گردشگری درمانی در تنگنا
مژگان کریم‌نیایی– گردشگری سلامت یکی از حوزه‌هایی است که کشور در آن ظرفیت‌های قابل توجهی دارد. برخورداری از پزشکان حاذق، بیمارستان‌های مجهز و همچنین قرارگیری در منطقه‌ای که متقاضیان زیادی برای گردشگری سلامت و درمانی دارد، امتیاز ویژه‌ای برای ایران محسوب می‌شود. از سوی دیگر تفاوت نرخ ریال با ارزهای بین‌المللی و پایین بودن ارزش ریال در مقابل آنها باعث شده که سفر به ایران و دریافت خدمات درمانی برای اتباع و ساکنان کشورهای منطقه مقرون‌به‌صرفه باشد. این موضوع مزیتی رقابتی در حوزه گردشگری سلامت و درمانی برای ایران ایجاد کرده است.
با وجود تمام این ظرفیت‌ها اما مجموعه‌ای از عوامل در این سال‌ها اجازه نداده است که گردشگری سلامت ایران آنطور که باید و شاید پیشرفت و اعتلا پیدا کند. از جمله این عوامل می‌توان به ضعف در روابط دیپلماتیک و ایران‌هراسی موجود در جهان اشاره کرد که موجب شده بسیاری ترجیح دهند خدمات درمانی را در کشورهای دیگر نظیر ترکیه و هند انجام دهند در حالی که دریافت همین خدمات در ایران هم مقرون‌به‌صرفه‌تر است و هم امکان برخورداری از پزشکان حاذق‌تری را برای متقاضیان فراهم می‌کند.
از سوی دیگر بنا به گفته برخی فعالان گردشگری سلامت، دلال‌ها از همان فرودگاه متقاضیان دریافت خدمات گردشگران درمانی را جذب کرده و با بردن آنها به مراکز درمانی با خدمات نامناسب و دریافت مبالغ هنگفت از آنها باعث از دست رفتن اعتماد عمومی به گردشگری درمانی کشور شده‌اند.
افزون بر این موارد، مشکلی که در مسیر ساماندهی خدمات گردشگری سلامت و درمانی در ایران وجود دارد را باید از دیدی وسیع‌تری نیز بررسی کرد. چندین نهاد در ایران خود را متولی گردشگری درمانی و سلامت می‌دانند؛ از وزارت بهداشت گرفته تا وزارت امور خارجه و وزارت گردشگری، هر یک سهمی در تحقق گردشگری سلامت دارند اما هیچ‌یک حاضر نیستند در کنار یکدیگر قرار گیرند و به این ترتیب تلاش‌ها به سبب نبود هماهنگی و قرار نگرفتن تحت یک چتر واحد از بین می‌رود.
چالش‌های دلال بازی در گردشگری درمانی و سلامت ایران
گردشگری درمانی به عنوان یکی از بخش‌های رو به رشد صنعت گردشگری در ایران به ویژه با توجه به وجود امکانات پزشکی پیشرفته و پزشکان صاحب‌نام، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد. با این حال همانطور که اشاره شد چالش‌های متعددی از جمله دلال بازی در این حوزه وجود داشته که می‌تواند به شدت بر کیفیت خدمات ارائه‌شده و اعتبار این صنعت تاثیر بگذارد.
یکی از چالش‌های اصلی گردشگری درمانی در ایران، فعالیت‌های برخی دلالان و واسطه‌ها در فرآیند جذب گردشگران است. این دلالان معمولا با وعده‌های اغراق‌آمیز و قیمت‌های غیرمنصفانه، گردشگران را به سمت مراکز درمانی خاصی هدایت می‌کنند. این امر نه‌تنها می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های درمان برای بیماران شود بلکه کیفیت خدمات ارائه‌شده را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در بسیاری از موارد، دلالان اطلاعات نادرستی درباره تخصص پزشکان و کیفیت خدمات ارائه می‌دهند که این موضوع می‌تواند به آسیب به بیماران منجر شود.
