پروژه‌های میلیارد دلاری روی کاغذ ماند؟
جهان‌صنعت- با نزدیک شدن به روزهای پایانی تابستان نگرانی‌ها درباره تامین گاز افزایش یافته است. افت فشار در مهم‌ترین میدان گازی کشور- پارس‌جنوبی- باوجود قراردادی که با شرکت‌های داخلی برای فشارافزایی بسته شد، روبه افزایش است و خبری هم درباره میزان پیشرفت کار در این میدان برای فشارافزایی در دست نیست. در چنین شرایطی انتظار این است که زمستان ناترازی گاز هم به زودی خودنمایی کند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از نیمی از فازهای پارس‌جنوبی به نیمه دوم عمر خود رسیده و نیازمند اورهال است. همزمان مخازن این میدان مشترک در سال‌های اخیر به دلیل سرمایه‌گذاری طرف قطری با افت فشار مواجه شده و تولید گاز به تدریج در حال کاهش است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که تنها کاهش تولید معادل یک فاز گازی با قیمت فعلی گاز در بازار منطقه روزانه بین ۳۰ تا ۴۰میلیون دلار زیان به همراه دارد. این رقم در طول یک سال به حدود ۱۰تا ۱۵میلیارد دلار می‌رسد. علاوه بر این، کمبود گاز باعث می‌شود نیروگاه‌ها برای تامین انرژی به سوخت مایع مانند گازوئیل و مازوت روی بیاورند؛ اقدامی که سالانه ۵/۱ تا ۲میلیارد دلار هزینه اضافی به کشور تحمیل کرده و همزمان آلودگی هوا را تشدید می‌کند.
برآوردها نشان می‌دهد که اجرای کامل پروژه‌های فشارافزایی به سرمایه‌گذاری سالانه حدود ۳ تا ۴میلیارد دلار نیاز دارد. به همین منظور دو قرارداد به این منظور یکی در دولت سیزدهم به میزان ۲۰میلیارد دلار با کنسرسیومی از شرکت‌های داخلی و دیگری در دولت چهاردهم به ارزش ۱۷میلیارد دلار بسته شده که هدف آن با جلوگیری از زیان روزانه ده‌ها‌میلیون دلاری، ظرف کمتر از یک سال بوده است. این در حالی است که براساس قرارداد امضا شده در اسفند ۱۴۰۳ به ارزش ۱۷میلیارد دلار میان شرکت ملی نفت ایران و چهار پیمانکار داخلی (پتروپارس، اویک، قرارگاه خاتم‌الانبیا و مپنا) که برای فشارافزایی پارس‌جنوبی تا پایان ۱۴۰۷ به امضا رسید، گزارشی از نحوه پیشرفت کار وجود ندارد.
موضوعی که به خصوص با نزدیک شدن به زمستان و افزایش تقاضا برای گاز نیروگاه‌ها و بخش خانگی و صنایع تبدیل به چهارمین سال ناترازی گاز خواهد شد. این شرایط امسال برای صنایع نگران‌کننده‌تر است. آن طور که حسن علیمرا،د مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت صنایع ملی پتروشیمی گفته ۲۲درصد از کمبود تولید سال گذشته به کسری خوراک و گازی مربوط بود که زمان پیک مصرف خانگی در اختیار پتروشیمی‌ها قرار نگرفت.
زیان‌ده‌ها میلیارد دلاری
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی در این رابطه با اشاره به پیشینه میدان گازی پارس‌جنوبی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: سال ۲۰۰۷ شرکت توتال فرانسه پیش‌بینی کرده بود که روند افت تولید گاز از پارس‌جنوبی از ابتدای سال ۲۰۲۴ میلادی آغاز می‌شود. این پیش‌بینی بر این اساس بود که اگر توسعه فازهای مختلف این میدان طبق برنامه انجام شود افت تولید از ۲۰۲۴ کلید می‌خورد.
وی افزود: بعد از ماجراهایی که برای انتقال سکوی تولیدی ۱۲ C به سکوی ۱۱ B افتاد، اگرچه این انتقال به افزایش تولید کمک کرد اما هیچ‌یک از این اقدامات نتوانسته‌اند افت تولید را به‌طور کامل جبران کنند و کاهش فشار مخزن، تولید گاز از پارس‌جنوبی با شیب تندی در حال اتفاق است. براساس آن پیش‌بینی، در طول ۱۰ سال تولید به‌شدت افت خواهد کرد و تا سال ۲۰۳۴ به نصف می‌رسد. به گفته این کارشناس انرژی شبیه‌سازی‌های جدید نشان می‌دهد اگر فشارافزایی به‌طور مؤثر اجرا نشود تولید در ۲۰سال آینده به یک‌پنجم ظرفیت فعلی کاهش خواهد یافت. در مقابل اگر فشارافزایی مناسب اعمال شود، افت تولید تنها به نصف محدود خواهد شد. این تفاوت میان نصف و یک‌پنجم تولید معادل حدود ۲۰۰میلیون مترمکعب گاز در روز است؛ رقمی که جبران آن نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم و اجرای پروژه‌های فشارافزایی در میدان پارس‌جنوبی است.
