اعتیاد بی صدا

پویا اصل‌باغ- به‌راستی که اعتیاد مساله‌ای پیچیده، سخت و غیرقابل پیش‌بینی است. مصرف برخی مواد اعتیادآور همراه با بو، دود و صداست اما از سوی دیگر، نوعی اعتیاد نیز وجود دارد که بدون بو، دود و صدا انجام می‌شود. این نوع اعتیاد معمولا با استفاده از قرص‌ها و شربت‌هایی شکل می‌گیرد که همانند دیگر مخدرها، مخرب و خطرناک هستند. عوامل مختلفی مانند دسترسی آسان و قیمت‌های پایین باعث گسترش آن در جامعه و همین امر سبب افزایش آمار اعتیاد به داروها در کشور شده است. در ادامه قرار است ابعاد مختلف این نوع اعتیاد را بررسی کنیم.

آمارهای نگران‌کننده

در سال‎‌های اخیر مصرف داروهای آرامبخش و مسکن‌ها در کشور رشد نسبی داشته است. بسیاری از کارشناسان معتقدند استفاده بی‌رویه و بدون نسخه این داروها منجربه وابستگی فرد به چنین داروهایی می‌شود. بنابر گزارش‌های رسمی، حدودا ۱۴۰‌هزارنفر از معتادان کشور به داروهایی مانند متادون، ترامادول، آلپرازولام و نظایر آن اعتیاد دارند. طبق مطالعات انجام‌شده در این زمینه، حدودا ۱۳‌درصد از کل جمعیت معتادان، به مصرف دارو اعتیاد دارند و این امر نشان از گسترش خاموش چنین وابستگی در کشور است.

با استناد به گزارش‌های رسمی، در سال۱۳۹۹ حدودا ۷۲۰ نفر بر اثر استفاده بی‌رویه از چنین داروهایی در کشور جان خود را از دست داده‌اند. همچنین طبق داده‌های موجود در سال۱۴۰۲ تنها در سه‌ماه نخست سال ۷۸۶نفر بر اثر مصرف مخدرهای دارویی جان باختند. کارشناسان گفته‌اند که ارقام موجود بیانگر افزایش ۲۷‌درصدی نسبت‌به سال‌های گذشته است. این آمار و ارقام از جایی نگران‌کننده می‌شود که هنوز داده جامع و کاملی درباره میزان اعتیاد به دارو در کشور وجود ندارد و مطالعات انجام‌شده صرفا بر افراد دارای سابقه اعتیاد انجام شده است.

چرایی گسترش؛ از نبود آگاهی تا دسترسی آسان

به باور بسیاری از کارشناسان و آسیب‌شناسان، اعتیاد به دارو علل متعددی دارد. یکی از این موارد، دسترسی آسان است. متاسفانه در برخی داروخانه‌ها و عطاری‌ها، این داروها بدون نسخه در اختیار افراد گذاشته می‌شود. باوجود ممنوعیت فروش بدون نسخه دارویی مانند آلپرازولام، کلونازپام، متادون و دیگر مسکن‌ها همچنان شاهد دسترسی راحت به آنها هستیم. از سوی دیگر قیمت این داروها نسبت‌به دیگر مخدرهای صنعتی و سنتی پایین است و همین امر سبب شده بیشتر افراد برای خرید اینگونه داروها دشواری نداشته باشند.

کارشناسان همچنین نبود آگاهی و آموزش را از علل اصلی وابستگی افراد به داروهای اعتیادآور می‌دانند. درواقع منظور از این موضوع، خود درمانی‌هایی است که برخی افراد انجام می‌دهند؛ برای مثال بسیاری از افراد برای درمان بی‌خوابی شروع به مصرف مسکن‌هایی نظیر آلپرازولام می‌کنند، این دارو در بلندمدت منجربه اعتیاد و وابستگی در فرد می‌شود. علاوه‌بر موارد ذکرشده، اضطراب، افسردگی و اختلالات روحی و روانی نیز در افزایش مصرف چنین داروهایی بی‌تاثیر نیستند. بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند بیشتر افرادی که در دام اعتیاد به دارو افتادند، دارای حالات روحی شکننده و ضعیف هستند.

