پروژه‌ای که ایران را بی‌آب کرد
جهان صنعت– بحران آب در ایران و بهویژه در پایتخت به نقطه‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان آن را صرفا یک چالش اقلیمی دانست. این بحران اکنون به موضوعی حیاتی برای ساکنان تهران تبدیل شده، سدهایی که زمانی ستون فقرات تامین آب تهران بودند، امروز با کمتر از نیمی از ظرفیت خود فعالیت می‌کنند و سفره‌های زیرزمینی با سرعتی هشداردهنده در حال فرورفتن و از بین رفتن هستند. کاهش شدید آب، فرونشست زمین، فشار بر شبکه فرسوده لوله‌کشی، رشد بی‌رویه شهرها و اتکای گسترده به کشاورزی پرمصرف، سیمای کامل یک بحران را شکل داده‌اند؛ بحرانی که به گفته مهدی زارع، استاد دانشگاه ریشه‌های آن بیش از آنکه در آسمان و بارش‌ها باشد، در تصمیم‌گیری‌های انسانی، مدیریت ناهماهنگ و توسعه بی‌برنامه نهفته است.
وضعیت سدهای تامین‌کننده آب تهران چگونه است؟
مهدی زارع در این‌باره گفت: سدهایی که بخش قابل‌توجهی از آب تهران را تامین می‌کنند، در وضعیت وخیمی قرار دارند. پنج سد اصلی استان تهران- لتیان، لار، طالقان، ماملو و کرج- شاهد کاهش چشمگیر سطح آب خود بوده‌اند و اکنون کمتر از ۳۰ تا ۴۰درصد از ظرفیت خود آب دارند. سازمان آب تهران سالانه میلیاردها مترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی استخراج می‌کند. گزارش‌های رسمی حاکی از آن بوده که این برداشت بسیار فراتر از «بازده ایمن» است و امکان جایگزینی و شارژ مجدد ندارد. سطح آب زیرزمینی زیر تهران با سرعت نگران‌کننده‌ای، چندین متر در سال، در حال کاهش بوده؛ این به معنای خشک شدن چاه‌ها، نیاز به حفاری عمیق‌تر و بدتر شدن کیفیت آب باقی‌مانده است. خطرناک‌ترین پیامد، فرونشست زمین است که ظرفیت آینده سفره‌های زیرزمینی برای ذخیره آب را از بین می‌برد. میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در تهران حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰لیتر در روز تخمین زده می‌شود.
وی افزود: آب‌وهوای تهران نه کاملا کوهستانی است و نه کاملا بیابانی بلکه یک منطقه انتقالی بوده که به آب‌وهوای نیمه‌خشک لبه بیابانی نزدیک‌تر است تا به آب‌وهوای کوهستانی واقعی. طبق سامانه آب‌وهوایی کوپن، بیشتر تهران در رده نیمه‌خشک سرد قرار می‌گیرد. مناطق مرتفع شمالی (۱۵۰۰ تا مثبت ۱۸۰۰ متر) آب‌وهوای کوهستانیِ ارتفاعات مدیترانه‌ای دارند با زمستان‌های برفی و تابستان‌های معتدل. این مناطق شامل تجریش، ولنجک، دربند، درکه و جماران هستند.
مهدی زارع تصریح کرد: کوهپایه‌های شمال تهران (۱۳۰۰تا۱۵۰۰متر) نیمه‌خشک در حال گذار به کوهستان با دمای خنک‌تر و بارندگی بیشتر هستند. جنوب و مرکز تهران- ری آزادی، انقلاب و … در ارتفاع ۱۰۰۰تا۱۲۰۰متر قرار داشته و آب‌وهوای نیمه‌خشک سرد با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک دارند. تهران در درجه اول شهری نیمه‌خشک حاشیه کویر است و فقط در شمال خود آب‌وهوای محلی کوهستانی دارد.
