آن سوی دیوار فیلترینگ
نازنین حاتمی– ۱۵سال از تولد اینستاگرام می‌گذرد؛ پلتفرمی که از اشتراک‌گذاری چند عکس ساده به یکی از تاثیرگذارترین رسانه‌های دیجیتال جهان تبدیل شده است. در حالی که جهان این سالگرد را به‌عنوان نماد رشد فناوری و ارتباط آزاد جشن می‌گیرد کاربران ایرانی همچنان برای ورود به این شبکه با دیوار فیلترینگ روبه‌رو هستند. با وجود محدودیت‌ها اینستاگرام در ایران نه‌تنها حذف نشده بلکه به ابزار اصلی کسب‌وکار، تبلیغات و دیده‌شدن میلیون‌ها کاربر تبدیل شده است؛ واقعیتی که نشان می‌دهد میل به ارتباط، قدرتمندتر از هر محدودیتی است.
عکاسی موبایلی و اینستاگرام
با معرفی جلوه‌های جدید دوربین در سال۲۰۱۱ و بهبود مداوم دوربین‌های تلفن، ظهور عکاسی موبایل به سرعت بخشیدن به رشد اینستاگرام کمک کرد و تعداد کاربران این پلتفرم تا سال۲۰۱۲ از مرز ۱۰۰میلیون نفر گذشت و در همان سال توسط شرکت «متا پلتفرمز» (فیس‌بوک سابق) در قراردادی به ارزش حدود یک‌میلیارد دلار خریداری شد. اینستاگرام در ژوئن۲۰۱۳ با افزودن ویژگی‌های اشتراک‌گذاری ویدئو و پیام‌رسانی فراتر از یک پلتفرم اشتراک‌گذاری عکس ظاهر شد. سه‌سال بعد ویژگی پخش زنده معرفی شد که به کاربران امکان می‌دهد لحظات را به صورت زنده با دنبال‌کنندگان خود به اشتراک بگذارند. در سال‌های اخیر با ظهور سریع رقبایی مانند اسنپ‌چت و تیک‌تاک، اینستاگرام ویژگی‌های مشابهی مانند «استوری» و «ریلز» را برای حفظ پایگاه کاربران خود توسعه داده است.
آغاز دوران اینفلوئنسرها
اینستاگرام به یک قطب مرکزی تبدیل شده است که در آن روندهای مد، موسیقی، هنر و آشپزی شکل می‌گیرد. این پلتفرم فراتر از کاربران شخصی به یک بازیگر کلیدی در بازاریابی دیجیتال نیز تبدیل شده است و با هر ویژگی جدید راه‌های جدیدی را برای کسب‌وکارها باز کرده است تا به مخاطبان گسترده‌تری دسترسی پیدا کنند و استراتژی‌های بازاریابی خود را بهبود بخشند. محبوبیت اینستاگرام تبلیغات‌کنندگان زیادی را جذب کرد و نقش مهمی در آغاز دوران «اینفلوئنسرها» ایفا کرد. افرادی که دنبال‌کنندگان زیادی در شبکه‌های اجتماعی دارند و به آنها «اینفلوئنسر» گفته می‌شود با استفاده از نفوذ در میان مخاطبان‌شان به تبلیغ محصولات یا خدمات خاص مشغول می‌شوند. اینستاگرام از سال۲۰۱۵ ابزارهای تبلیغاتی جامع‌تری را معرفی کرد و از سال۲۰۲۰ قابلیت‌های تجارت الکترونیک خود را با ویژگی‌های خرید درون برنامه‌ای تقویت کرد.
ویترینی برای کسب‌وکارها
اینستاگرام به ویترینی برای کسب‌وکارهای کوچک نیز تبدیل شده است و به برندها، کارآفرینان و شرکت‌ها کمک می‌کند تا از طریق گزینه‌های تبلیغاتی کم‌هزینه و ویژگی‌های خرید به مخاطبان بیشتری دسترسی پیدا کنند. تولیدکنندگان محتوا همچنین توانسته‌اند از طریق مشارکت‌های حمایت شده و مدل‌های اشتراک درآمد قابل‌توجهی کسب کنند و اینستاگرام را به پلتفرمی حیاتی تبدیل کنند که از کارآفرینی در اقتصاد دیجیتال پشتیبانی می‌کند. اینستاگرام با جایگاهی قوی در بازار تبلیغات جهانی سهم قابل‌توجهی در درآمدهای تبلیغاتی «متا» نیز داشته است. طبق گزارش پلتفرم تحلیلی صنعت اپلیکیشن (Business of Apps) اینستاگرام سال گذشته حدود ۹/۶۶میلیارد دلار درآمد داشته است که تقریبا ۴۰درصد از کل درآمد «متا» را تشکیل می‌دهد.
