دعوا بر سر ابرسازی
جهانصنعت– «سازمانی که باید فرماندهی عملیات جوی را برعهده داشته باشد درگیر کاغذبازی و روشهای عهد دقیانوس است. نه تجهیزات پایش بهروز داشته و نه توان شناسایی اختلالات جوی. با هواپیماهای عهد عتیق و روشهای منسوخ ۵۰سال پیش میخواهد به جنگ لبههای فناوری برود» این بخشی از اظهارات حامد یزدیان نماینده اصفهان است که درجریان سوال از وزیر نیرو در صحن علنی مجلس عنوان کرد؛ اظهاراتی که اگرچه تامل برانگیز هستند اما در میان عمق فاجعه خشکسالی که کشور با آن درگیر شده چندان بهچشم نمیآید.
حتی اگرتاریخچه بارورسازی ابرها به ۵۰سال قبل برگردد در این ۵۰سال هیچ وقت این کار جدی گرفته نشده است. هرازگاهی که خشکسالی سنگین بوده بهعنوان راهکاری روی میز سیاستگذار نه بهعنوان یکراهکار دائم بلکه موقتی مورد بررسی قرار گرفته و وقتی بارشها به حالت نرمال برگشته باروسازی ابرها نیز به بایگانی سپرده شده است. هرچند در سالهای اخیر به دلیل تشدید خشکسالی و پیشبینی تداوم این وضعیت دستکم تا ۳۰سال آینده طرحهای قدیمی ازجمله بارورسازی ابرها دوباره روی میز تصمیمگیری آمده اما هنوز اتفاقنظر و تصمیم برای اجرای منسجم جایی در بخش دولتی برای این موضوع وجود ندارد. موضوعی که باعث شده نماینده اصفهان که استان او این روزها در خشکترین روزهای قرن به سر میبرد وزیر نیرو را برای پاسخگویی برای آنچه در ۵۰سال گذشته باید اجرا میشد و نشد، به مجلس فراخواند.
او با طرح پرسشی رسمی از وزیر نیرو عملکرد «سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی» را بهطور جدی زیر سوال برد و آن را غیرشفاف، بیاثر و گرفتار در مدیریت سنتی توصیف کرد. درمقابل عباس علیآبادی، وزیر نیرو با ارائه گزارشی مفصل از اقدامات این سازمان از شکلگیری یک ظرفیت ملی نو دفاع کرد و خواستار فرصت برای تکمیل برنامههای دردست اجرا شد.
انتقاداتی که از اساسنامه تا عملکرد میدانی پیشرفت
یزدیان سخنان خود را با یادآوری تصویب اساسنامه سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهایجوی در سال۱۴۰۱ آغاز کرد و تاکید داشت که باوجود گذشت سهسال از تشکیل سازمان هیچ اقدام موثری ارائه نشده است. او در صحن مجلس گفت: ما حتی یکصفحه گزارش عملکرد از دوسالاول فعالیت این سازمان دریافت نکردیم. انتقادی که نشان میداد مساله اصلی تنها عملکرد اجرایی نبوده بلکه ضعف در شفافیت و نبود مستندات رسمی نیز بهچشم نمایندگان آمده است.
نماینده اصفهان با اشاره به آنچه مدیریت منفعل و کارمندمسلک خواند، تاکید کرد: سازمانی که باید فرماندهی عملیات جوی را بر عهده بگیرد هنوز درگیر کاغذبازی و روشهای عهد دقیانوس است. او به ناوگان فرسوده و تجهیزات ناکارآمد اشاره کرد و با انتقاد از تکیهزدن بر «هواپیماهای عهد عتیق» افزود که چنین ساختاری قادر نیست با فناوریهای نوآورانه جهانی رقابت کند.
یزدیان بخش مهمی از انتقاداتش را نیز به عدم همکاری با شرکتهای دانشبنیان اختصاص داد و پرسید: با کدام شرکت دانشبنیان قرارداد بسته شده است؟ او ادعا کرد سازمان در سالهای اخیر نهتنها از ظرفیت علمی کشور غافل مانده بلکه با تصدیگری مستقیم برخی اختلالات را نیز ایجاد کرده است.
نماینده مردم اصفهان با یادآوری تجربیات جهانی از الجزایر تا مغولستان تاکید کرد که عملیات بارورسازی ابرها در بیش از ۵۰کشور جهان بهطور جدی دنبال میشود حال آنکه کشور ما در این زمینه هیچ کاری انجام نمیدهد. او انتقاداتی نیز نسبت به مواجهه وزارت نیرو با ادعاهای فناورانه مطرح کرد و گفت: آیا پاسخ متقنی به مدعیانی که میگویند کلید حل خشکسالی ایران در دست ماست دادیم؟ خیر زیرا کاری نکردیم.
یزدیان با اشاره به تاثیر نسبی فناوریهای بارورسازی گفت: نباید انتظار معجزه داشت اما در کشوری خشک تاثیر ۵تا۲۰درصدی در بارشها کاملا مهم است. او همچنین نسبت به ضعف در شناخت اختلالات جوی و نبود توان رصد و پایش کافی هشدار داد و آنرا نشانهای از عقبماندگی ساختاری دانست.
