سیگنال ویتکاف به مذاکرات
محمد تقی‌زاده- پنجمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم به پایان رسید. این دور از گفت‌وگوها حدود سه ساعت به طول انجامید و زیر سایه سنگین جنگ لفظی و رسانه‌ای دو طرف حول محور موضوع غنی‌سازی برگزار شد.
استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ایالات‌متحده حدود ساعت۱۸ به وقت تهران محل مذاکرات در رم را به دلیل آنچه برنامه پروازی خوانده شد، ترک کرد و مذاکرات میان تیم‌های ایرانی و آمریکایی تا حدود ۳۰ دقیقه پس از اعلام خبر خروج او ادامه پیدا کرد.
تقریبا ساعت ۱۹ بود که خبر ترک محل اقامت سفیر عمان در رم، از سوی هیات‌های مذاکره‌کننده منتشر شد. مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا ادامه پیدا خواهد کرد اما زمان و مکان آن هنوز مشخص نیست.
عراقچی پیش از سفر به رم اعلام کرد که اصل سلاح هسته‌ای صفر مساوی با توافق است و با پافشاری بر غنی‌سازی صفر، توافقی وجود نخواهد داشت. مذاکرات ایران و آمریکا پس از یک دوره تنش در حالی برگزار می‌شود که ایالات‌متحده سیاست فشار حداکثری خود را کنار نگذاشته است.
آنها یک روز قبل از برگزاری گفت‌وگوها، تحریم‌های جدیدی این‌بار بر بخش ساخت‌وساز ایران اعمال کردند؛ سیاستی که مورد اعتراض ایران نیز قرار گرفت. آنها همچنین در هفته‌ای که گذشت، جنگ را به سطح رسانه‌ها کشاندند و تلاش کردند که از این سمت به تهران فشار وارد کنند.
این تلاش‌ها و صحبت‌های متناقض اگرچه می‌توانست به روند دیپلماتیک شکل‌گرفته میان تهران و واشنگتن آسیب بزند اما ایران یک فرصت دیگر به این گفت‌وگوها داد تا پنجره دیپلماسی بسته نشود. در حالی که فشار از داخل برای تعطیلی مذاکرات به دلیل اظهارات و سیاست آمریکایی‌ها وجود داشت اما همچنان این روند با تسهیلگری و نقش‌آفرینی موثر عمان در جریان است.
مساله غنی‌سازی اگرچه در این دور از مذاکرات بیشتر و صریح‌تر مورد حمله رسانه‌ای طرف آمریکایی قرار می‌گیرد اما محدود به این دوره از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا نیست. موضوع غنی‌سازی همواره مورد توجه طرف‌های غربی و شرقی بود و البته ایران نیز همواره تلاش کرد با اعتمادسازی، ضمن حفظ حق و تاسیسات خود، موانع را از سر راه بردارد. تجربه این موضوع نیز در مذاکرات برجام وجود دارد. وزیر امور خارجه بر این موضوع نیز تاکید کرد که تاسیسات و برنامه هسته‌ای ایران وارداتی نیست که بخواهند آن را جمع‌آوری کنند.
خبرنگار «جهان‌صنعت» برای روشن‌تر شدن وضعیت مذاکره دور پنجم و ارزیابی این دوره از مذاکرات با مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی بین‌الملل به گفت‌وگو پرداخته است.
رویکرد متفاوت رسانه‌ای طرفین ایرانی و آمریکایی به دور پنجم مذاکرات
مهدی مطهرنیا در ابتدا رویکرد رسانه‌ای طرفین را به مذاکرات این دوره اینطور تشریح میکند: دور پنجم از نظر رسانه‌ای یکی از پیچیده‌ترین مذاکرات بوده است چرا که بر حسب آنچه ایران بر آن اصرار دارد مسائل مربوط به مذاکرات نباید رسانه‌ای شود این در حالی است که در مکعب اقدام ترامپ، رسانه‌ای کردن بحران‌ها چه از نظر بحران‌های موجود چه از نظر بحران‌آفرین‌های دولت آمریکا در دستور کار ترامپ است. از این رو تیم مذاکره‌کننده بیش از هر چیز تلاش دارد به گونه‌ای رفتار کند که بتواند زمینه‌های ارسال پیام‌ها را از طریق رفتار و کنش‌ها در حوزه عمومی مطرح کند.
خروج ویتکاف از مذاکرات پیام مهمی داشت
مطهرنیا در ادامه به خروج غیرمتعارف ویتکاف نماینده ویژه ترامپ از محل مذکرات اشاره کرد و گفت: یکی از مسائلی که در دور پنجم بسیار مطرح شد همین خروج ویتکاف از مذاکرات و مطلبی بود که از این جهت منتشر شد؛ اینکه او بلیتی برای هواپیما داشته است و بالطبع برای پرواز مجبور شده که مذاکرات را ترک کند تا حدود زیادی می‌توان گفت دور از انتظار است و طبیعتا یک بهانه بد برای بیان یک رفتاری است که موجب گسترش پیام موجود در این خروج می‌شود. نماینده اصلی رییس‌جمهور آمریکا در یکی از اصلی‌ترین پرونده‌های موجود در هنگام مذاکره بدون برنامه‌ریزی قبلی پرواز دیگری را در نظر می‌گیرند و به ناگاه میز مذاکرات را ترک میکند تا به پرواز برسد این چندان معقول به نظر نمی‌‌رسد بنابراین پنجمین مذاکرات غیرمستقیم ایران آمریکا در رم با وجود پیشرفت‌های محدود بدون دستیابی به توافق نهایی از این جهت به پایان می‌رسد یعنی خروجی و پیامدی که دارد نشان‌دهنده همین موضوع است که از مذاکرات به یک امر پیشینی باز می‌گردد چراکه او قبلا اذعان کرده بود که اگر در مذاکرات ایران خطوط قرمز ایالات متحده آمریکا را نپذیرد مذاکرات را ترک خواهد کرد.
