زندگی در ارتفاع
پویا اصل‌باغ– به باور بسیاری کار در معدن سخت‌ترین و پرچالش‌ترین کار جهان است اما راپل‌کاری نیز از جمله مشاغل سخت و پرچالشی محسوب می‌شود که بعضی افراد آن را انجام می‌دهند. راپل‌کاران یا کارگران ارتفاع، افرادی هستند که با استفاده از تجهیزات و طناب از ساختمان‌های مرتفع بالا رفته و به کارهایی مانند نظافت، تعمیر و مرمت می‌پردازند. کار در ارتفاع همواره با مشکلات مختلفی همراه بوده است. بسیاری از آنها به‌واسطه شغل دشوار خود با بحران‌های متعددی مانند شرایط جوی نامساعد، ریسک بالا، استرس، ساعات کار طولانی و فشارهای روانی ناشی از سقوط مواجه هستند. با وجود همه مشکلات ذکر شده، این شغل همچنان از دید جامعه به دور مانده است و اهمیت آن برای بسیاری از مردم جا نیفتاده است. از سوی دیگر شاید اسم آن حتی تا به حال به گوش خیلی‌ها نخورده باشد. با این حال این افراد نقش بسزایی در نظافت، ایمنی و زیباسازی شهر دارند. اگر تلاش و جرات راپل‌کاران نباشد علاوه بر ساختمان‌ها بلکه شهروندان نیز دچار مشکلات ایمنی و نظافت خواهند شد. حال قرار است در ادامه این گزارش مشکلات و چالش‌های کارگران ارتفاع را بررسی کنیم.
راپل‌کاران از دید آمار
این شغل به خاطر ماهیت دشوار خود بیشتر به‌صورت پیمانکاری انجام می‌شود. به همین دلیل آمار رسمی از تعداد راپل‌کاران در کشور وجود ندارد. نبود داده رسمی باعث شده که حتی آسیب‌ها و حوادث این افراد از نگاه بسیاری از جمله مسوولان و نهادهای حمایتی دور بماند. با این حال می‌توان گفت صدها نفر در این شغل پرخطر مشغول به کار هستند و بخشی از حوادث مربوط به آنهاست.
طبق اعلام سازمان تامین اجتماعی در سال‌های۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، ۳هزار و ۸۲۶نفر در محیط کاری خود جان خود را از دست داده و بیش از ۵۴هزار نفر نیز مجروح شده‌اند. این ارقام از جایی نگران‌کننده است که تنها شامل بیمه‌شدگان می‌شود یعنی حوادث کارگران بیمه نشده همچنان در جایی ثبت نشده و از نگاه بسیاری دور مانده است. با وجود این بنابر یک گزارش غیررسمی طی سال‌های۱۴۰۲ تا ۱۴۰۴، ۶۵مورد حادثه برای کارگران ارتفاع رخ داده است. به عنوان مثال مردادماه گذشته در یک برج اداری در تهران بالابر نما دچار حادثه شد و یک کارگر جان خود را از دست داد. این رخدادها نشان می‌دهد توجه به آمار جامع مشاغل سخت بیش از پیش اهمیت دارد.
چالش پشت چالش
هما‌طور که ذکر شد این شغل به‌واسطه ماهیت خود با چالش‌های متعددی همراه است. علاوه بر مشکلات مربوط به ایمنی، فشار روانی و استرس این کار یکی از اصلی‌ترین بحران‌هایی است که راپل‌کاران با آن مواجه هستند. در واقع بسیاری از افراد فعال در این شغل همواره با ریسک و اضطراب ناشی از احتمال سقوط دست‌وپنجه نرم می‌کنند که این امر در آینده منجر به کاهش تمرکز، فرسودگی و افزایش استرس خواهد شد که در نتیجه آن باعث افزایش احتمال حادثه می‌شود.
از سوی دیگر فشارهای روانی مداوم می‌تواند در آینده منجر به بیماری‌های مختلفی مانند افسردگی و فشار خون شود، همچنین به علت ریسک بالای این شغل، بسیاری از راپل‌کاران به علت احتمالات مختلف ممکن است نسبت به حادثه‌خیز بودن شغل خود دچار ناامیدی و فرسودگی شغلی شوند که خود بحران‌های متعددی را به وجود می‌آورد.
ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی راپل‌کاری
پیش از این گفته شد راپل‌کاری همچنان در جامعه شغلی ناشناخته به حساب می‌آید. ممکن است برخی از افراد آگاهی کاملی از اهمیت این شغل نداشته باشند و راپل‌کاران را صرفا یک کارگر ساده بدانند، از طرفی دیگر شاغلان این حرفه با ناپایداری و بی‌ثباتی شغلی نیز مواجه هستند یعنی بیشتر آنها با توجه به پیمانکاری بودن حرفه‌شان ممکن است مدتی را بیکار بمانند تا پروژه‌ای به آنها پیشنهاد داده شود. این بی‌ثباتی شغلی باعث خواهد شد تا فشارهای روانی و اقتصادی راپل‌کاران افزایش یابد. این حرفه علاوه بر بعد اجتماعی، دارای بعد فرهنگی نیز هست. بسیاری از راپل‌کاران نه فقط برای نظافت بلکه برای نقاشی، زیباسازی و مرمت آثار و ساختمان‌ها هم فعالیت می‌کنند. این امر نشان می‌دهد حرفه راپل‌کاران با فرهنگ و هنر نیز ترکیب شده و به زیباسازی کمک شایانی می‌کند. با این اوصاف یکی از مهم‌ترین سوالاتی که مطرح می‌شوددر مورد میزان حقوق و دریافتی راپل‌کاران است. بنابر اطلاعات موجود و گزارش‌ها، با توجه به سختی و خطرات این شغل، حقوق و دریافتی راپل‌کاران رقم نسبتا بالایی دارد اما این امر بستگی به تخصص، مهارت و سابقه هم دارد. درآمد راپل‌کاران در کشور چیزی حدود ۲۵ تا ۵۰میلیون تومان و بعضا به ۱۰۰میلیون تومان خواهد رسید. طبق یکی از گزارش‌های موجود، حقوق استادکاران متخصص این حرفه با توجه به مهارت و سابقه آنها ممکن است تا یک میلیارد تومان هم باشد.
تمام مواردی که عنوان شد، نشان می‌دهد این شغل با توجه به ماهیت دشوار و پر‌ریسک خود درآمد نسبتا خوبی دارد اما چنین امری بستگی به موارد متعددی دارد. راپل‌کاران باید با وجود شرایط جوی مختلف مثل هوای بارانی، از ساختمان‌های مرتفع بالا رفته تا فعالیت خود را آغاز کنند، همچنین ممکن است بسیاری از آنها با فرسودگی تجهیزات نیز مواجه باشند که خود یکی از خطرات بزرگ این حرفه به‌شمار می‌آید.
اول ایمنی بعدا کار؛ قانون چه حمایتی می‌کند؟
طبق آیین‌نامه مصوب شورای‌عالی حفاظت فنی در سال۱۳۸۹، تمامی کارگاه‌هایی که کار آنها در ارتفاع بیش از یک متر انجام می‌شود ابتدای امر باید شرایطی ایمن را برای کارگران خود فراهم کنند. تجهیزات و امکانات استاندارد، توجه به شرایط آب‌وهوایی، ارزیابی، گواهینامه معتبر، بازرسی، تیم نجات و… از جمله مواردی است که باید رعایت شود. برای مثال وقتی یک شرکت می‌خواهد از راپل‌کاران استفاده کند باید تمامی موارد فوق را رعایت کند تا از بروز حادثه جلوگیری شود. کارفرما باید در صورت نیاز لباس مخصوص، کلاه ایمنی، طناب و تجهیزات مربوطه را تهیه و به آنها ارائه دهد. بیمه و قانون‌های حمایتی یکی مهم‌ترین مسائلی است که در این میان دارای اهمیت است. سازمان تامین اجتماعی باید برای تمامی کارکنان دارای قرارداد رسمی بیمه حوادث، از کار‌افتادگی، درمان و کمک هزینه‌های مربوطه را فراهم کند اما همانطور که پیشتر گفته شد بسیاری از راپل‌کاران به صورت پیمانکاری و پروژه‌ای در این حرفه مشغول به کار می‌شوند و این امر باعث خواهد شد تا بخشی از آنها توسط کارفرمایان بیمه نشوند و اگر حادثه‌ای رخ بدهد از نگاه بیمه دور بمانند. این مساله یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که هم راپل‌کاران و هم کارفرمایان و بیمه باید به آن توجه کنند.
