اکتشاف در حاشیه بودجه۱۴۰۵
منیر حضوری – با بررسی لایحه بودجه سال۱۴۰۵ متوجه میشویم که رویکرد مالی دولت در حوزه معدن بیش از گذشته بهسمت درآمدزایی مستقیم از معادن سوق یافته و نشانههای روشنی از غلبه نگاه خزانهمحور بر سیاستهای توسعه معدنی دیده میشود؛ موضوعی که نشان میدهد بخش معدن سال آینده نقش تامینکننده درآمد دولت را دارد.
هرچند درآمدزایی از بخش معدن برای دولت در کوتاهمدت موجب تقویت منابع مالی دولت میشود اما کارشناسان هشدار میدهند در بلندمدت میتواند باعث افت جذابیت سرمایهگذاری در بخش معدن، کاهش اکتشافات جدید و کندی رشد صنایع معدنی کشور شود. همچنین فشار هزینهای بر شرکتهای معدنی و فولادی با افزایش تعرفه گاز و تثبیت حق انتفاع بالا نیز بر رقابتپذیری صادرکنندگان تاثیر منفی خواهد گذاشت.
با نگاهی به لایحه بودجه متوجه میشویم که اعتبارات استخراج و اکتشاف ذخایر معدنی غیرسوختی تنها ۵/۱۴همت برآورد شده است؛ با اینکه بخش عمده آن در قالب تملک داراییهای سرمایهای تخصیص یافته اما نسبتبه حجم درآمد دولت رقم ناچیزی بهشمار میرود. مساله این است که سهم فعالیتهای زمینشناسی و اکتشافات عمقی در ساختار بودجه همچنان کمرنگ است. بدین ترتیب سازمان زمینشناسی کشور عمدتا با اعتبارات جاری اداره میشود و باوجود نقش کلیدی در شناسایی ذخایر جدید، در لایحه بودجه جایگاه توسعهای قابلتوجهی ندارد.
این در حالی است که توسعه اکتشافات معدنی بهعنوان پایه و موتور محرک زنجیره معدن، نیازمند فراهمسازی مجموعهای از زیرساختهای اطلاعاتی، قانونی، مالی و انسانی است. با توجه به ریسک بالای فعالیتهای اکتشافی، هرگونه جهش در این بخش مستلزم کاهش ریسک از طریق دادههای دقیق، حمایتهای موثر و بهرهگیری از فناوریهای نوین بهویژه هوشمصنوعی است. در این گزارش در گفتوگو با کارشناس معدنی بنا داریم چالشهای عرصه اکتشاف را بررسی کنیم.
ضرورت تقویت زیرساختهای دادهای و اطلاعات معدنی
کوروش شعبانی، رییس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران در این خصوص به «جهانصنعت» گفت: برای انجام یک فعالیت اکتشافی دقیق، علمی و کمریسک، پیشنیاز اصلی، دسترسی به دادههای معتبر و با جزئیات مناسب است. در این راستا لازم است اطلاعات پایه معدنی کشور بهویژه در حوزههایی مانند ژئوشیمی، ژئوفیزیک(بهخصوص ژئوفیزیک هوایی) و سایر روشهای اکتشافی با مقیاسهای دقیقتر و پوشش گستردهتر در سطح کشور تولید و بهروزرسانی شود. او تاکید کرد: هرچه این دادهها کاملتر و دقیقتر باشند، ریسک اکتشاف کاهش یافته و تصمیمگیری برای سرمایهگذاران با اطمینان بیشتری انجام خواهد شد.
چالشهای حقوقی و بوروکراسی اداری
رییس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران تصریح کرد: در حوزه حمایتهای قانونی و حقوقی، اگرچه طی سالهای اخیر روند صدور پروانههای اکتشافی نسبتبه گذشته بهبود یافته است همچنان اما بوروکراسی اداری یکی از موانع اصلی توسعه سریع اکتشاف بهشمار میرود.
او اظهار داشت: اجرای دقیق و بدون وقفه قانون معادن بهویژه (ماده۲۴) آن در فرآیند صدور پروانهها میتواند نقش تعیینکنندهای در تسهیل و تسریع فعالیتهای اکتشافی داشته باشد. ایجاد شفافیت، کاهش زمان صدور مجوزها و ثبات قوانین، از مهمترین مطالبات فعالان این حوزه است.