مشکل دیگر عدم نظارت کافی بر فعالیت‌های واسطه‌های غیررسمی است. بسیاری از این واسطه‌ها بدون مجوز و بدون رعایت استانداردهای قانونی فعالیت می‌کنند. این عدم نظارت موجب می‌شود که بیماران نتوانند از حقوق خود در برابر خدمات نامناسب دفاع کنند، همچنین این وضعیت می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی به نظام سلامت و گردشگری درمانی در ایران منجر شود.
پیامدهای دلال بازی در گردشگری درمانی می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند. یکی از این پیامدها، کاهش کیفیت خدمات پزشکی است. وقتی که دلالان به جای تمرکز بر نیازهای واقعی بیماران، بر منافع خود تمرکز دارند، این امر می‌تواند به ارائه خدمات ضعیف و نارضایتی بیماران منجر شود. این وضعیت ممکن است به افزایش هزینه‌های درمانی و کاهش دسترسی بیماران به خدمات باکیفیت نیز منجر شود.
در نهایت برای مقابله با این چالش‌ها نیاز به برنامه‌ریزی و نظارت دقیق بر فعالیت‌های گردشگری درمانی وجود دارد. ایجاد یک سیستم ثبت‌نام و نظارت بر دلالان، آموزش پزشکان و مراکز درمانی در زمینه اخلاق حرفه‌ای و معرفی مکان‌های معتبر به گردشگران می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از دلال بازی کمک کند، همچنین افزایش آگاهی عمومی در مورد خطرات دلال بازی و تشویق بیماران به انتخاب مراکز درمانی معتبر و دارای مجوز می‌تواند به بهبود وضعیت گردشگری درمانی در ایران منجر شود.
تاثیر ایران‌هراسی و مشکلات دیپلماتیک بر گردشگری درمانی و سلامت
ایران به عنوان کشوری با تاریخچه غنی، فرهنگ متنوع و امکانات پزشکی پیشرفته می‌تواند مقصدی جذاب برای گردشگران درمانی باشد اما این واقعیت به دلیل تصورات منفی و تنش‌های سیاسی به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.
ایران‌هراسی به معنای ایجاد تصورات منفی و ترس از ایران به عنوان یک مقصد گردشگری است. این پدیده به ویژه در غرب و به‌ویژه در ایالات‌متحده و کشورهای اروپایی مشهود است. این تصورات می‌تواند ناشی از رسانه‌ها، سیاست‌های دولتی و رویدادهای تاریخی باشد که به شکل‌گیری تصویری منفی از ایران در اذهان عمومی مردم کشورهای دیگر منجر شده است. به عنوان مثال اخبار مربوط به تحریم‌ها، تنش‌های نظامی و نقض حقوق بشر می‌تواند باعث شود که گردشگران از سفر به ایران خودداری کنند. این موضوع باعث می‌شود که بسیاری از بیماران و گردشگران درمانی به دنبال مقاصد دیگر با شرایط مشابه باشند و در نتیجه ایران از بازار گردشگری درمانی جهانی عقب بماند.
علاوه‌بر این مشکلات دیپلماتیک و تنش‌های سیاسی که ایران با کشورهای دیگر دارد، می‌تواند تاثیرات منفی بر گردشگری درمانی داشته باشد. برای مثال تحریم‌های اقتصادی که به دلیل مسائل سیاسی به وجود آمده‌اند، می‌توانند بر کیفیت خدمات پزشکی و دسترسی به داروها و تجهیزات پزشکی تاثیر بگذارند. این وضعیت نه‌تنها بر تجربه گردشگران تاثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند به کاهش اعتبار مراکز درمانی و پزشکان ایرانی در سطح بین‌المللی منجر شود.