آن طور که مهرجو می‌گوید، یکی از چالش‌های اصلی این پروژه فاصله زیاد سکوهای تولیدی تا پالایشگاه‌هاست که به‌طور متوسط ۱۲۰ تا ۱۲۵کیلومتر است.
وی توضیح می‌دهد: برای غلبه بر این چالش باید از سکوهای فشارافزای بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر استفاده کنیم که توانایی تحمل فشار بالا و انتقال گاز غنی به پالایشگاه‌ها را داشته باشند. اجرای این طرح‌ها به پلتفرم‌های بزرگ با ظرفیت بالا نیاز دارد که بتوانند فشار لازم را ایجاد کنند. علاوه بر سازه‌های دریایی، تجهیزات حیاتی مانند کمپرسورهای ویژه، توربین‌های بزرگ و سیستم‌های پیچیده تامین انرژی کمپرسورها باید فراهم شوند. اگرچه در ساخت بخش‌هایی مانند جکت‌ها و زیرساخت‌های مهندسی توان داخلی داریم اما در زمینه تجهیزات های‌تک، به‌ویژه کمپرسورها و توربین‌ها نیازمند واردات و همکاری با شرکت‌های خارجی خواهیم بود.»
مهرجو با تاکید بر اهمیت کمپرسورها تاکید می‌کند: این تجهیزات باید با ظرفیت بالا ساخته شوند تا بتوانند فشار گاز را به حد مطلوب برسانند.
بنابراین اگرچه توان ساخت بسیاری از تجهیزات در کشور وجود دارد اما برخی قطعات کلیدی همچنان باید از خارج تهیه شوند.
این کارشناس انرژی براین باور است که اجرای طرح‌های فشارافزایی برای حفظ ظرفیت تولید گاز در پارس‌جنوبی یک اولویت حیاتی است. تحقق این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، همکاری‌های داخلی و خارجی، استفاده از تجهیزات پیشرفته و برنامه‌ریزی دقیق برای تامین مالی و اجرای مهندسی پروژه‌هاست.
هزینه فرصت از دست‌رفته
آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم دراین‌باره به «جهان‌صنعت» می‌گوید: پارس‌جنوبی ستون فقرات تامین انرژی ایران است. هر میزان تاخیر در اجرای پروژه‌های فشارافزایی به معنای به خطر افتادن امنیت انرژی کشور است. اگر افت فشار مخزن جبران نشود، در زمستان‌ها با کمبود گاز برای بخش خانگی مواجه می‌شویم و در تابستان نیروگاه‌ها مجبور می‌شوند از سوخت مایع استفاده کنند. این موضوع علاوه بر هزینه مالی، باعث آلودگی گسترده هوا و افزایش هزینه‌های سلامت عمومی خواهد شد.»
نجفی با اشاره به پیامدهای اقتصادی تاکید می‌کند: به ازای هر یک فاز گازی که از مدار تولید خارج شود، روزانه بین ۳۰ تا ۴۰میلیون دلار درآمد از دست می‌رود. این عدد در مقیاس سالانه به بیش از ۱۰میلیارد دلار می‌رسد. حال اگر تعهدات صادراتی را هم در نظر بگیریم، زیان سالانه چند برابر خواهد شد. این یعنی ما با تاخیر در فشارافزایی، فرصت‌های بزرگ اقتصادی و صادراتی را به راحتی از دست می‌دهیم، در حالی که کشورهایی مثل قطر با سرمایه‌گذاری سنگین در همین میدان مشترک در حال تثبیت جایگاه خود در بازارهای جهانی هستند.
به گفته وی، فشارافزایی نه یک پروژه انتخابی بلکه یک اجبار ملی است. ادامه این وضعیت می‌تواند به صنعتی شدن ناقص، کاهش تولید در صنایع پتروشیمی، سیمان و فولاد و در نهایت افزایش بیکاری منجر شود. به بیان دیگر تعلل در این پروژه تنها مسائل فنی نیست بلکه تهدیدی برای کل اقتصاد ایران است.
رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی براین باور است که برای تامین مالی پروژه‌ها و تامین تجهیزات پیشرفته باید زمینه مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی فراهم شود. موضوعی که چندی پیش از سوی انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی هم به وزارت نفت پیشنهاد شد و برمبنای آن پتروشیمی‌ها درخواست کردند همانطور که در تامین برق مورد نیازشان در تابستان اقدام به احداث نیروگاه کردند، برای تامین گاز زمستانی هم حاضر به سرمایه‌گذاری در میادین گاز و حتی فشارافزایی در پارس‌جنوبی هستند.
پیشنهادی که تاکنون از سوی دولت بی‌پاسخ مانده است. این فعال بخش انرژی همچنین با اشاره به لزوم تقویت مقررات و سیاستگذاری حمایتی برای اجرای پروژه‌ها توضیح می‌دهد: قوانین و مقررات مثل ماده(۱۲) قانون رفع موانع تولید باید به‌صورت جدی اجرا شوند و سازوکارهای نظارتی و تشویقی بهبود یابند تا پروژه‌ها بدون تاخیر و با کیفیت لازم پیش روند.