شعبانی اظهار کرد: اکتشاف ذاتا فعالیتی پرریسک است و همین موضوع باعث احتیاط سرمایهگذاران در ورود به این بخش میشود. در این میان نقش صندوقهای حمایتی و نهادهایی مانند صندوق بیمه فعالیتهای معدنی بسیار کلیدی است. او ادامه داد: افزایش سطح حمایت، تسریع در فرآیندهای حمایتی و خروج از رویههای کند و محافظهکارانه میتواند به جذب سرمایهگذاری بیشتر و ایجاد جهش در فعالیتهای اکتشافی منجر شود. بهطور خلاصه توسعه اکتشاف بدون حمایت جدی مالی و تضمین نسبی سرمایه امکانپذیر نخواهد بود.
بحران نیروی انسانی متخصص
رییس کمیته اکتشاف خانه معدن ایران با اشاره به یکی از چالشهای جدی حال حاضر و آینده بخش معدن گفت: کمبود نیروی انسانی متخصص و بهروز مسالهای است که باید جدی گرفته شود. این موضوع بهویژه در حوزههایی که با فناوریهای نوین مانند هوشمصنوعی، تحلیل داده و علوم میانرشتهای مرتبط هستند، نمود بیشتری دارد.
شعبانی تاکید کرد: لازم است نظام آموزشی کشور با نگاه آیندهنگر به تربیت نیروهایی بپردازد که علاوه بر دانش زمینشناسی و معدن، با ابزارها و فناوریهای نوین نیز آشنایی عملی داشته باشند.
او در ادامه نقش هوشمصنوعی و فناوریهای نوین در کاهش هزینه و افزایش دقت را کلیدی دانست و ادامه داد: برای افزایش دقت و سرعت اکتشاف و همزمان کاهش هزینههای بالای آن استفاده از فناوریهای نوین بهویژه هوشمصنوعی یک ضرورت اجتنابناپذیر است. تحلیل دادههای اکتشافی با کمک هوشمصنوعی میتواند الگوهای پنهان را آشکار کرده و تصمیمگیریها را علمیتر کند. با این حال چالش اصلی آن است که دادههای موجود هنوز برای استفاده موثر در بسترهای هوشمصنوعی آمادهسازی نشدهاند. شعبانی ایجاد یک نهاد تخصصی جهت آمادهسازی داده برای هوشمصنوعی را کلیدی دانست و گفت: در این راستا پیشنهاد میشود نهادی تخصصی با ماموریت «آمادهسازی و استانداردسازی دادههای اکتشافی برای کاربرد در هوشمصنوعی» ایجاد شود. چنین سازمانی میتواند نقش پل ارتباطی میان دادههای سنتی و فناوریهای نوین ایفا و بستر استفاده گسترده از هوشمصنوعی در اکتشافات معدنی را فراهم کند. او سپس به نقش شتابدهندهها، اکوسیستم نوآوری و تعامل با سرمایهگذاران اشاره و ابراز داشت: توسعه اکوسیستم نوآوری در بخش معدن، از طریق حمایت هدفمند از شتابدهندهها و شرکتهای فناور میتواند محرک مهمی برای تحول در اکتشاف باشد. برگزاری نمایشگاهها و رویدادهای تخصصی با تمرکز صرف بر اکتشاف معدنی، جایی که شتابدهندهها و استارتاپها برنامهها و راهکارهای خود را ارائه دهند، میتواند هم به جذب سرمایهگذار کمک کرده و هم مسیر فناوریمحور شدن اکتشاف را هموار کند.
گفتنی است توسعه اکتشافات معدنی نیازمند مجموعهای هماهنگ از اقدامات است؛ از آمادهسازی زیرساختهای دادهای و استفاده از هوشمصنوعی گرفته تا تقویت حمایتهای مالی و قانونی و تربیت نیروی انسانی متخصص. ایجاد رشتهها یا گرایشهای تخصصی مانند «کاربرد هوشمصنوعی در اکتشاف» در نظام آموزشی کشور، تقویت نقش صندوقهای حمایتی، کاهش بوروکراسی اداری و توسعه اکوسیستم نوآوری، همگی میتوانند به فعالسازی، بهروزرسانی و رونق پایدار اکتشافات معدنی کشور منجر شوند.