مساله امنیت و احساس عدم امنیت در سفر به ایران می‌تواند یک مانع جدی برای جذب گردشگران درمانی باشد. گردشگران معمولا به دنبال مقاصدی هستند که احساس امنیت و راحتی را برای آنها فراهم کنند. در صورتی که ایران به عنوان یک مقصد ناامن در نظر گرفته شود، این می‌تواند به کاهش تعداد گردشگران درمانی و در نتیجه کاهش درآمدهای اقتصادی ناشی از این صنعت منجر شود.
برای مقابله با این چالش‌ها نیاز به تلاش‌های بین‌المللی و دیپلماتیک برای بهبود تصویر ایران در عرصه جهانی و ایجاد بستری امن برای گردشگران وجود دارد، همچنین توسعه کمپین‌های بازاریابی هدفمند و افزایش آگاهی درباره خدمات باکیفیت پزشکی در ایران می‌تواند به جذب بیشتر گردشگران درمانی کمک کند. در نهایت بهبود وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور و رفع تحریم‌ها می‌تواند به ایجاد فضایی مناسب برای رشد گردشگری درمانی و سلامت در ایران منجر شود.
مشکل جزیره‌ای عمل کردن نهادها
گردشگری سلامت و درمانی به عنوان یکی از بخش‌های پربازده صنعت گردشگری در ایران نیازمند همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف است. با این حال یکی از چالش‌های اساسی در این زمینه جزیره‌ای عمل کردن نهادهایی مانند وزارت امور خارجه، وزارت گردشگری و وزارت بهداشت است. این عدم هماهنگی می‌تواند به کاهش اثر بخشی تلاش‌ها برای جذب گردشگران سلامت و درمانی منجر شود.
هر یک از این وزارتخانه‌ها به طور جداگانه به وظایف خود می‌پردازند و در بسیاری از مواقع اطلاعات و برنامه‌های خود را با یکدیگر به اشتراک نمی‌گذارند. به عنوان مثال وزارت گردشگری ممکن است برنامه‌های شایان توجهی برای تبلیغ گردشگری درمانی داشته باشد اما بدون همکاری با وزارت بهداشت، اطلاعات دقیقی درباره کیفیت خدمات پزشکی و امکانات درمانی در ایران ارائه ندهد. این مساله می‌تواند موجب کاهش اعتبار و جلب اعتماد گردشگران شود.
جزیره‌ای عمل کردن نهادها همچنین می‌تواند به نقص در استراتژی‌های بازاریابی منجر شود. برای جذب گردشگران سلامت، نیاز به تبیین یک برنامه جامع و همسو وجود دارد که در آن تمام نهادهای مرتبط به تبلیغ و بازاریابی خدمات درمانی و بهداشتی بپردازند. وقتی که هر نهاد به طور مستقل عمل می‌کند، پیام‌ها و استراتژی‌ها می‌توانند متناقض و غیرموثر باشند که این امر می‌تواند سردرگمی گردشگران را در پی داشته باشد.
از سوی دیگر جزیره‌ای عمل کردن نهادها ممکن است به عدم توجه کافی به نیازهای واقعی بازار منجر شود. برای جذب گردشگران درمانی، نیاز به تحلیل دقیق بازار، شناسایی نیازها و انتظارات بیماران و همچنین ارائه خدمات متناسب با آنها وجود دارد اما وقتی که نهادها به صورت جداگانه عمل می‌کنند، این تحلیل ممکن است به درستی انجام نشود و در نتیجه گردشگران ممکن است از خدمات ارائه شده رضایت نداشته باشند.
عدم همکاری و هماهنگی میان نهادهای مختلف نه‌تنها بر جذب گردشگران تاثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند به پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز منجر شود. کاهش تعداد گردشگران درمانی می‌تواند موجب کاهش درآمدهای اقتصادی، بیکاری در حوزه‌های مرتبط با گردشگری و خدمات بهداشتی و درمانی و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری در این بخش شود.
