سن: به زبان ساده و قابل فهم به کودک توضیح دهید که چه اتفاقی افتاده است.
توضیح برنامه‌ها و اقدامات: با دقت به کودک بگویید چه کاری انجام خواهید داد و او چه انتظاری می‌تواند داشته باشد. «من همین‌جا کنارت هستم»، «الان به اتاق امن خانه می‌رویم.» حفظ روال معمول و روتین زندگی تا حد امکان: تا جایی که امکان‌پذیر است به روال عادی زندگی پایبند باشید این اعمال معمولی زندگی مانند لنگرهای امنیت بخش عمل می‌کنند.
پرهیز از فاجعه‌سازی: با آنکه در مواقع بحرانی ممکن است بدترین سناریوها در ذهن شکل بگیرد اما لازم است به بهترین سناریوها فکر کنید و به کودک نشان دهید که راه‌حل‌های امن هم وجود دارد.
استفاده از شیوه‌های غیرکلامی: برای کودکان، بازی، نقاشی، موسیقی، داستان‌گویی و… جذاب است از این طریق‌ها با کودک همراه شوید همچنین به طور خانوادگی تمرین تنفس عمیق و آرام‌سازی را داشته باشید.
حضور فیزیکی: در آغوش گرفتن کودک، در دست گرفتن کودک و نشستن در کنارش و صحبت‌ها و پیام‌های آرامبخش.