مذاکرات به وضعیت حساسی رسیده و در بحث غنی‌سازی بن بست معناداری ایجاد شده است
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره ارزیابی خود از این دور تشریح کرد: این منطق را باید مورد توجه قرار بدهیم که براساس آنچه اکنون ملاحظه می‌کنیم مذاکرات به یک وضعیت بسیار حساس نزدیک شده است. این مذاکرات که با میانجیگری و عمان برگزار شد براساس محوریت حق غنی‌سازی اورانیوم و گریز از فشار ایالات متحده آمریکا برای رساندن به صفر در این زمینه یعنی برچیده شدن همه فعالیت‌های ایران در غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور به یک بن‌بست معنادار رسیده است. اگر بخواهم به نقاط اصلی مذاکرات توجه کنیم پس می‌توانیم بگوییم اختلاف بر غنی‌سازی وجود دارد، ایران بر حق حاکمیت خود برای غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور تاکید دارد و معتقد است حکومت ایران باید در جهت اعمال این حق حاکمیتی دستش باز باشد در حالی که آمریکا خواستار توقف کامل این فعالیت‌هاست.
طرف ایرانی مذاکره را «حرفه‌ای» و آمریکایی‌ها آن را «سازنده» توصیف کردند
مطهرنیا در این گفت‌وگو به تحلیل گفتمان طرفین آمریکایی و ایرانی نیز پرداخت و اذعان داشت: عمان به عنوان میانجی وارد عمل می‌شود. البوسعیدی وزیر امور خارجه پیشنهادهایی برای کاهش اختلافات ارائه می‌دهد که قرار است در پایتخت‌های دو کشور بررسی شود و هر دو طرف هم ارزیابی مثبتی دارند؛ عباس عراقچی با واژه «حرفه‌ای‌ترین» دوره در مذاکرات آن را توصیف میکند و از احتمال پیشرفت در دوره‌های آینده سخن می‌گوید در عین حال، مقامات آمریکایی این گفت‌وگوها را سازنده ارزیابی می‌کنند و این سازنده و حرفه‌ای بودن هر دو دارای بار تعریفی و معنایی خاصی برای اهل فن است به نحوی‌که حرفه‌ای‌ترین نشان می‌دهد که عباس عراقچی در وضعیت بسیار سختی قرار دارد و بالطبع تلاش دارد که مسوولیت احتمالی بن‌بست مذاکرات را نپذیرند. آمریکایی‌ها هم با سازنده بودن و کلمه «سازنده» اهداف خود را توجیه می‌کنند چراکه می‌تواند ایستادگی هر یک از طرفین در برابر خواست دیگری یکی به عنوان حرفه‌ای‌ترین معنا پیدا کند و دیگری به عنوان سازنده.
ایران بیش از آمریکا در منگنه مذاکرات است
مطهرنیا در ادامه به نقش طرفین در پیشبرد مذاکرات اشاره کرد و افزود: از این رو چالش‌های پیش‌رو را باید موردنظر قرار داد از جمله تهدیدهای اسرائیل وجود دارد و فشارهای داخلی در ایران. به عبارت دیگر ایران بیش از آمریکا در منگنه مذاکرات است چرا که از یک طرف در داخل مشکلات اقتصادی کاهش ارزش پول ملی و نارضایتی‌های اجتماعی و امکان گسترش بسیار بالای آن، نیاز ایران را به دستیابی به توافق افزایش می‌دهد و از سوی دیگر در حوزه بین‌الملل نیز اسرائیل همزمان با مذاکرات تهدیدهای خود را در حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران افزایش داده است و بدین ترتیب روند مذاکره را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد.
اهرم مذاکره برای مشروعیت بخشی از سوی آمریکایی‌ها
مطهرنیا در انتها به رویکرد دو طرف به ماهیت مذاکره و موفقیت آن اشاره داشت و تاکید کرد: در جمع‌بندی می‌توان گفت اگرچه مذاکرات به نتیجه نهایی نرسید اما فضای کلی آن نشان‌دهنده تلاش هر دو طرف برای استفاده از اهرم مذاکره برای مشروعیت بخشی به ویژه از سوی آمریکایی‌ها و خرید زمان از سوی ایرانی‌ها است طرفین بر ادامه گفت‌وگوها تاکید دارند و انتظار می‌رود در دوره‌های بعدی با بررسی پیشنهادهای جدید عرضه شود. اگر پیشنهادهای جدید از سوی دوطرف پذیرفته شود می‌توان ادعا کرد که تا حدود زیادی مساله کورسوی امید زنده می‌شود.
