اوپک‌پلاس از هم می‌پاشد؟
جهان صنعت– اختلاف عربستان و روسیه برسر نفت علنی شده است؛ اختلافی که می‌تواند سرنوشت پیمان ۹ساله اوپک‌پلاس را با بدعهدی عربستان تحت‌تاثیر قرار دهد و اثرگذاری اوپک‌پلاس را در مدیریت بازار جهانی نفت و کنترل عرضه و تقاضا از بین ببرد.
ماجرا از تصمیم اوپک‌پلاس برای افزایش عرضه نفت آغاز شد.
پس از تصمیم ماه‌های اخیر اوپک‌پلاس برای افزایش تولید به بازار، سهمیه‌ها افزایش یافتند با این حال محدودیت عرضه همچنان برقرار بود. ماه گذشته هشت‌عضو اوپک‌پلاس در ادامه روند لغو تدریجی کاهش عرضه داوطلبانه، بخش دیگری از کاهش عرضه داوطلبانه اضافه روزانه که یک‌میلیون و ۶۵۰هزار بشکه بود را لغو کردند. این تصمیم هنوز به اجرا نرسیده بود که عربستان در میانه مذاکرات پیشنهاد رقمی قابل‌توجه را مطرح کرد درحالی‌که روسیه خواهان مقدار محدودتر عرضه بود.
برای روسیه که با تحریم‌های غرب روبه‌رو است و فروش نفت را با ناوگان سایه پیش می‌برد، افزایش قیمت نفت برگ برنده است. هر چند برای کشورهای نفتخیز افزایش بیشتر قیمت نفت قابل کتمان نیست اما نفت گران‌تر مسلما برای روسیه که نفت خود را با تخفیف روانه بازار می‌کند، در شرایط کنونی هدفی است که به‌شدت آن را دنبال می‌کند. با این حال عربستان که در سال‌های گذشته رکن اساسی طرح محدودیت عرضه در جهت تعادل قیمت نفت در بازار بود، در هفته‌های اخیر حجم تولید نفت‌خام خود را افزایش داده است؛ اقدامی که به گفته تحلیلگران در راستای منافع آمریکا و توصیه‌های ترامپ صورت گرفته است.
در بازار نفت این تصمیم عربستان منجربه کاهش تدریجی قیمت نفت شده. هرچند گفته می‌شود که عربستان در تلاش است با چنین اقدامی سهم بازار از دست‌رفته در برزیل، گویان و تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا را پس گیرد و برای پروژه‌های بزرگی که اکنون با هزینه‌های اضافی و تاخیرهای فراوان مواجه شده‌اند، پول جمع‌آوری کند اما اثر سیاست‌های آمریکا برای فشار به روسیه بیش از پیش خود را نشان می‌دهد زیرا کاهش قیمت نفت‌خام و افزایش تولید آن توسط ریاض با هر هدفی که انجام گیرد، به‌نفع دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکاست چراکه افزایش تولید نفت‌خام عربستان سعودی به کاهش قیمت بنزین کمک می‌کند؛ موضوعی‌که ترامپ بارها خواستار آن بوده است.
هرچند در جریان مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین ترامپ تلاش کرده که موضوع را حل‌وفصل کند اما روسیه بر مواضع خود اصرار دارد. تشدید تحریم‌های آمریکا و غرب علیه روسیه در راستای فشار آوردن به پوتین برای پذیرش آتش‌بس ادامه دارد؛ موضوعی که می‌تواند دلیل دیگری برای تلاش‌های آمریکا در بازار نفت باشد. البته آمریکا در مقاطع مختلف به‌ویژه در دوران دونالد ترامپ و تا حدی هم در دوران جو بایدن، تلاش‌هایی مستقیم و غیرمستقیم برای ایجاد فشار یا حتی خلل در ساختار تصمیم‌گیری اوپک‌پلاس داشته است اما این اقدامات بسته به شرایط بازار نفت، سیاست داخلی آمریکا و منافع ژئوپلیتیکی، شدت و شکل متفاوتی داشته‌اند.
این روزها اما علاوه‌بر فشار آمریکا گفته می‌شود که عربستان از کاهش پایبندی برخی کشورها به سهمیه‌های تعیین‌شده نیز ناخشنود است. این وضعیت موجب شده این کشور بهدنبال گزینه‌هایی برای حفظ منافع خود، حتی خارج از چارچوب تصمیم‌های جمعی اوپک‌پلاس باشد.
