مذاکره در مسکو، وحشت در اروپا
محمدرضا ستاری – استیو ویتکاف، فرستاده دولت ترامپ درحالی برای چندمینبار طی ماههای گذشته وارد مسکو شده که همزمان ولادیمیر پوتین از فتح مهم شهر پاکروفسک سخن گفته است. پوتین باوجود تکذیب مقامات اوکراینی اعلام کرده که نیروهای روسیه کنترل شهر استراتژیک پاکروفسک در اوکراین را بهدست گرفتند؛ ادعایی که در آستانه دیدار او با هیاتی آمریکایی برای بحث درباره احتمال توافق صلح مطرح شد و تلاشی برای نشان دادن اعتمادبهنفس او تلقی میشود.
طبق گزارشی که در این خصوص روزنامه گاردین منتشر کرده پوتین که عصر دوشنبه در بازدید از یک مرکز فرماندهی با لباس نظامی ظاهر شده بود تصرف این شهر را بسیار مهم دانسته و از نظامیان روسیه تقدیر کرد؛ شهری که زمانی یکی از گرهگاههای لجستیکی اصلی ارتش اوکراین محسوب میشد و به گفته کارشناسان میتواند معادلات استراتژیک جنگ را جبهه شرقی را به میزان زیادی تغییر دهد. پوتین در ویدئویی که کرملین منتشر کرد به فرماندهان ارشد خود گفت: میخواهم از شما تشکر کنم. این جهت عملیاتی بسیار مهم است و این پیروزی امکان پیشبرد وظایفی را که در آغاز عملیات ویژه نظامی تعیین کرده بودیم فراهم میکند؛ امری که درواقع کرملین برای توصیف حمله نزدیک به چهارساله خود به اوکراین به کار میبرد.
البته در این میان ارتش اوکراین روز سهشنبه اعلام کرد که پاکروفسک سقوط نکرده و نیروهایش همچنان کنترل بخش شمالی شهر را در دست دارند. روسیه بیش از یکسال برای تصرف این شهر خطمقدم تلاش کرده و در این مسیر تلفات سنگینی داده است. تحلیلگران و بلاگرهای نظامی اوکراینی نیز اذعان دارند که روسیه اکنون بخش عمده پاکروفسک را در اختیار دارد و نقشههای میدانی نیز همین را نشان میدهد.
برگ برنده در آستانه دیدار با ویتکاف
به گفته ناظران، حضور هدفمند و حسابشده پوتین در کنار فرماندهان یکروز پیش از دیدار او با هیات آمریکایی به ریاست استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ صورت گرفت. ویتکاف که داماد ترامپ، جرد کوشنر او را همراهی میکند پس از گفتوگو با مقامات اوکراینی در فلوریدا درباره احتمال یک توافق روز سهشنبه وارد مسکو شدند. ازسوی دیگر تیمی از نمایندگان ارشد اوکراینی نیز روز یکشنبه با مقامات آمریکایی درباره بازنگری پیشنهادی در یک طرح ۲۸مادهای صلح که پیشتر در تماسهای واشنگتن–مسکو تدوین شده بود و به شدت به سود روسیه تمام میشد، گفتوگو کردند بهطوری که زلنسکی در پاریس گفت نسخه بهروزشده این طرح بهتر شده اما تاکید کرد که کار هنوز تمام نشده است». او سپس برای جلب حمایت بیشتر اروپاییها راهی ایرلند شد.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند تغییرات اساسی در این سند بعید است مورد قبول کرملین واقع شود و درنتیجه چشمانداز پیشرفت واقعی در گفتوگوها مبهم است. سخنگوی کرملین، دیمیتری پسکوف روزسهشنبه گفت که پوتین و ویتکاف درباره تفاهمهای اخیر میان واشنگتن و کییف گفتوگو خواهند کرد. او افزود روسیه همچنان آماده مذاکره است اما بر تحقق اهداف عملیات ویژه خود اصرار خواهد داشت. این اهداف شامل مجموعهای از خواستههای گسترده است که به گفته اروپاییها استقلال اوکراین را بهشدت تضعیف میکند؛ یعنی کاهش عمیق در توان نظامی اوکراین، ممنوعیت کمکهای نظامی غرب، محدودیتهای گسترده بر استقلال سیاسی کییف و واگذاری بخشهایی از سرزمینهای تحت کنترل اوکراین در شرق.