مخدرهای دارویی در کمین نسل جدید

یکی از گروه‌های سنی در خطر وابستگی به مخدرهای دارویی جوانان و نوجوانان هستند. بنابر گزارش‌های غیررسمی در سال۱۴۰۰ حدودا ۵۶ نفر از افرادی که به‌خاطر مصرف خودسرانه دارو جان‌شان را از دست دادند، در رده سنی ۱۸ تا ۲۱ سال بودند. طبق مطالعات انجام‌شده توسط کارشناسان، نوجوانان و جوانان به واسطه تبلیغات در برخی موسیقی‌ها و محتواهای موجود به سمت مخدرهای دارویی سوق داده می‌شوند. آنها همچنین بیان کردند که جوانان و نوجوانان به خاطر مشکلات اقتصادی و عاطفی که در نسل‌شان وجود دارد، بدون اطلاع و آگاهی از اثرات مخرب داروهای اعتیادآور دست به مصرف آنها می‌زنند.

اثرات مخرب داروهای اعتیادآور

وابستگی به داروهای اعتیادآور و مسکن‌های آرام‌بخش یکی از تهدیدات اصلی برای سلامت انسان است. مصرف طولانی‌مدت اینگونه داروها علاوه‌بر پیامدهای گسترده در برخی موارد منجربه مرگ نیز می‌شود.

پیامد جسمانی

متخصصان معتقدند مصرف بلندمدت مخدرهای دارویی مانند ترامادول و کلونازپام فشار زیادی را به کبد و کلیه وارد می‌کند. آنها بیان کردند که در صورت ادامه‌دار بودن مصرف، ممکن است این دو عضو با مشکلات جدی مواجه شود. از سوی دیگر ضعف و سرگیجه، کمبود انرژی، بی‌خوابی شدید، حساسیت‌های پوستی و اختلالات گوارشی و قلبی و عروقی نیز از جمله مشکلات جسمانی هستند که ممکن است فرد وابسته به آنها مبتلا شود.

پیامد فردی و روانی

در کنار مشکلات جسمی، اختلالات روانی و فردی هم در فرد معتاد ایجاد می‌شود. درواقع از همان ابتدای وابستگی، عوارض شروع به نمایان شدن می‌کند. افسردگی، ترس، تشنج، سرخوشی کاذب، ناتوانی، خشونت و مشکلات تکلمی از عوارض گسترده مخدرهای دارویی هستند. کارشناسان اعتقاد دارند که اثرات این داروها در بعد روانی می‌تواند آسیب‌های جدی را به فرد و اطرافیان او وارد کند. پرخاشگری، خودزنی، تنش و خودکشی از جمله مواردی هستند که ممکن است فرد با آن مواجه شود.

پیامدهای اجتماعی

اینگونه اعتیاد همچنین می‌تواند روابط خانوادگی و جنسی افراد وابسته را نیز درگیر و دچار چالش کند. بسیاری از کسانی که دچار اعتیاد به دارو شده‌اند، از سوی خانواده، دوستان و آشنایان خود طرد و مورد شماتت قرار گرفته‌اند. همچنین یکی از معضلاتی که افراد معتاد با آن مواجه هستند، بحث نگاه جامعه به آنان است. در برخی جوامع افراد معتاد را به چشم یک انسان گناهکار و آلوده نگاه می‌کنند، در صورتی که بسیاری از جامعه‌شناسان و روانشناسان این موضوع را یکی از علت‌های اصلی ترک نکردن افراد می‌دانند. درواقع جامعه باید نسبت‌به اینگونه اشخاص به چشم یک بیمار نگاه کند؛ ابتدای امر باید شرایط و وضعیت او را درک و برای درمان آن تلاش کند.

