زمان در محوطه ۵هزارساله ایران متوقف شده است!
جهان صنعت- کاوش‌های باستان‌شناسی در «کنار صندل»، یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌های عصر مفرغ و نمونه‌ای از شهرنشینی‌های اولیه در ایران در حالی‌که پس از ۱۷سال ازسرگرفته شده بود ادامه کار باستان‌شناسان در آن به دلیل نرسیدن بودجه متوقف مانده است.
نادر علیدادی سلیمانی، مسوول ثبت حریم آثار و حوزه باستان‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمان درباره وضعیت فعلی کاوش‌های باستان‌شناسی در این استان اظهار کرد: در حال حاضر کاوش باستان‌شناسی در این استان انجام نمی‌شود درحالی که برنامه کاوش اخیر ما مربوط به کاوش در محوطه باستانی جیرفت (کُنار صندل) است. از سال۱۳۸۰تا ۱۳۸۶ به‌مدت شش‌فصل در این محوطه کاوش انجام شد اما پس از آن فعالیت‌ها به مدت ۱۷سال متوقف مانده بود. در سال۱۴۰۲ دوباره مجوز کاوش صادر شد و دو فصل کاوش انجام گرفت. برای امسال نیز در بودجه پیش‌بینی‌شده استان کرمان اعتباری برای ادامه کاوش در «کُنار صندل» در نظر گرفته شده است. امیدواریم کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه دوباره آغاز شود ولی در حال حاضر نمی‌توانم به‌طور قطعی بگویم که این اتفاق خواهد افتاد. تا زمانی که بودجه تخصیص پیدا نکند امکان آغاز کار وجود ندارد.
او درباره میزان اعتبار درخواستی برای کاوش «کُنار صندل» گفت: برای امسال حدود ۵/۲میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده است. آخرین فصل کاوش نیز در پاییز سال گذشته یعنی در سال ۱۴۰۳ انجام شد.
سلیمانی درباره اهداف کاوش‌های این محوطه باستانی توضیح داد: محوطه «کنار صندل» یکی از بزرگ‌ترین محوطه‌های عصر مفرغ و نمونه‌ای از شهرنشینی‌های اولیه در ایران است. براساس شش‌فصل کاوش قبلی به شناختی دست یافتیم که نشان می‌دهد قدیمی‌ترین استقرار در این شهر به آغاز هزاره‌‌سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد و تا پایان همان‌هزاره تداوم یافته است. هرفصل کاوش می‌تواند با توجه به یافته‌های پیشین اطلاعات تازه‌ای در اختیار ما بگذارد تا این محوطه بزرگ بیش از پیش شناخته شود بنابراین هدف اصلی کاوش‌ها پژوهشی است.
او درباره سرپرستی کاوش‌های اخیر این محوطه یادآور شد: در دو سال اخیر سرپرستی کاوش بر عهده دکتر سید منصور سیدسجادی بوده است.
سلیمانی درباره یافته‌های سال گذشته نیز توضیح داد: در بخش جنوبی محوطه بقایای معماری مهمی درکنار صندل جنوبی به‌دست آمد. اشیایی هم کشف شد که مهم‌ترین آنها مُهرهایی هستند که روی گِل رس نقش شده بودند. این یافته‌ها از آن نظر اهمیت دارند که ما را با بخشی از ساختار فرهنگی و اقتصادی منطقه و نظام دادوستد آن دوران آشنا می‌کنند.
این باستان‌شناس به اهمیت منطقه جیرفت در مطالعات باستان‌شناسی اشاره کرده و یادآور شد: جنوب‌شرق ایران از منظر باستان‌شناسی جایگاهی ویژه دارد. وجود رودخانه هلیل‌رود و دشت‌های حاصل‌خیز پیرامون آن باعث شکل‌گیری اجتماعات انسانی در دوران کهن شده و در آغاز هزاره سوم پیش از میلاد نخستین شهرها در این منطقه شکل گرفته‌اند. جیرفت یکی از مهم‌ترین این شهرهاست که با مرکزیت «کنار صندل» در مرکز دشت هلیل‌رود واقع شده بود؛ شهری آباد، پررونق و شکوفا که یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد مردم آن در رفاه زندگی کرده و جامعه‌ای هنرمند و صنعتگر بودند.
او افزود: دست‌ساخته‌های بسیار زیبا از سنگ کلریت که اکنون در موزه جیرفت، موزه کرمان و موزه ملی ایران در تهران نگهداری می‌شوند نشان‌دهنده فرهنگی غنی این منطقه‌اند. در کنار این صنعت سفالگری، کوره‌های ذوب مس و فلزگری از دیگر شاخصه‌های مهم این تمدن هستند.
مسوول ثبت حریم آثار و حوزه باستان‌شناسی کرمان به فعالیت‌های دیگر باستان‌شناسی در چند سال اخیر در این استان اشاره کرد و گفت: به دلیل محدود بودن اعتبارات فعالیت‌ها عمدتا در همین محوطه متمرکز بوده است. البته شهر قدیم جیرفت نیز در اواخر سال۱۴۰۳ تا فروردین۱۴۰۴ مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. این محوطه دوران اسلامی است و پیش از این نیز از سال۱۳۸۰ تا ۱۳۸۷ در آن کاوش‌هایی انجام شده بود. سرپرستی این کاوش را حمیده چوبک از پژوهشگاه میراث فرهنگی بر عهده داشته است.