معیشت در آسمان
در ادامه به سراغ یکی از راپل‌کاران رفتیم تا این حرفه پرهیجان و خطرناک را بهتر بشناسیم. باران یکی از افرادی است که در ارتفاع مشغول به کار است. او درباره ماهیت شغلش به «جهان‌صنعت» گفت: من از کودکی به ارتفاع علاقه داشتم و همین امر منجر به این شد که به سمت راپل‌کاری بروم. حدود چهار سال است که در این شغل مشغول به کار هستم و از هیجان آن لذت می‌برم. با وجود هیجان و علاقه، چالش‌ها و مشکلات دیگری نیز وجود دارد که من و همکارانم از آن رنج می‌بریم.
وی افزود: راپل‌کاری شغل سختی است. اگر تمرکز کافی نداشته باشیم، می‌تواند خطرآفرین باشد. برای مثال یکی از همکارانم به خاطر مشکلات شخصی‌اش، مشغله‌های ذهنی فراوانی داشت. همین امر باعث شد تمرکزش را از دست بدهد و متاسفانه دچار آسیب نسبتا جدی شد. از سوی دیگر علاقه نیز بسیار مهم است. اگر این حرفه را از سر اجبار انتخاب کرده باشید در آینده ممکن است دچار افسردگی، ترس و فرسودگی شغلی شوید. این راپل‌کار درباره چالش‌های حرفه خود بیان کرد: راپل‌کاران را باید به دو دسته تقسیم کرد؛ آنهایی که تازه پا به این شغل گذاشته‌اند و دسته دیگر کسانی هستند که در این کار حرفه‌ای‌اند. این موضوع در میزان درآمد نقش مهمی دارد. بسیاری از راپل‌کاران ممکن است به خاطر این مساله نسبت به کارشان بی‌علاقه شوند.
وی ادامه داد: راپل‌کاران مجبور هستند در شرایط مختلف آب‌وهوایی به کارشان ادامه دهند. بارش باران، وزش شدید باد و… یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. از طرفی فرسودگی تجهیزات و نبود امکانات استاندارد باعث شده ریسک این شغل بیش از پیش افزایش یابد. این راپل‌کار اضافه کرد: فشار روانی و اضطراب موجود در این کار از نظر من اصلی‌ترین مشکلی است که این حرفه با آن مواجه است. بدین معنا که بسیاری از افراد به صورت مداوم با استرس و ترس ناشی از سقوط مواجه هستند یعنی حتی اگر شرایط آب‌وهوایی مساعد باشد و از تجهیزات خوبی هم برخوردار باشیم، ممکن است اضطراب شدید باعث ایجاد خلل در کارمان شود. وی در پایان گفت: یکی از مسائلی که شخصا من را ناراحت می‌کند، بحث ناشناخته بودن این شغل است. بخشی از جامعه همچنان راپل‌کاری را نمی‌شناسند و اهمیت آن برای بسیاری جا نیفتاده است. از دید برخی راپل‌کاری، حرفه‌ای ساده و بی‌خطر به شمار می‌رود اما با توجه به مواردی که گفته شد اگر همه شرایط هم مهیا باشد، حادثه هیچ‌وقت خبر نمی‌کند و ممکن است اتفاقات ناگواری رخ دهد. این ناشناخته بودن باعث شده برخی کارفرمایان نیز به اهمیت موضوع پی نبرند و بدون ایجاد شرایط ایمن و اقدامات حمایتی، راپل‌کاران را استخدام کنند. همکاران من نیز به خاطر شرایط اقتصادی و معیشتی ناچار هستند این موضوعات را نادیده بگیرند و فقط برای حل مشکلاتشان تن به چنین شرایطی بدهند.
توجه به مشاغل سخت
گفتنی است در جامعه مشاغل سختی وجود دارد که از دید بسیاری از افراد پنهان مانده است. در بعضی موارد ممکن است حتی نام چنین مشاغلی نیز به گوش بسیاری نخورده باشد. متاسفانه این موضوع دارای پیامدهای ناگواری است که پیشتر عنوان شد. از سوی دیگر این اتفاق باعث می‌شود، بسیاری از شرکت‌ها و کارفرمایان بدون توجه به موارد لازم، اقدام به جذب راپل‌کاران کنند و حتی در صورت بروز حادثه، بیمه نیز شامل حال آنها نمی‌شود. این مسائل نشان می‌دهد، شناسایی و معرفی مشاغل سخت مانند راپل‌کاری از جمله مواردی است که باید در کشور انجام شود تا جامعه تنها به چشم یک کارگر ساده به آنها نگاه نکند و شرایطی ایمن و حمایتی برای آنها فراهم شود.