شبکه توزیع آب تهران چه مشکلاتی دارد؟
این استاد دانشگاه تشریح کرد: تهران مانند سایر نقاط ایران، مقدار زیادی از آب تصفیه‌شده خود- حدود ۲۰تا۳۰درصد- را به دلیل نشت در شبکه لوله‌کشی قدیمی و ضعیف از دست می‌دهد. جیره‌بندی غیررسمی یا کم‌فشاری آب بهویژه در شب و در اوج تقاضای تابستان اجرا می‌شود. بسیاری از آپارتمان‌های طبقات بالا، به‌خصوص در تابستان، با فشار کم آب یا قطعی چندساعته مواجه می‌شوند. ایران با بحران شدید و پیچیده کمبود آب مواجه است. این بحران نتیجه ترکیبی از عوامل اقلیمی، مدیریتی، سیاسی و اجتماعی است. بیشتر ایران به‌‌طور طبیعی خشک یا نیمه‌خشک است و میانگین بارندگی سالانه آن حدود ۱۵۰تا ۲۰۰میلیمتر است یعنی حدود یک‌چهارم میانگین جهانی. بارندگی نه‌تنها کم است بلکه غیرقابل‌پیش‌بینی نیز هست و از سالی به سال دیگر و از منطقه‌ای به منطقه دیگر به شدت تغییر می‌کند. گرمای شدید و بادهای خشک موجب نرخ بسیار بالای تبخیر از مخازن و خاک می‌شود و راندمان آب موجود را کاهش می‌دهد.
نقش سدسازی و کشاورزی پرمصرف در تشدید بحران چیست؟
زارع درباره نقش سدسازی و کشاورزی نادرست در تشدید بحران آب معتقد است: اتکای بیش‌ازحد به سدسازی ـ با ساخت بیش از ۶۰۰ سد، عمدتا طی سه دهه اخیر ـ وضعیت را بدتر کرده است. این سدها برای آبیاری و تولید برقابی در نظر گرفته شده بودند اما نتیجه آن است که بسیاری از رودخانه‌ها مانند زاینده‌رود، اکنون برای مدت طولانی خشک هستند و تالاب‌ها و مناطق تغذیه آب‌های زیرزمینی از بین رفته‌اند، همچنین مخازن بزرگ در آب‌وهوای گرم مقدار زیادی آب را به دلیل تبخیر از دست می‌دهند. یارانه‌های دولتی موجب توسعه کشت محصولات پرمصرفی چون گندم، چغندرقند و یونجه در بیابان‌ها شده است. بیش از ۹۰درصد آب ایران در کشاورزی مصرف می‌شود و بیشتر آن با روش‌های آبیاری غرقابی قدیمی و ناکارآمد انجام می‌گیرد. کمتر از ۲درصد از آبیاری قطره‌ای مدرن استفاده می‌شود. تعداد چاه‌های قانونی و غیرقانونی از حدود ۱۰۰هزار حلقه قبل از انقلاب به حدود یک میلیون حلقه در سال‌های اخیر رسیده و این امر موجب افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی شده است. سطح آب زیرزمینی در برخی مناطق سالانه چند متر کاهش یافته است.
با توجه به بحران آب در تهران، وضعیت آبرسانی به شهرهای جدید مانند پرند و پردیس چگونه است؟
زارع گفت: یکی از چالش‌های عمده، تامین آب برای شهرهای جدید است که در مناطق کم‌آب ساخته شده‌اند. وضعیت تامین آب برای پرند و پردیس در حومه تهران طی دو دهه اخیر چالش‌های جدیدی ایجاد کرده است. بخشی از آب پرند از هفت حلقه چاه زیرزمینی و یک خط لوله اصلی (خط غدیر) از شمال تهران تامین می‌شود. پرند ذخایر زیرزمینی بسیار محدودی دارد و بلافاصله پس از ساخت، وابسته به آب منتقل‌شده از خارج از محدوده شد. در پردیس، در ساختمان‌های بلندمرتبه، بدون پمپ آب، طبقات بالا ممکن است به طور قابل‌اعتمادی آب دریافت نکنند. زیرساخت آب در این شهرها با رشد جمعیت تحت‌فشار قرار دارد و با کنتورهای هوشمند، استخراج از چاه‌ها مدیریت می‌شود.
منبع: خبرآنلاین
