بازتعریف پورتفوی بهینه در شرایط پرریسک
حسین عبدی، کارشناس بازار سرمایه
در فضای سرمایه‌گذاری امروز نمی‌توان از این نکته چشم‌پوشی کرد که ریسک‌پروفایل یا همان میزان ریسک‌پذیری هر سرمایه‌گذار، مختص به ویژگی‌های فردی و روانی او است و نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای تمام فعالان بازار تجویز کرد. ضریب مطلوبیت پورتفوی هر سرمایه‌گذار اساسا برمبنای همین ریسک‌پذیری یا ریسک‌گریزی او تعیین می‌شود و به همین دلیل، هر تصمیم سرمایه‌گذاری باید متناسب با درجه تحمل ریسک فرد طراحی شود.
در این میان سرمایه‌گذاران خرد بیش از سایر گروه‌ها در معرض داوری نسبت به تصمیمات گذشته خود قرار دارند چراکه بسیاری از وقایع اخیر به‌ویژه تحولات سیاسی و ژئوپلیتیکی، از جنس اتفاقات غیرقابل‌پیش‌بینی بوده‌اند. این شرایط دامنه تصمیم‌گیری را برای این گروه محدود و انتخاب‌های آنان را با دشواری‌های مضاعفی مواجه کرده است. با این حال می‌توان برای گروه‌های مختلف، بسته به سطح ریسک‌پذیری‌شان، خطوط کلی یک پورتفوی بهینه را ترسیم کرد.
برای سرمایه‌گذارانی که ریسک‌گریز محسوب می‌شوند، یک ترکیب مناسب می‌تواند شامل دارایی‌های کم‌ریسک نظیر طلا، گواهی‌های سپرده کالایی و اوراق با درآمد ثابت باشد. در مقابل افرادی که تمایل بیشتری به پذیرش ریسک دارند، می‌توانند در شرایط فعلی از فرصت‌های ارزنده بازار سهام، به‌ویژه در سطوح قیمتی جذاب کنونی، بهره‌مند شوند چراکه بازار سرمایه ایران در وضعیت فعلی با قیمتی مواجه است که از منظر بسیاری از تحلیلگران وسوسه‌برانگیز و کمتر از ارزش ذاتی است. چنانچه بتوان از مرحله پرتنش کنونی عبور کرد و بخشی از ریسک‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی تعدیل شود، احتمال وقوع یک دوره صعودی و نسبتا طولانی در بازار، چندان دور از ذهن نیست. در چنین صورتی بازار سرمایه ایران می‌تواند در زمره ارزنده‌ترین بازارهای مالی جهان قرار گیرد.
در نتیجه می‌توان گفت انتخاب استراتژی سرمایه‌گذاری، وابستگی عمیقی به شناخت فرد از میزان تاب‌آوری روانی‌اش در برابر ریسک دارد. برای فردی با روحیه ریسک‌پذیر که در حال حاضر در بازار سهام سرمایه‌گذاری نکرده است، شاید بهترین راهکار، ورود تدریجی به بازار و کاهش میانگین قیمت خرید از طریق سرمایه‌گذاری در سهام بنیادی و ارزنده باشد. اگر چنین فردی هم‌اکنون سهامی در اختیار دارد، منطقی‌ترین تصمیم، نگهداری و حفظ موقعیت فعلی است چراکه فروش در این سطوح قیمتی، به احتمال زیاد منجر به تحقق زیان می‌شود اما برای فرد ریسک‌گریزی که اکنون در بازار سهام فعال است، خروج از بازار و تبدیل دارایی‌های پرریسک به اوراق با درآمد ثابت یا گواهی‌های کالایی کم‌نوسان می‌تواند راهبرد مطمئن‌تری باشد. در عین حال افرادی که نقدینگی در اختیار دارند اما مایل به پذیرش ریسک‌های بازار نیستند، می‌توانند به ترکیبی از دارایی‌های باثبات نظیر اوراق بدهی و طلا روی آورند.
نکته حائز اهمیت دیگر آن است که در شرایط فعلی، تعریف «خطر» تا حدی از مفهوم سنتی ریسک فاصله گرفته و ماهیتی متفاوت یافته است به‌طوری که بسیاری از دارایی‌های بازار سرمایه با تخفیف قابل‌توجه نسبت به ارزش ذاتی‌شان معامله می‌شوند. این خود نشان‌دهنده نوعی هراس عمومی از «خطر» است، نه صرفا نوسان‌پذیری بازار.
در این میان باید به جایگاه تئوری پورتفولیو اشاره کرد که هرچند می‌تواند مانعی برای دستیابی به بازدهی‌های بسیار بالا باشد اما در عوض ریسک کل سبد سرمایه‌گذاری را تا حدود قابل‌توجهی کاهش می‌دهد به‌ویژه در شرایط فعلی، اصل تنوع‌بخشی تنها در صورتی موثر است که میان کلاس‌های مختلف دارایی انجام گیرد.
داشتن چند سهم مختلف از بازار سرمایه، به‌دلیل تحرکات دسته‌جمعی بازار و همبستگی بالای سهام در واکنش به اخبار کلان، چندان قادر به کاهش ریسک نیست اما تنوع‌بخشی میان دارایی‌هایی با ویژگی‌های نقدشوندگی متفاوت -از جمله اوراق درآمد ثابت، وجه نقد و طلا (به‌ویژه به‌صورت ابزارهای مالی قابل معامله و نه فیزیکی)- می‌تواند سپری دفاعی در برابر نوسانات شدید ایجاد کند.
در این راستا باید توجه داشت که دارایی‌هایی نظیر املاک، خودرو یا طلا به‌صورت فیزیکی، در شرایط بحران نقدشوندگی پایینی دارند و نمی‌توان در زمان نیاز فوری، به راحتی آنها را تبدیل به وجه نقد کرد. این در حالی است که ابزارهایی همچون اوراق یا گواهی‌های سپرده کالایی می‌توانند در بازارهای ثانویه با سرعت بیشتری معامله شوند و نقدشوندگی بهتری فراهم آورند.
با در نظر گرفتن تمام این موارد به نظر می‌رسد مهم‌ترین اولویت در شرایط فعلی بیش از آنکه کسب بازدهی‌های بزرگ باشد، حفظ اصل سرمایه است. با این حال آن دسته از سرمایه‌گذارانی که در این مقطع زمانی، با درک درست از موقعیت‌ها و با جسارت معقول اقدام به پذیرش ریسک می‌کنند، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، بازدهی‌هایی را تجربه کنند که در تاریخ بازار سرمایه ایران به‌ندرت تکرار شده باشد. این دستاوردها نه حاصل خوش‌شانسی بلکه ثمره درک درست از فرصت‌های نهفته در دل بحران است بنابراین توصیه می‌شود در طراحی پورتفوی شخصی بیش از هر چیز شناخت دقیق از تحمل روانی نسبت به نوسانات و خطرات لحاظ شود تا تصمیمات اتخاذشده نه از سر هیجان و ترس بلکه از موضعی متعادل و آگاهانه صورت گیرد.
