بوروکراسی به جای دیپلماسی
جهان‌صنعت- ساعت ۳:۳۰دقیقه بامداد یکشنبه به‌وقت تهران اسنپ‌بک به‌طور رسمی فعال شد و تمام شش‌قطعنامه تحریمی شورای امنیت که درپی توافق برجام به حالت تعلیق درآمده بود دوباره اعمال شد.
تحریم‌هایی که براساس آنها محدودیت‌‌هایی بر برنامه هسته‌ای، موشکی و فعالیت‌های نظامی ایران اعمال می‌شود و اگرچه برخی از مسوولان سعی در القای این باور دارند که بازگشت این تحریم‌ها اثر چندانی بر اقتصاد ایران نخواهد داشت اما دست‌کم طیفی از تحلیلگران، مصون ماندن اقتصاد کشور از این تحریم‌های گسترده را ناممکن می‌دانند و به‌شدت از فردای ایران نگران هستند.
بازگشت تحریم‌ها در بیانیه تروئیکا
به هر تفسیر اما دیروز تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل خبر داد. هرچند در بیانیه این سه کشور اروپایی عضو برجام در عین حال تاکید شده که «بازگشت تحریم‌ها به‌معنای پایان دیپلماسی نیست» و آنان همچنان به‌دنبال راه‌حل سیاسی خواهند بود. البته طرح این ادعا باعث نشد که از پافشاری بر مواردی که تا پیش از این نیز به‌عنوان پیش‌شرط مذاکرات مطرح می‌کردند، خوداری کنند. با این همه اما آنها تاکید کرده‌اند که خواستار «عدم تنش‌زایی ایران و بازگشت به تعهدات پادمانی» هستند.
واکنش بوروکراتیک تهران به اقدام اروپا
طرح این درخواست اما در شرایطی رخ داد که وزیر امور خارجه ایران پیشتر اقدام غربی‌ها را سوءاستفاده از سازوکار برجام خوانده و اروپاییان را به‌دلیل عدم پایبندی به تعهدات برجامی خود، فاقد حقانیت قانونی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه معرفی کرده بود. وزارت امور خارجه نیز دیروز در بیانیه‌ای با محکوم کردن اقدام تروئیکای اروپایی تاکید کرد: «اقدام برای احیای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته نه‌تنها از نظر حقوقی بی‌مبنا و غیرقابل‌توجیه است بلکه از منظر اخلاقی و منطقی نیز کاملا مردود است.» دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی همچنین با رد ادعای سه کشور اروپایی عضو برجام بر پایبندی ایران به گفت‌وگو و دیپلماسی در دو دهه اخیر تاکید کرد و هشدار داد که «شورای امنیت نمی‌تواند برمبنای ابلاغیه مخدوش سه کشور اروپایی اقدام کند.»
اقدام اروپاییان در داخل کشور نیز واکنش‌های بسیاری را به همراه داشت. برخی نمایندگان تندرو با بی‌اثر دانستن این تحریم‌ها مدعی شدند که کشور از هرگونه آسیب اقتصادی مصون خواهد بود و همزمان برخی هم آن را آسیب‌زا خواندند. در این میان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در دولت حسن روحانی در پیامی که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) منتشر کرد، نوشت: «ناکامی در وادار کردن ایران به تسلیم طی شش‌سال نقض برجام و ۱۲روز جنگ، سه کشور اروپایی را به سوءاستفاده از شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن غیرقانونی قطعنامه‌های خاتمه یافته واداشت.» ظریف که معتقد است «این اقدام، موقعیت چانه‌زنی سه کشور اروپایی را بهبود نمی‌بخشد»، تاکید کرد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکا، «تنها نقش آنها در دیپلماسی با ایران را به‌طور کامل از میان می‌برد.»
نامه عراقچی به گوترش
همچنین در یکی از دیگر واکنش‌های رسمی تهران به بازگشت تحریم‌ها، عباس عراقچی با نگارش نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و سانگ جن کیم، رییس شورای امنیت این سازمان ضمن یادآوری موضع جمهوری اسلامی در این رابطه اعلان سه کشور اروپایی را به‌لحاظ حقوقی و رویه‌ای معیوب دانست و آنان را به علت عدم پایبندی به تعهدات‌شان، عامل اصلی برهم خوردن برجام معرفی کرد. وزیر امور خارجه که ظاهرا پس از ناکامی در میدان دیپلماسی، تنها به بوروکراسی و نامه‌‌نگاری رو آورده، با اشاره به رای‌گیری شامگاه جمعه گذشته شورای امنیت و عدم تصویب پیش‌نویس قطعنامه روسیه و چین تاکید کرد که شورای امنیت دچار تفرقه و فاقد اجماع برای اقدام علیه ایران است. با ذکر این موضوعات، عراقچی خواستار انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ طبق توافق در تاریخ ۱۸اکتبر ۲۰۲۵ شد و نوشت: «جمهوری اسلامی ایران هیچ تلاشی برای تمدید، احیا یا اجرای آنها پس از این تاریخ را به‌رسمیت نخواهد شناخت.»