برای حل این مشکلات نیاز به ایجاد یک ساختار هماهنگ و یکپارچه میان نهادهای مرتبط وجود دارد. تشکیل کمیته‌های مشترک، برگزاری جلسات منظم و استفاده از تجربیات بین‌المللی می‌تواند به بهبود همکاری و هم‌افزایی میان این نهادها کمک کند. توسعه استراتژی‌های بازاریابی جامع و پاسخ به نیازهای واقعی بازار می‌تواند سبب جذب بیشتر گردشگران سلامت و درمانی و در نتیجه رشد صنعت گردشگری در ایران منجر شود.
راهکارهای برون‌رفت از چالش‌های گردشگری سلامت
باتوجه به چالش‌های موجود در عرصه گردشگری سلامت و درمانی ضروری است که یک استراتژی جامع و یکپارچه ملی برای گردشگری درمانی طراحی و پیاده‌سازی شود. این استراتژی باید شامل اهداف مشخص، برنامه‌های عملی و ابزارهای اجرایی باشد که تمامی نهادهای مرتبط مانند وزارت بهداشت، وزارت گردشگری و وزارت امور خارجه در آن مشارکت داشته باشند. این برنامه می‌تواند به تقویت زیرساخت‌ها، بهبود کیفیت خدمات و جلب اعتماد گردشگران بین‌المللی کمک کند.
ایران باید روابط خود را با کشورهای دیگر در زمینه گردشگری سلامت تقویت کند. این همکاری‌ها می‌تواند شامل تبادل تجربیات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و سازماندهی کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی باشد. شرکت در رویدادهای بین‌المللی و برگزاری سمینارها می‌تواند به معرفی توانمندی‌های پزشکی ایران و افزایش آگاهی از خدمات بهداشتی و درمانی موجود کمک کند.
با توجه به پیشرفت‌های فناوری، استفاده از فضای آنلاین برای تبلیغ و جذب گردشگران درمانی ضروری است. ایجاد وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین به همراه استراتژی‌های دیجیتال مارکتینگ می‌تواند به شناساندن خدمات و پزشکان ایرانی به بازارهای هدف و همچنین استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای ایجاد محتوای جذاب و آموزنده می‌تواند به افزایش آگاهی و اعتماد گردشگران کمک کند.
برای جلب گردشگران درمانی ضروری است که کیفیت خدمات پزشکی و درمانی به طور مداوم ارتقا یابد. این امر شامل آموزش پزشکان، تامین تجهیزات و داروهای لازم و ایجاد مراکز درمانی معتبر با استانداردهای بین‌المللی است. ایجاد نظام‌های ارزیابی کیفیت خدمات درمانی نیز می‌تواند به بهبود مستمر و اعتباربخشی مراکز درمانی کمک کند.
تقویت زیرساخت‌های گردشگری نظیر هتل‌ها، رستوران‌ها و حمل‌ونقل برای فراهم آوردن یک تجربه خوب برای گردشگران از دیگر نکات مهم است. باید روی بهبود دسترسی به مناطق درمانی و تسهیل فرآیندها از جمله ویزا و پذیرش بیماران در مراکز درمانی تمرکز شود.
نشر داستان‌های موفق از بیمارانی که از خدمات پزشکی ایران استفاده کرده‌اند، می‌تواند به جلب توجه و ایجاد اعتماد در میان گردشگران کمک کند. این تجربه‌ها می‌توانند به شکل ویدئو، مقاله یا حتی وبینارهای آنلاین ارائه شوند.
افزون بر این موارد به حداقل رساندن فعالیت‌های نامناسب برخی دلالان و واسطه‌ها و ساماندهی و ایجاد هماهنگی بین نهادهای مرتبط جهت ارتقای گردشگری سلامت کشور می‌تواند در مسیر ارتقای گردشگری درمانی ایران نتیجه‌های امیدبخش در پی داشته باشد.
با توجه به این راهکارها و البته با تلاش‌های مستمر می‌توان به بهبود وضعیت گردشگری سلامت و درمانی در کشور امیدوار بود و در آینده نه‌چندان دور ایران را به عنوان یک مقصد معتبر جهانی در این زمینه معرفی کرد.
