موزه‌ای با ظرفیت‌های مغفول
مطهره کشاورزمحمدیان*- موزه هدایای ریاست‌جمهوری رفسنجان، گنجینه‌ای ارزشمند از هدایای اهدایی به آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در دوران ریاست‌جمهوری، این روزها در سایه ضعف‌های مدیریتی و زیرساختی از ایفای نقش فرهنگی و گردشگری خود بازمانده است. این مجموعه با وجود پتانسیل‌های فراوان در حوزه‌های فرهنگی، دیپلماتیک و گردشگری، به دلیل نبود روایتگری منسجم، طراحی غیراستاندارد و برنامه‌ریزی ناکارآمد، در حاشیه قرار گرفته است.
این موزه در ساختمانی با معماری خاص و چندبخشی میزبان مجموعه‌ای متنوع از هدایای مردمی، ملی و بین‌المللی است؛ از تابلوهای نفیس هنری و صنایع‌دستی اقوام ایرانی تا آثار مربوط به دفاع مقدس و هدایای دیپلماتیک کشورهای مختلف. بااین‌حال بررسی میدانی نشان می‌دهد فقدان چیدمان علمی، نبود اطلاعات تفسیری برای آثار و ضعف زیرساخت‌های حفاظتی، این موزه را به فضایی صرفا نمایشی بدل کرده است. بسیاری از آثار فاقد برچسب معرفی، تاریخچه یا دسته‌بندی موضوعی هستند، در حالی که روایتگری هدفمند و دسته‌بندی براساس منشأ یا دوره تاریخی، از اصول اولیه موزه‌داری مدرن است.
یکی از مشکلات جدی، تابش مستقیم نور طبیعی به برخی آثار بدون استفاده از فیلترهای استاندارد است که سلامت اشیا را تهدید می‌کند، همچنین بی‌توجهی به مرمت و نگهداری تخصصی آثار، خطر آسیب‌های جبران‌ناپذیر به این گنجینه فرهنگی را افزایش داده است. قرار گرفتن عکس و تصاویر مربوط به آیت الله و تاریخ معاصر ایران در پشت ویترین‌ها نیز به شلوغی و پریشانی فضای بصری موزه دامن زده و مانع تمرکز بازدیدکنندگان بر اشیای اصلی شده است. نبود ابزارهای دیجیتال مانند QR Code، بروشور یا راهنمای حضوری نیز تجربه بازدیدکنندگان را به شدت محدود کرده است. محوطه بیرونی موزه، باوجود فضای وسیع، فاقد طراحی اقلیمی یا فضاهای فرهنگی دعوت‌کننده برای تعامل و تامل است. از سوی دیگر تعطیلی موزه در عصرها و روزهای تعطیل رسمی که زمان اوج حضور گردشگران است، انتقادات زیادی را از سوی فعالان گردشگری استان کرمان به دنبال داشته است. این موضوع مانعی جدی برای جذب مخاطب و توسعه گردشگری منطقه محسوب می‌شود. باید توجه داشت، موزه هدایای ریاست‌جمهوری رفسنجان با هدف حفظ و نمایش هدایای اهدایی به آیت‌الله‌هاشمی رفسنجانی و بازنمایی تعاملات مردمی و دیپلماتیک ایران در دهه‌های گذشته تاسیس شد. ایده این موزه که ریشه در نمایش بخشی از تاریخ معاصر ایران دارد، ارزشمند و قابل‌تحسین است اما فاصله آشکار میان اهداف اولیه و وضعیت کنونی، لزوم بازنگری جدی در مدیریت و برنامه‌ریزی آن را نشان می‌دهد. کارشناسان موزه‌داری و گردشگری معتقدند که این موزه برای تبدیل‌شدن به یک مرکز فرهنگی پویا و مرجع، نیازمند اصلاحاتی اساسی است؛ از بهبود چیدمان و روایتگری آثار تا تقویت زیرساخت‌های حفاظتی، مرمتی و دیجیتال. ایجاد امکانات جانبی مانند کتابخانه، فروشگاه فرهنگی یا سالن چندرسانه‌ای نیز می‌تواند به جذب مخاطبان و افزایش تاثیر فرهنگی موزه کمک کند. این موزه با گنجینه‌ای منحصربه‌فرد می‌تواند به یکی از نقاط قوت فرهنگی و گردشگری استان کرمان تبدیل شود، به‌شرطی که از الگوهای موفق موزه‌داری بین‌المللی بهره گیرد. افزودن روایت‌های تاریخی و دیپلماتیک به آثار، استفاده از فناوری‌های نوین برای تعامل با مخاطب، توجه به مرمت تخصصی اشیا، ساماندهی فضای بصری ویترین‌ها و تنظیم ساعات بازدید متناسب با نیاز گردشگران، این موزه را از یک فضای نمایشی به مرکزی زنده و اثرگذار بدل خواهد کرد. بی‌توجهی به این ظرفیت نه‌تنها هدررفت سرمایه فرهنگی است بلکه فرصت معرفی بخشی از تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران را از دست می‌دهد.
* روزنامه‌نگار و فعال میراث فرهنگی