در شرایط پیش‌روی اوپک‌پلاس حالا این پرسش مطرح است که آیا آمریکا می‌تواند پیمان اوپک‌پلاس را که می‌رود ۱۰ ساله شود، از بین ببرد؟
نقشه ترامپ برای اوپک‌پلاس
منابع خبری خارجی می‌نویسند که عربستان پیشنهاد لغو روزانه ۲۷۴هزار، ۴۱۱هزار یا حتی ۵۴۸هزار بشکه را مطرح کرده است، این کشور توانایی افزایش سریع تولید را دارد و بهدنبال پس‌گرفتن سهم بازار جهانی است. در مقابل روسیه ترجیح می‌دهد برای جلوگیری از فشار بر قیمت‌ها به‌ویژه با توجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، رقم لغو کاهش عرضه برای ماه نوامبر همانند اکتبر در سطح روزانه ۱۳۷هزار بشکه باشد.
هرچند روسیه و عربستان سعودی در سال‌های گذشته گاهی بر سر اندازه افزایش تولید اختلاف‌نظر داشته‌اند اما سرانجام به توافق رسیده‌اند، این‌بار اما پای ترامپ در میان است. تحلیلگران براین باورند که افزایش تولید نفت برای سعودی‌ها دو منفعت دارد: کسب امتیاز نزد ترامپ و بازپس‌گیری بخشی از سهم بازاری که در سال‌های اخیر به صادرکنندگان آمریکایی واگذار شده بود.
ترامپ پیشتر و همزمان با حضور مجدد خود در کاخ‌سفید در ژانویه۲۰۲۴(بهمن‌ماه۱۴۰۳) گفته بود که به عربستان سعودی و دیگر اعضای سازمان کشورهای تولیدکننده نفت- اوپک- فشار خواهد آورد تا قیمت‌ها را کاهش دهند.
رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرده‌بود که نفت ارزان‌تر فشار اقتصادی بر روسیه را افزایش می‌دهد و جایگاه او را برای میانجیگری در جنگ اوکراین تقویت می‌کند.
هشت‌عضو اوپک‌پلاس از آوریل امسال، راهبرد کاهش تولید خود را تغییر داده و تاکنون در قالب برنامه لغو تدریجی کاهش عرضه داوطلبانه روزانه بیش از ۲میلیون و ۵۰۰هزار بشکه را به بازارهای جهانی بازگردانده است که این رقم حدود ۴/۲درصد از تقاضای جهانی را شامل می‌شود و در واکنش به فشارهای سیاسی برای کاهش قیمت نفت، ازجمله فشارهای دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، به کار گرفته شده است.
آمریکا به‌‌طور سنتی با ساختار منسجم اوپک‌پلاس مخالف است، به این دلیل که می‌تواند قیمت نفت را دستکاری کند. با این حال در عمل همیشه تلاش برای فروپاشی کامل اوپک‌پلاس نکرده بلکه بیشتر بهدنبال تاثیرگذاری بر تصمیمات به نفع خود بوده است.
سعید ناظری، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی نفت می‌گوید: «اگر عربستان مسیر مستقلی در پیش بگیرد، نه‌تنها قیمت نفت دچار نوسان شدید می‌شود بلکه برخی کشورها نیز از این اقدام الگو خواهند گرفت و تعهداتشان را کمتر رعایت خواهند کرد. در این حالت اوپک‌پلاس ممکن است به نهادی تشریفاتی تبدیل شود.»
کارشناسان انرژی و تحلیلگران بازار نفت هشدار می‌دهند که خروج احتمالی عربستان از تصمیم‌های اوپک‌پلاس، یا کاهش همکاری آن با این ائتلاف، می‌تواند پیامدهای جدی برای بازار نفت و موجودیت خود اوپک‌پلاس داشته باشد.
فواد آل‌نصر، استاد اقتصاد انرژی در دانشگاه ملک سعود می‌گوید: «عربستان ستون فقرات اوپک‌پلاس است. اگر ریاض تصمیم بگیرد که دیگر از سیاست‌های جمعی تبعیت نکند، نظم بازار به هم می‌ریزد و احتمال سقوط قیمت‌ها وجود دارد.»