همسو با مقامات ارشد روسیه رسانههای دولتی این کشور نیز پیش از سفر هیات آمریکایی لحنی کاملا پیروزمندانه اتخاذ کردند. روزنامه کومسومولسکایا پراودا که از آن بهعنوان روزنامه محبوب پوتین یاد میشود نوشت اظهارات رییسجمهور نشان میدهد بخشهای بیشتری از خاک اوکراین تحت کنترل ما قرار میگیرد.
این روزنامه همچنین مدعی شد که مسکو گفتوگوهای جدید آمریکا و اوکراین را بنبست میبیند و کییف از تسلیمشدن خودداری میکند زیرا آمریکا طی ۱۰روز گذشته برای سومینبار تلاش کرد بر اوکراین فشار وارد کند و باز هم شکست خورد. پوتین نیز با تاکید بر ادامه عملیات در میدان نبرد هشدار داد که اگر دیپلماسی ناکام بماند ارتش روسیه آماده ادامه جنگ است و همچنان در سراسر جبهه درحالت تهاجمی قرار دارد.
دورنمای آینده چیست؟
تحولات اخیر پیرامون اعلام روسیه درباره تصرف پاکروفسک همزمان با حضور هیات آمریکایی در مسکو برای مذاکره درباره طرح صلح نشان میدهد که جنگ اوکراین وارد مرحلهای حساس از ترکیب فشار میدانی و بازی دیپلماتیک شده است. روسیه میکوشد با نمایش قدرت در میدان کارت چانهزنی خود را تقویت کند و نشان دهد که حتی در آستانه مذاکرات احتمالی روند جنگ را در کنترل دارد. درواقع حضور پوتین در لباس نظامی در خط فرماندهی دقیقا با هدف ارسال این پیام انجام شده که مسکو مذاکره را از موضع قدرت آغاز میکند و نه سازش.
ازسوی دیگر از منظر استراتژیک نیز مسکو میخواهد روایت غالب را تغییر دهد یعنی اینطور القا کند که آمریکا و اوکراین تحت فشار هستند و این روسیه است که شرایط را تعیین میکند. رسانههای روسی نیز عامدانه همین تصویر را برجسته کردند تا نشان دهند دور جدید گفتوگوها نه نتیجه ضعف روسیه بلکه نتیجه افزایش نفوذ این کشور است. درهمین راستا به گفته برخی ناظران مسکو تلاش میکند دوهدف کلیدی را همزمان پیش ببرد: یکی تثبیت دستاوردهای میدانی و دیگری تحمیل یک چارچوب سیاسی که بتواند ساختار امنیتی اوکراین را برای همیشه تغییر دهد زیرا شروط روسیه مبنی بر محدودکردن ارتش اوکراین، ممنوعیت کمکهای اقتصادی و نظامی غرب و همچنین واگذاری اراضی تصرف شده نشان میدهد که مسکو به دنبال یک توافق تاکتیکی نبوده بلکه دنبال بازتنظیم ژئوپولیتیکی کل منطقه است.
در چنین شرایطی است که به نظر میرسد موقعیت آمریکاییها کمی پیچیده شده و ازسوی دیگر شواهد میدانی نشان میدهد که اروپا بیش از هر زمان دیگری دچار آسیبپذیری شده است زیرا نهتنها در مذاکرات اروپاییها اکنون نقش حاشیهای پیدا کردند بلکه از لحاظ امنیتی نیز درگیر نوعی شکاف قابل توجه هستند.
به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند اکنون در یک سهراهی دشوار قرار دارد: یک راه اتکا بیشتر به ایالاتمتحده است. راه دیگر افزایش فشار برای حضور جدیتر در مذاکرات است که بهنظر میرسد در شرایط کنونی چندان توانایی انجام آن را ندارد.
راه سوم نیز افزایش سرعت بازسازی توان دفاعی مستقل است که این امر نیز در کوتاه مدت میسر نخواهد بود.
درچنینشرایطی وحشت اروپاییها کاملا به جا بوده زیرا روند فعلی نشان میدهد که نتیجه جنگ خارج از چارچوب اتحادیه اروپا و بروکسل درحال رقمخوردن در مسکو و واشنگتن است.