مواجهه با چالش‌های حقوقی
همچنین اینستاگرام در طول عمر ۱۵ساله خود به دلیل مسائلی مانند نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی داده‌ها، تاثیر بر سلامت روان جوانان و محدودیت‌های محتوا زیر ذره‌بین رفته است. این پلتفرم در سراسر جهان با اقدامات قانونی روبه‌رو بوده است. اتحادیه اروپا در سال۲۰۲۲ اینستاگرام را به دلیل عدم محافظت کافی از داده‌های شخصی کودکان ۴۰۵میلیون یورو جریمه کرد. در آمریکا، ۴۱ایالت در سال۲۰۲۳ دادخواستی را مطرح کردند و اینستاگرام و فیس‌بوک را به آسیب رساندن به کودکان از طریق ویژگی‌های اعتیادآور متهم کردند. در سال ۲۰۲۳ یک شکایت پنج‌میلیارد دلاری در آمریکا به نمایندگی از یک دختر ۱۳ ساله نیز مطرح شد که ادعا می‌کرد «متا» عمدا نوجوانان را به اینستاگرام معتاد کرده و آنها را در معرض محتوای مضر قرار داده است. اینستاگرام در سال۲۰۲۴ پس از فعال کردن بی‌سروصدای ویژگی «محدود کردن محتوای سیاسی» بدون اطلاع کاربران واکنش‌های شدیدی را برانگیخت. این تنظیمات که بدون رضایت کاربران فعال شده بود به ویژه در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و پیرامون پست‌های طرفدار فلسطین به ادعاهایی مبنی بر کاهش عمدی میزان دیده شدن محتوای سیاسی منجر شد.
۱۵سال همراهی از پشت فیلترها
اما در حالی که جهان از امکانات جدید این پلتفرم بهره‌مند می‌شود کاربران ایرانی سال‌هاست با محدودیت‌های گسترده در استفاده از اینستاگرام روبه‌رو هستند. فیلترینگ این شبکه اجتماعی که یکی از محبوب‌ترین ابزارهای ارتباطی در ایران به شمار می‌رود باعث شده دسترسی آزاد به آن تنها از طریق ابزارهای دور زدن فیلتر ممکن باشد. با این حال این محدودیت‌ها نتوانسته‌اند حضور ایرانیان را در این فضا متوقف کنند؛ از کسب‌وکارهای کوچک خانگی گرفته تا برندهای بزرگ همگی هنوز برای معرفی محصولات و ارتباط با مشتریان از اینستاگرام استفاده می‌کنند. این پلتفرم برای بسیاری از جوانان ایرانی نه‌فقط یک شبکه اجتماعی بلکه ابزاری برای دیده‌شدن، یادگیری و کسب درآمد است. هنرمندان، طراحان، نویسندگان و حتی فعالان اجتماعی از طریق اینستاگرام توانسته‌اند صدای خود را به گوش مخاطبان برسانند اما فیلتر بودن آن روند ارتباط و رشد را دشوارتر کرده و هزینه‌های دسترسی را بالا برده است. با وجود همه محدودیت‌ها اینستاگرام همچنان در ایران زنده است؛ شاید نه با آزادی و سرعت دیگر کشورها اما با خلاقیت و پایداری خاص کاربران ایرانی. اینستاگرام ۱۵ساله امروز نماد تکامل رسانه‌های دیجیتال محسوب می‌شود اما برای ایرانیان یادآور شکافی است میان جهانی که به سمت ارتباط آزادتر پیش می‌رود و فضایی که هنوز با دیوارهای مجازی محصور مانده است. با این حال واقعیت این است که کاربران ایرانی نشان داده‌اند هیچ فیلتری نمی‌تواند میل آنها به ارتباط، دیده‌شدن و خلاقیت را خاموش کند.