لیزا وارد، تحلیلگر موسسه انرژی آکسفورد در این رابطه به رویترز گفته است که اوپک‌پلاس بدون عربستان، شبیه به بدنه‌ای بدون قلب خواهد بود. کشورهای کوچک‌تر توانایی کنترل بازار را ندارند و اختلاف منافع میان اعضا می‌تواند این ائتلاف را از درون متلاشی کند.»
چشم‌اندازی برای اوپک‌پلاس
از سال ۲۰۱۶ که اوپک‌پلاس تاکنون با ۱۰عضو کار خود را آغاز کرد و امروز با خروج دو کشور همچنان هر ماه به سیاستگذاری در بازار نفت مشغول است، توانسته بازار را به نحوی مدیریت کند که ریزش‌های ناگهانی و بزرگ در بازار نفت اتفاق نیفتد. در مجموع اقدام‌های اوپک‌پلاس برای حمایت از قیمت و بازارهای جهانی در قالب کاهش عرضه داوطلبانه تا به امروز ادامه داشته است. در آخرین تصمیم هشت‌عضو اوپک‌پلاس در تازه‌ترین نشست ماهانه خود تصمیم گرفت لغو تدریجی کاهش عرضه داوطلبانه روزانه یک‌میلیون و ۶۵۰هزار بشکه‌ای را با بازگرداندن ۱۳۷هزار بشکه در اکتبر ۲۰۲۵ آغاز شود.
با وجودی که هشت‌عضو اوپک‌پلاس از زمان آغاز لغو کاهش عرضه داوطلبانه از ماه آوریل، تنها حدود سه‌چهارم از اهداف خود را محقق کرده اما قیمت نفت از ۸۰دلار در ابتدای سال‌جاری، به کانال ۷۰دلار هر بشکه کاهش یافته است.
صباح زنگنه، کارشناس مسائل بین‌الملل درخصوص این موضوع به «جهان‌صنعت» می‌گوید: اوپک‌پلاس مانند اوپک از زمان تشکیل تاکنون تحت فشار آمریکا و چند کشور دیگر بوده است تا اعضا میزان تولید نفت را افزایش دهند که در نهایت قیمت جهانی نفت کاهش یابد و از این طریق افزایش قیمت سوخت در آمریکا کنترل شود اما این روند همیشه مسیر مستقیمی را طی نمی‌کند و گاهی دچار نوساناتی می‌شود؛ مانند آنچه در بحران اوکراین و حمله این کشور به روسیه رخ داد. این تنش‌ها باعث ایجاد نگرانی‌هایی در اروپا و حتی آمریکا شد، به‌ویژه با این پرسش که روسیه چه زمانی، چگونه و با چه شدتی پاسخ خواهد داد. کشورهای اروپایی که از حامیان اصلی اوکراین هستند، بیشترین آسیب را از نوسانات و افزایش قیمت سوخت متحمل شده‌اند.
زنگنه با اشاره به نقش روسیه در بازار نفت اضافه می‌کند: روسیه تا همین چند ماه پیش اثر مستقیمی بر بازار و اعمال فشار بر عربستان داشت. با این حال، عربستان با افزایش تولید خود تا حدودی امروز در راستای منافع آمریکا حرکت کرده و ضمن اینکه عربستان برای پروژه‌های بلندپروازنه خود نیاز به فروش نفت بیشتر دارد.
این کارشناس بین‌الملل درباره خروج احتمالی عربستان از اوپک‌پلاس گفت: اگر عربستان اوپک‌پلاس خارج شود، اعضای باقیمانده باید به بازنگری سیاست تولید و سهم بازار بپردازند تا از افت شدید قیمت محافظت کنند. ممکن است عربستان استدلال کند که تصمیم خروج باید بر مبنای محاسبات عرضه، تقاضا، هزینه تولید و اهداف استراتژیک صورت، نه صرفا بر پایه اختلاف قدرت سیاسی. درنهایت اما تضاد منافع بین قیمت و سهم بازار مساله‌ساز خواهد شد.
نرسی قربان، تحلیلگر انرژی هم براین باور است که سازمان اوپک در طول تاریخ با تنش‌ها و اختلافات داخلی مواجه بوده اما این مسائل معمولا نتوانسته سازمان را از بین ببرد. اما برای اوپک‌پلاس ماجرا متفاوت است. اگر اوپک‌پلاس از بین برود، اوپک نقش قدیمی خود را بازیابی خواهد کرد زیرا این سازمان قدیمی و استخوان‌دارتر است و تعهدات کاهش تولید ادامه خواهد داشت.