دفاعی از رادارهای هواشناسی تا پهپادهای بارورساز
در پاسخ به این انتقادات وزیر نیرو گفت که تشکیل سازمان آبهای جوی نتیجه یک اراده ملی میان مجلس و دولت بوده و هدف آن صرفا اجرای عملیات بارورسازی نیست بلکه پایش علمی جو، توسعه فناوریهای نوین و ارتقای تابآوری کشور دربرابر خشکسالی است.
علیآبادی اقدامات انجامشده را در چهارمحور کلان مطرح کرد: پایش و شناخت جو کشور، اقدامات فناورانه، اقدامات عملیاتی و تنظیمگریوسیاستگذاری. وزیر نیرو گفت که برنامه پنجساله این سازمان تدوین و سازوکارهای ارزیابی فناوری و شفافیت عملیاتی ایجاد شده است. او وعده داد که تمام فناوران و شرکتهای دانشبنیان با آغوش باز پذیرفته خواهند شد.
وزیر نیرو مدعی شد که در زمینه زیستبوم فناوری نیز با همکاری معاونت علمی باتمام شرکتهای دانشبنیان قرارداد بسته شده و کار وارد فاز عملیاتی شدهاست. این در حالی بوده که یزدیان عنوان میکند که چنین اتفاقی نیفتاده است.
علیآبادی گفت که چند برنامه نیز بهعنوان مسیر ادامه کار در دستور کار قرار دارد: نخست تکمیل شبکه ملی رادارهای هواشناسی. در کشور سازنده رادارهای نظامی هستیم اما در رادار هواشناسی با همه شرکتهای دانشبنیان مرتبط شده و به آنها قرارداد و ماموریت دادیم. طراحی عملیات براساس مدلسازی عددی، تحلیل ساختار ابر و نیاز حوزههای آبریز انجام شده که این عملیات در حوزههایی چون دریاچه ارومیه، زایندهرود، تهران، البرز، فارس و خراسان بهصورت هدفمند اجرا شده است. به گفته او، در سال جاری نیز فعالیتهای بارورسازی ابرها روی سامانههای مساعد بارشی در حوزههای ذکرشده آغاز شده است.
علیآبادی درحالی از افزایش بارش در بیشتر مناطق هدف طبق گزارشهایی که از۳۷عملیات پروازی رخ داده سخن گفت که گزارشی مستند یا دادههای که نشان بدهد بارشی بهدنبال این عملیاتهای پهپادی و پروازی حادث شده باشد تاکنون ارائه نشده است. ازسویی وزیر نیرو عنوان کرد که در جریان اجرای طرح بارورسازی ابرها بومیسازی بخش اعظم تجهیزات صورت گرفته درحالیکه بسیاری از متخصصان معتقدند بخشهای کلیدی همچنان وارداتی یا مبتنی بر فناوری خارجی بوده؛ گزارهای که به نظر میرسد بیش از حد خوشبینانه است.
اگرچه دوروایت یکی انتقادی و دیگری دفاعی ارائهشده در مجلس از دومنظر متفاوت بیان شد اما نقطه اشتراک آنها در یکمساله کلیدی نهفته بود: ایران درشرایط حساس اقلیمی قرار دارد و آینده آب کشور بدون بهرهگیری از دانش، فناوری و هماهنگی نهادی ممکن نیست.
ازسویی بخش بزرگی از دادههایی که وزارت نیرو ارائه میکند بر پایه گزارشهای داخلی همان سازمان است. در هیچیک از موارد یکنهاد مستقل دانشگاهی یا پژوهشگاهی این افزایش بارش را تائید نکرده و این همان نکتهای است که نماینده اصفهان گفت که وقتی میگویید ۲۰درصد افزایش بارش داشتیم منِ نماینده باید بدانم چه نهادی این را تایید کرده است.
کارشناسان براین باورند که با وجود آنکه دانش علمی این حوزه در جهان تاکید میکند که بارورسازی فقط میتواند احتمال بارش از ابرهای موجود را کمی افزایش دهد اما گروهی در ایران همچنان براین دیدگاه اصرار میکنند. ازسویی بهگفته کارشناسان این فناوری نمیتواند ابر خلق کند و در دورههای خشکسالی شدید یعنی زمانی که اصلا ابر مناسب در آسمان نیست کارکرد آن بسیار کاهش مییابد.
درواقع چنین انتظاری با واقعیت علمی همخوان نیست چراکه بارورسازی در بهترین حالت میتواند بارش را کمی افزایش داده اما نمیتواند چرخه آبی کشور را دگرگون کند. به گفته آنان بحران آب ایران نه با چند پرواز و نه با چند سامانه پایش حل میشود. این بحران نیازمند برنامهریزی بلندمدت، اصلاح ساختار مصرف، بازنگری کشاورزی، نوسازی شبکهها و بازگشت تعادل به منابع زیرزمینی است. بارورسازی میتواند نقش کمکی داشته باشد و نه بیشتر.