مواضع رسانه‌ای در حقانیت راهبرد دیپلماسی
در آن سوی میدان اما دیپلمات‌های غربی نیز فعال بودند. کایا کالاس، مسوول سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای پرونده هسته‌ای ایران را همچنان یک چالش کلیدی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی خواند اما در عین حال تاکید کرد که «بازگشت تحریم‌ها و محدودیت‌های هسته‌ای نباید پایان دیپلماسی با ایران باشد.» او همچنین تاکید کرد: اتحادیه اروپا بر این باور است که حل این موضوع تنها از طرق دیپلماسی قابل‌دستیابی است. همزمان ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه نیز با ادامه راهبرد غربی‌ها با متهم کردن، ایران را به عدم ارائه تضمین برای تعویق مهلت مکانیسم ماشه، گفت: «در یک سال گذشته ما از ایران خواستیم تمام تضمین‌های لازم را ارائه دهد تا مطمئن شویم ایران به‌دنبال سلاح هسته‌ای نیست. ما این تضمین‌ها را درخواست کردیم تا مجبور به اعمال تحریم‌ها نشویم اما متاسفانه ایران از این پیشنهاد استفاده نکرد.» این دیپلمات ارشد فرانسوی همچنین مدعی شد که از نظر پاریس درهای دیپلماسی باز است و فرانسه کماکان آماده گفت‌وگو است.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا هم بامداد یکشنبه و درپی اقدام اروپاییان خواستار گفت‌وگوی مستقیم واشنگتن-تهران شد و تاکید کرد که توافق حاصل از مذاکرات مستقیم، بهترین نتیجه برای ایران و جهان خواهد بود. در همین رابطه فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان نیز با اتخاذ موضعی شبیه به کالاس و روبیو در سخنرانی روز شنبه خود در سازمان ملل، روند دیپلماتیک را تنها راه‌حل بحران برنامه هسته‌ای ایران خواند و بر لزوم پایبندی به ابزار گفت‌وگو تاکید کرد. همچنین در واکنشی دیگر وزارت امور خارجه کره‌جنوبی که به‌عنوان رییس دوره‌ای شورای امنیت به قطعنامه‌هایی که در این شورا علیه ایران مطرح شده بود، رای ممتنع داده بود، با انتشار بیانیه‌ای با اشاره به حجم اندک روابط تجاری ایران و کره‌جنوبی تاکید کرد که بازگشت تحریم‌ها آسیبی به فعالان اقتصادی کره‌جنوبی وارد نخواهد کرد. دستگاه دیپلماسی کره‌جنوبی اعلام کرد که سئول به تلاش‌های خود برای به حداقل رساندن مشکلات احتمالی پیش روی کسب‌وکارهای کره‌ای ادامه خواهد داد.
در ادامه موضع‌گیری‌های کشورها ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، اقدام تروئیکای اروپایی در فعال‌سازی مکانیسم ماشه را محکوم کرد و با تاکید بر اینکه این اقدام مصداق «فریبکاری حقوقی» بوده، گفت: «اروپایی‌ها با حقه‌بازی، رویه حل اختلاف پیش‌بینی شده در قطعنامه ۲۲۳۱ را نادیده گرفتند. طبق این قطعنامه، ابتدا باید اختلافات از طریق مکانیسم حل اختلاف بررسی شود و تنها در صورت بن‌بست، موضوع به شورای امنیت ارجاع داده شود اما لندن، پاریس و برلین این مراحل را نادیده گرفتند و مستقیما درخواست خود را به شورای امنیت ارائه کردند.» زاخارووا با اشاره به اقدام دیرهنگام مسکو و پکن در ارائه پیش‌نویس قطعنامه که روز جمعه هم در صحن شورای امنیت شکست خورد و هم توسط سه کشور انگلیس، فرانسه و آمریکا وتو شد گفت: «این اقدام می‌توانست از تشدید غیرقابل پیش‌بینی تنش‌ها جلوگیری کند اما کشورهای غربی با آن مخالفت کردند.»