ترک کردن برایم سخت شده

سعید نام مستعار فردی است که حدودا ۲۶سال درگیر مخدرهای دارویی بوده است. او درباره نحوه اعتیادش به «جهان‌صنعت» گفت: از ۱۷سالگی درگیر اعتیاد شدم. اگر بخواهم علت واقعی موضوع را بیان کنم، مشکلات اقتصادی و خانوادگی، علل اصلی معتاد شدن من بوده است. متاسفانه به خاطر اینکه از سن پایین درگیر مواد شدم از تحصیل بازماندم و نتوانستم آینده خوبی را برای خود بسازم. با فشار دوستان سرانجام به مصرف تریاک روی آوردم اما دیری نگذشت که استعمال هرویین را نیز تجربه کردم. وی افزود: پس از اینکه خانواده از این موضوع مطلع شدند، ناچارا ترک کردم اما بعد از گذشت شش‌ماه دوباره در دام اعتیاد افتادم. به‌خاطر فقدان شغل، توانایی فراهم‌کردن مواد را نداشتم و همین امر موجب شد به‌سمت قرص‌های آرام‌بخش و شربت‌های اعتیادآور حرکت کنم. اوایل مصرف گمان می‌کردم که اینگونه مخدرها اثرات جدی ندارد اما بعد از گذشت چند سال فهمیدم که چه اشتباه بزرگی  مرتکب شدم. سعید ادامه داد: آنقدر غرق مصرف قرص شده بودم که متوجه گذر عمر نشدم. چندسالی از این قضیه می‌گذرد اما تاکنون نتوانستم از این بلای خانمان‌سوز خارج شوم. من تا به الان پنج‌بار ترک کردم اما هر دفعه به دلایل مختلف، مجددا مصرف را آغاز کردم. وضعیتم روزبه‌روز بدتر می‌شود. بارها شده که برای تامین هزینه مورد نیاز، مجبور شدم در سطل‌های زباله به‌دنبال ضایعات بگردم و با فروش آنها، بتوانم حداقل یک ورق قرص تهیه کنم. برخی روزها که شرایط روحی ناپایداری دارم، چندین نوع قرص مانند متادون، آلپرازولام و دیازپام را با یکدیگر ترکیب کرده و آنها را استفاده می‌کنم.

این فرد وابسته به مخدرهای دارویی بیان کرد: بیشتر این داروها را از داروخانه‌ها بدون نسخه تهیه می‌کنم. این امر کار مشکلی است اما با چندبار خواهش کردن سرانجام می‌توانم به چنین داروهایی دسترسی پیدا کنم. از سوی دیگر یک‌سری از شربت‌های آرام‌بخش و اعتیادآور در عطاری‌ها موجود هستند که می‌توان به‌راحتی آنها را خریداری کرد. اگر این راهکارها نیز جواب نداد، ناچارا به بازار سیاه مراجعه می‌کنم و با پرداخت هزینه بیشتر چنین داروهایی را می‌توانم بسیار سریع و آسان تهیه کنم.

وی با هشدارهای فراوان به جوانان و نوجوانان گفت: به همه افرادی که تازه درگیر شدند می‌گویم که به‌سرعت مصرف‌شان را خاتمه دهند زیرا انتهای این مسیر چیزی جز تباهی نیست همچنین به جوانان و نوجوانانی که می‌خواهند یا شروع به مصرف کردند می‌گویم به فکر خود و خانواده‌تان باشید. اعتیاد نتیجه‌ای جز درماندگی ندارد. من دیگر نمی‌توانم ترک کنم؛ این موضوع برایم دشوار شده و توانایی انجام چنین کاری را ندارم. همواره حسرت این را می‌کشم که هنگام مرگ نیز با اعتیاد از دنیا بروم و همیشه به خاطر این موضوع خود را سرزنش می‌کنم.

بازار سیاه، سهولت در دسترسی، عدم نظارت!

در پایان گفتنی است با توجه به نکاتی که مطرح شد، خطر افزایش اعتیاد به مخدرهای دارویی در کشور وجود دارد؛ از سوی دیگر بسیاری از جوانان و نوجوانان نیز به‌خاطر دسترسی آسان و تبلیغات گسترده در برخی محتواهای موجود می‌توانند به چنین مخدرهایی دست پیدا کنند. این امر باعث ایجاد نگرانی‌های زیادی برای خانواده‌ها و کارشناسان شده است. با این حال هنوز دیر نشده و می‌توان جلوی گسترش اعتیاد به مخدرهای دارویی را گرفت.

یکی از نکات بسیار مهمی که در این بین وجود دارد، بحث دسترسی به اینگونه مخدرهاست. برخی داروخانه‌ها و عطاری‎‌ها بدون توجه به اثرات مخرب و آمار معتادان، داروهای اعتیادآور را در اختیار افراد قرار داده و خواسته و ناخواسته به این چرخه سیاهی کمک می‌کنند. از سوی دیگر بارها موضوع بازار سیاه نیز مطرح شد. درواقع اگر فردی نتواند مخدر مورد نیاز خود را در داروخانه‌ها پیدا کند، می‌تواند با مراجعه به قاچاقچیان دارو، به راحتی محصول مورد نظر خود را خریداری کند اما این امر بیانگر چیست؟ پاسخ بسیار ساده است؛ نبود نظارت و سختگیری در خصوص چنین مواردی. درواقع اگر نهادهای مربوطه به وظایف خود درست عمل کنند و جلوی بازار سیاه را نیز بگیرند تا حد قابل‌توجهی می‌توانند از گسترش اعتیاد به مخدرهای دارویی کمک کنند.