راز سوزن‌های کوچک؛ واقعیت و خیال در درمان‌های شرقی
دکتر الهام باقری‌یکتا*– اگر تابه‌حال نام «طب‌سوزنی» یا «طب فشاری» را شنیده باشید احتمالا تصویری از سوزن‌های ظریف فرورفته در پوست در ذهنتان شکل گرفته است. شاید هم از کسانی شنیده باشید که می‌گویند «فقط با چند سوزن تمام درد کمرم از بین رفت» اما واقعا این روش درمانی چیست، از کجا آمده و تا چه حد علمی و موثر است؟
طب‌سوزنی یکی از کهن‌ترین روش‌های درمانی در تاریخ بشر است که بیش از سه‌هزارسال پیش در چین پدید آمد. در طب سنتی شرقی باور بر این بود که نوعی انرژی حیاتی در بدن جریان داشته و اگر مسیر این انرژی که به آن «مریدین» گفته می‌شود بسته شود بیماری یا درد به‌وجود می‌آید. سوزن‌های بسیار نازک در نقاط خاصی از بدن فرو می‌روند تا جریان انرژی دوباره برقرار شده و بدن به تعادل برسد. امروزه طب‌سوزنی دیگر تنها به چین محدود نبوده بلکه در ژاپن، کره و بسیاری از کشورهای اروپایی و حتی آمریکا به‌عنوان روشی مکمل برای کاهش درد یا اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش دیگری هم وجود دارد به نام «طب فشاری» که در واقع شکل غیرتهاجمی‌تر همین ایده است. در این روش درمانگر به جای استفاده از سوزن با انگشت یا ابزار مخصوص روی نقاط خاصی از بدن فشار وارد می‌کند تا اثر مشابهی ایجاد شود. این روش گاهی در فیزیوتراپی یا درمان‌های آرام‌بخش به کار می‌رود.
با وجود محبوبیت گسترده درباره‌ی طب‌سوزنی و طب فشاری تبلیغات فراوان و گاه اغراق‌آمیزی وجود دارد. در برخی تبلیغات گفته می‌شود که این روش توانسته تقریبا هر بیماری را بدون عارضه و با نتیجه‌ای فوری درمان کند. چنین ادعاهایی پایه‌ی علمی محکمی نداشته و لازم است با نگاهی واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم. پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که طب‌سوزنی ممکن است در کاهش برخی دردها موثر باشد اما این تاثیر معمولا متوسط است و نمی‌توان آن را درمان قطعی دانست. برخلاف تبلیغات نتایج فوری و دائمی به‌ندرت دیده می‌شود و بیشتر بیماران برای تجربه اثر باید چند جلسه درمان را ادامه دهند.
گرچه خطرات این روش نسبت به درمان‌های دارویی یا جراحی بسیار کمتر بوده اما بی‌خطر هم نیست. اگر سوزن‌ها به‌درستی استریل نباشند یا فردی بدون آموزش کافی آن را انجام دهد احتمال عفونت یا آسیب وجود دارد. بنابراین انجام آن باید توسط فردی مجرب و دارای صلاحیت صورت گیرد. از سوی دیگر هیچ متخصصی توصیه نمی‌کند که بیمار درمان‌های اصلی خود را رها کرده و تنها به طب‌سوزنی تکیه داشته باشد. بهترین نتیجه معمولا زمانی حاصل می‌شود که این روش در کنار درمان‌های استاندارد مانند فیزیوتراپی، ورزش درمانی یا دارودرمانی استفاده شود.
در زمینه دردهای عضلانی و اسکلتی یعنی همان دردهای مربوط به عضلات، مفاصل و تاندون‌ها پژوهش‌ها نشان داده‌اند که طب‌سوزنی می‌تواند به کاهش درد کمک کند به‌ویژه زمانی که با تمرینات اصلاحی و حرکتی همراه باشد. برای مثال در مطالعات انجام‌شده درباره درد پایین‌کمر بیمارانی که طب‌سوزنی را در کنار تمرین‌های تقویتی دریافت کردند بهبودی بیشتری نشان دادند. در مورد دردهای شانه، گردن، آرنج یا زانو نیز شواهدی از کاهش درد و بهبود حرکت وجود دارد هرچند این نتایج همیشه قوی یا دائمی نیستند. در برخی بیماران مبتلا به آرتروز زانو نیز گزارش‌هایی از کاهش درد و خشکی مفصل دیده شده است.
درمانگران و فیزیوتراپیست‌ها معمولا به بیماران توضیح می‌دهند که طب‌سوزنی برای همه مناسب نیست. افرادی که به سوزن حساسیت شدید داشته یا مبتلا به برخی بیماری‌های خاص هستند باید با پزشک خود مشورت کنند. بیمار نیز باید بداند که طب‌سوزنی جایگزین درمان علت اصلی درد نیست. اگر درد ناشی از آسیب یا بیماری خاصی باشد باید آن علت شناسایی و درمان شده و طب‌سوزنی صرفا می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
از سوی دیگر باید به نقش ذهن و احساس آرامش نیز توجه کرد. بسیاری از بیماران گزارش می‌کنند که پس از جلسات طب‌سوزنی احساس سبکی و آرامش دارند. برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این حس ممکن است به دلیل آزاد شدن مواد شیمیایی در مغز مانند اندورفین‌ها باشد که در کاهش درد نقش دارند. بنابراین بخشی از اثر طب‌سوزنی می‌تواند ناشی از همین واکنش‌های طبیعی بدن باشد نه لزوما «بازشدن جریان انرژی». این موضوع از دیدگاه علمی‌تر و فیزیولوژیک قابل توضیح است و آن را از باورهای افسانه‌ای جدا می‌کند.
با تمام این نکات شاید بهترین راه نگاه به طب‌سوزنی این باشد که آن را نه به‌عنوان یک «جادو» بلکه به‌عنوان یکی از ابزارهای کمکی برای بهبود درد در نظر بگیریم. مانند بسیاری از درمان‌های دیگر اثربخشی آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برای برخی بیماران بسیار مفید بوده و برای برخی دیگر تغییر چندانی ایجاد نمی‌کند. آنچه اهمیت دارد انجام این روش زیر نظر متخصص، همراهی با درمان‌های اصولی و داشتن انتظار واقع‌بینانه از نتایج است.
در نهایت اگر تصمیم دارید طب‌سوزنی یا طب فشاری را امتحان کنید حتما از درمانگر خود درباره تجربه، مجوز و روش کار او سوال کنید. مطمئن شوید که از سوزن‌های یک‌بارمصرف و محیط استریل استفاده می‌شود. پس از درمان درصورت بروز هرگونه درد غیرعادی، کبودی یا علائم عفونت حتما به پزشک مراجعه کنید.
در دنیای امروز که مردم بیش از گذشته به دنبال درمان‌های طبیعی و غیرتهاجمی هستند طب‌سوزنی جایگاه خود را پیدا کرده اما همانطور که درباره هرروش دیگری باید محتاط و آگاه بود در این زمینه نیز آگاهی بهترین ابزار ماست. سوزن‌های کوچک می‌توانند در کاهش درد نقشی داشته باشند اما بزرگ‌ترین نقش را همچنان دانش، تجربه و رویکرد علمی ایفا می‌کنند.
* دکترای تخصصی فیزیوتراپی و توانبخشی