سلیمانی در مورد یافته‌های کاوش شهر قدیم جیرفت توضیح داد: کاوش شهر قدیم بیشتر در بخشی انجام شد که پیشتر بقایای مسجدی در آن کشف شده بود. این فصل جدید سبب شد بخش‌های تازه‌ای از همان مسجد شناسایی شود. برای مثال بخشی از صحن مسجد که به سمت شمال امتداد داشت در این فصل مشخص شده، شناخت ما از ساختار مسجد جامع شهر افزایش یافته و ماهیت این کاوش نیز پژوهشی بود.
مسوول ثبت حریم آثار و حوزه باستان‌شناسی درباره پیشینه این مسجد گفت: این بنا نخستین‌بار در دهه۸۰ خورشیدی طی کاوش‌های شهر قدیم جیرفت به سرپرستی خانم دکتر چوبک شناسایی شد. چند فصل کاوش در آن انجام و مشخص شد که مسجد دارای چند صحن و رواق است و در واقع می‌توان آن را مسجد جامع شهر دانست. با توجه به منابع تاریخی این بنا همان مسجد جامع جیرفت بوده است.
سلیمانی درباره جزئیات معماری مسجد توضیح داد: تک مناره، محراب‌های گچ‌بری‌شده که حداقل دویاسه‌محراب از دوره‌های مختلف شناسایی شده‌اند، صحن، آجرکاری‌ها و وضوخانه از بخش‌های مهم این مسجد هستند. کانال‌های آبی که آب وضوخانه را تامین می‌کردند در کنار مسجد کشف شده‌اند. علاوه‌بر این فضاهای پیرامونی مسجد ازجمله معبری سنگ‌فرش‌شده که به مسجد منتهی می‌شود و بخش‌هایی از بافت اطراف آن نیز شناسایی شده است. شهر قدیم نیز هنوز نیازمند کاوش است و در صورت تامین اعتبار کاوش در شهر قدیم نیز ادامه خواهد یافت.
سلیمانی درباره قدمت مسجد جامع شهر قدیم نیز گفت: هسته اولیه شکل‌گیری مسجد را می‌توان به سده‌‌چهارم هجری قمری نسبت داد. این بنا در دوره‌های بعد نیز رونق، گسترش و تداوم یافته است.
این باستان‌شناس همچنین درباره حفاری‌های غیرقانونی در محوطه‌های تاریخی استان کرمان توضیح داد: متاسفانه در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه۸۰ حفاری‌های غیرمجاز در جیرفت صورت می‌گرفت اما خوشبختانه پس از آن مهار شد. با این حال گاه‌به‌گاه در بسیاری از محوطه‌های ما آثار حفاری غیرمجاز و زخم کلنگ حفاران مشاهده می‌شود که اصلا رضایت‌بخش نیست. در بهار امسال نیز چنین مواردی در جیرفت وجود داشت ولی پس از آن کنترل شد و امیدوارم به‌طور کامل مهار شده باشد.
سلیمانی درباره شمار محوطه‌های تاریخی استان کرمان گفت: بیش از دو‌هزار تپه و محوطه باستانی در حوزه جیرفت شناسایی شده است. این محوطه بخشی از حوزه فرهنگی هلیل‌رود بوده و تنها در همین بخش بیش از دو‌هزار محوطه باستانی وجود داشته که به دوره‌های مختلف پیش از تاریخ و تاریخی ایران تعلق دارند. تمدن جیرفت نیز شامل همین مجموعه است.
او افزود: اگر کل استان کرمان را در نظر بگیریم تعداد محوطه‌ها بیش از این بوده و می‌توان حدود ۵۰۰محوطه دیگر به آن افزود بنابراین در مجموع حدود ۲۵۰۰تا ۳هزار تپه و محوطه باستانی در سراسر استان وجود داشته اما حوزه فرهنگی هلیل‌رود که شامل ۸شهرستان جنوبی استان کرمان ازجمله رودبار، فاریاب، عنبرآباد و منوجان بوده، از نظر آثار تاریخی و باستانی بسیار غنی‌است.
سلیمانی درباره وضعیت بودجه کاوش‌های باستان‌شناسی در استان کرمان نیز گفت: در سال‌های اخیر اعتبارات ما عمدتا استانی بوده است. معمولا در ابتدای هر سال اعتبارات استانی بسته و به سازمان برنامه و بودجه ارسال می‌شود. در صورت تصویب آن اعتبار تخصیص یافته و در اختیار استان قرار می‌گیرد. زمانی که از تخصیص اعتبار مطمئن شویم کار آغاز می‌شود؛ چه کاوش باستان‌شناسی باشد و چه مرمت یک بنای تاریخی.
منبع: ایسنا
